Sotsiologiyasi

II. 2. A n ’anaviy sotsiologiya k o'rin ish i boMmish
obyektivizm sotsiologiyasi
Kont olib borgan m unozaralarga chuqurroq nazar tashlansa, 
unda ikki xil tendensiya m avjudligini k o ‘rish mumkin. U lardan 
biri bu obyektivizm sotsiologiyasi (taraqqiyotni ijtimoiy anglash 
g ‘oyasi asosida'o‘rganadigan) b o ‘lsa, ikkinchisi esayuqorida biz 
“oldinga yetaklovchi m adaniyat” yordam ida k o ‘rib chiqqani- 
m iz - sotsiologiyaning m adaniy-tahliliy analiz tendensiyasidir. 
Sotsilogiya rivojini tahlil qilish jarayonida bundan buyon ush­
bu ikki xil tendensiyaga ko‘p bor murojaat qilamiz. Bugungi 
kunga kelib, sotsiologiya sohasida amaliy jihatdan kuchga ega 
bo‘lgan obyektivizm yanada q at’iylashib bordi. Obyektivizm 
sotsiologiya va boshqa ijtim oiy fanlarning m afkurasiga aylanib 
qoldi. U nga ko‘ra, jam iyat q at’iy b o ‘lgan obyektiv faktlar aso- 
siga qurilgan. Bu m afkuraga k o ‘ra, jam iyat ham, uning tizim va 
tuzilm alari ham hamisha mavjud b o ‘lgan. U lar o ‘zlarini tashkil 
qilgan kishilarga ham, g ‘oyalarga ham, dunyoqarash va turli 
yondashuvlarga ham bog‘liq bo ‘lmasdan, m ustaqil taraqqiy et- 
gan va rivojlangan.
Lekin shu bilan birgalikda, sotsiologiyada madaniy-tahlil- 
iy analiz jarayoniga ham katta e ’tibor berilgan. Bu jarayonni 
o ‘rganishga klassik sotsiolog olimlardan, asosan, M aks Veber,
1 K ont nuqtayi nazari b o ‘yicha, “ pozitiv” bilim y o lg ‘o n chilikka qarshi 
haqqoniylik, k eraksizlikka qarshi foydalilik, sh u bhalilikka qarshi ishonchlilik, 
noan iq lik k a v a m av h u m lik k a qarshi aniqlik, salbiylikka qarshi ijobiylik.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Georg Zimmel kabilar qiziqishgan. M aks V eber sotsiologiyaga, 
uning rivojlanish va yashash sirlarini o ‘rganishga bag‘ishlangan 
o ‘z konsepsiyasini yaratishda m adaniyatga katta e ’tibor bergan 
va unga asoslangan. U, sotsiologiyani individlam ing 
ijtimoiy
xulqini o ‘rganuvchi fan, deb taniydi. Va shu asosida individlar- 
ning o ‘zini, ularning xususiyatlarini o ‘rganadi. 0 ‘z izlanish- 
larida M aks V eber insonni madaniy m avjudot, deb hisoblaydi. 
Insonni hayvondan ajratib turuvchi ijtim oiy xulqning o ‘ziga 
xosligi shundaki, unda harakatlam i ongli holda anglash va o ‘z 
harakatlariga javob bera olish holati mavjud.