Soyqirimlari



Yüklə 29,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/16
tarix07.09.2017
ölçüsü29,34 Mb.
#29215
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

шяхсян щяйата кечирирди. Шаумйанын göstərişi вя Коргановун ямри 
иля Лянкярана вя Шамахыйа эюндярилмиш «ъяза дястяляри» он минляр-
ля dinc азярбайъанлы əhalini мящв етмишдир. Мящз Коргановун ям-
риня ясасян Щамазаспын команданлыьы алтында 2 минлик «ъяза дяс-
тяси»  Губайа  эюндяриляряк  азярбайъанлылара  гаршы  сойгырымын  нюв-
бяти  мярщялясини  щяйата  кечирди.  Шаумйандан  шяхсян  эюстяриш  алан 
Корганов  Щамазаспын  дястясинин  йалныз  дашнак  партийасынын  цзвля-
риндян тяшкил олунмасы, онларын пулемйот вя топларла тяъщиз  едилмяси 
барядя тапшырыг вермишди. Губа гырьынынын иштиракчыларындан бири Сер-
го Мартикйан Корганова телеграмында чох бюйцк ъошгу иля онун 
тапшырыьына  ямял  олундуьу  вя  Губанын  онларын  дястяси  тяряфиндян 
яля кечирилдийи барядя мялумат верирди. 
Азярбайъан  Халг  Ъцмщуриййятинин  елан  едилмясиндян  сонра 
совет-дашнак  гошунларынын  Эянъя  истигамятиндя  щцъцма  кечмяси 
ямрини дя 1918-ъи ил ийунун 6-да артыг бу заман Бакы Халг Комис-
сарлары Советинин Щярби вя Дяниз ишляри комиссары олан Корганов вер-
мишди. Онун табелийиндяки забитлярин щамысы ермяни иди (гярарэащ ряиси 
Аветисов, корпус командири Казаров, 3-ъц бригаданын командири Ща-

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
12
мазасп, щямин бригаданын комиссары Микойан вя б.). Мящз Коргано-
вун  ямри  иля 1918-ъи  ил  ийулун 1-дя  Эюйчай  бомбардман  едилмиш, 
Бакы вя Шамахы сойгырымларынын ясас гатилляриндян бири олан Татевос 
Ямировун гулдур дястяси ися шящярин ящалисиня диван тутмушдур. 
Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı cinayətinin başında du-
ran Stepan Şaumyanın  ən yaxın silahdaşlarından biri də Анастас 
Микойан idi.  
1918-ъи илдя азярбайъанлыларын сойгырымында фяал иштирак едян-
лярдян Анастас Микойан da “təcrübəli” soyqırımı cəlladı və təşki-
latçısı    иди.  Рясми  совет  сянядляриндя  эюстярилир  ки,  Микойан  эуйа 
1915-ъи илдян коммунист партийасынын цзвц олмушдур. Лакин Мико-
йанын мящз бу дюврдя дашнак партийасынын цзвц олмасы кифайят гя-
дяр йцксяк вязифяли совет рясми даиряляри тяряфиндян тясдиг олунмуш-
дур.  Беля  ки,  Микойанын 1917-ъи  илдя  дашнак  партийасынын  цзвц  ол-
дуьу щагда Л.Тротскинин
10
, вя Н.Няримановун
11
 фикирляри вар. 
Диэяр  тяряфдян,  Микойанын  юз  хатиряляриндян  дя  мялум  олур 
ки, о, Биринъи дцнйа мцщарибясинин, демяк олар ки, илк эцнляриндян 
(1914-ъи  илин  нойабрындан)  ермяни  ъяллады  Андраникин  кюнцллцляр-
дян ибарят дястясинин тяркибиндя Шярги Анадолуда динъ ящалийя гар-
шы сойгырымларында вя Османлы ордусуna гаршы щярби ямялиййатларда 
фяал  иштирак  етмишдир.  О,  бу  ямялиййатлар  заманы  йараланмыш  вя 
мцалиъядян сонра 1917-ъи илдя Бакыйа эялмишдир. Вя бурада Степан 
Шаумйанла  таныш  олмушдур.
12
 «Дашнаксцтйун»  партийасынын  цзвц 
олан Микойанын болшевикляря гошулмасы мящз бундан сонракы дюв-
ря аид едиля биляр. 
Ашкар едилмиш йени архив сянядляриндян мялум олур ки, Мико-
йан 1918-ъи  илин  йазында  ермяни  ъяллады  Щамазаспын 3-ъц  дашнак 
щярби  бригадасынын  тяркибиндя  Бакыда  вя  Шамахыда  динъ  азярбай-
ъанлы ящалийя гаршы сойгырымда фяал иштирак етмишдир. О, Щамазаспын 
ермяни-дашнак щярби бригадаснын  комиссары иди. Бу барядя Мико-
йанын юз хатиряляриндя вя диэяр мянбялярдя мялумат верилир.
13
  
                                                 
10
 XVII Общебакинская  партийная  конференция  Азербайджанской  Коммунис-
тической   партии (б). 28 октября - 6 ноября 1927 года. Стенографический от-
чет. Баку: Красный Восток, 1927, с.87. 
11
 
«Уъгарларда ингилабымызын тарихиня даир». И.В.Сталиня мяктуб. Бакы, 1992, с.26. 
12
 Баграмян  Х.  Мои  воспоминания.  Ереван, 1979; Микоян  А.  Так  было. 
М.,1999; http://militera.lib.ru/memo/russian/mikoyan/index.html. 
13
 Микоян  А.  Дорогой  борьбы.  М.,1971;  Микоян  А.  Так  было.  М., 1999; Гад-
жиев А., Агаев В. Геростратова слава. «Бакинский рабочий», 1992, 12 мая. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
13
 Беляликля, диэяр дашнак ъялладлары кими А.Микойан да Азяр-
байъанда вя Шярги Анадолуда тцрк-мцсялман ящалийя гаршы сойгры-
мында фяал иштирак етмиш ъинайяткарлардан биридир.  
Bир щягигят эцн кими айдындыр: «26-лар» барядя бцтцн мцям-
маларын  да,  тарихи  щягигятлярин  изини  итирмяк  мягсядиля  гясдян  уй-
дурулмуш долашыгларын да мцяллифи мящз сойгырымы гатилляриндян бири 
олан  А.Микойанын  юзцдцр. O, бцтцн  юмрц  бойу «26 Бакы  комис-
сарлары»  иля  баьлы  щягигятин  ачылаъаьындан  və bununla onun özünün 
də dolaşdırılacağından
 наращатчылыг кечirmiş, долашыг вя йалан мялу-
матларла даим «26-лар» кяляфинин уъуну итирмяйя чалышmışdır.  
Azərbaycan xalqına və  Şərqi Anadolunun türk-müsəlman 
əhalisinə qarşı soyqırımı cəlladlarından biri olan A.Mikoyanın So-
vet hakimiyyətinin rəhbərlərindən biri səviyyəsinə “yüksəlməsi” 
bolşevik rejiminin də iç üzünü açıb göstərir. 
Азярбайъан  халгына  гаршы  сойгырымын  тяшкил  олунмасы  вя  щя-
йата кечирилмясиндя Степан Шаумйанын ян йахын ялалтыларындан бири 
олан Багдасар Авакйан да йахындан иштирак етмишдир.  
1918-ъи  илин  Март  сойгырымы  яряфясиндя  Багдасар  Авакйан 
Коргановун рящбярлик етдийи Щярби Ингилаб Комитяси ятрафында бир-
ляшмяйя башлайан bütün ермяниляря, иътимаи вязиййятляри вя вязифяля-
риндян асылы олмайараг, кцтляви сурятдя силащ вя патрон пайламышды. 
1918-ъи ил апрелин яввялиндя Бакы вя онун районларынын коменданты 
тяйин  едилян  Авакйан  азярбайъанлылара  гаршы  сойгырымы  сийасятинин 
йцрцдцлмясиндя  вя  практики  олараг  щяйата  кечирилмясиндя  фяал  рол 
ойнайан ясас фигурлардан бириня чеврилди.
14
 
1918-ъи  илдя  Азярбайъан  халгына  гаршы  сойгырымынын  щяйата 
кечирилмясиня Stepan Şaumyanla birlikdə рящбярлик едянлярдян бири 
дя Прокофий (Алйоша) Ъапаридзе иди.  
P.Ъапаридзе 1917-ъи илин декабрындан 1918-ъи илин апрелинядяк 
Azərbaycan xalqına qarşı  сойгырымыны  щяйата  кечирян  Бакы  Совети 
сядри Stepan Şaumyanın мцавини вя Бакы Совети Иъраиййя Комитя-
синин сядри олмуш, 1918-ъи ил апрелин 25-дя ися Бакы Советинин Дахили 
Ишляр  комиссары  вязифясиня  тяйин  едилмишди.  Ъапаридзе,  щямчинин, 
1918-ъи ил мартын 30-да йарадылан вя Азярбайъан халгына гаршы сой-
гырымыны  билаваситя  тяшкил  едян  Ингилаби  Мцдафия  Комитясинин  цзви 
иди. Бütün bu фактlar онун азярбайъанлылара гаршы кцтляви гырьынла-
                                                 
14
 Известия Бакинского Совета, 1918, № 36. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
14
рын ян фяал təşkilatçılarından və иштиракчыларындан бири олдуьуну сц-
бут едир. 
Тясадцфи дейил ки, Няриман Няриманов «Щцммят» гязетинин 
3  апрел 1918-ъи  ил  тарихли  сайында  мящз  Шаумйан  вя  Ъапаридзейя 
ашаьыдакы  мязмунда  мяктубла  мцраъият  етмишди:  «Яэяр сиз йахын 
заманларда  бу  щадисялярин  цзяриндян  гара  пярдяни  эютцрмясяниз, 
болшевик мяфкуряси вя Совет щакимиййяти бурада давам эятиря билмя-
йяъяк».
15 
Няриманов 1919-ъу илин февралында чап олунмуш «Гафгазын 
ишьалына бир бахыш» адлы мягалясиндя вахты иля Шаумйан вя Ъапарид-
зейя  мцраъият  етдийини  йенидян  хатырладыр  вя  гейд  едирди  ки,  онун 
мягсяди щямин шяхслярдян «март щадисяляринин Совет щакимиййятинин 
истяйиня зидд олараг» баш вермяси барясиндя сцбцтлар алмагдан иба-
рят  олмушдур.  Няриманов  сюзцня  давам  едяряк  йазырды:  «Лакин 
тяяссцфляр олсун ки, мяним сюзляримя фикир верян олмады».
16
  
 Ъапаридзенин  Азярбайъан  халгына  гаршы  сойгырымынын  фяал 
тяшкилатчыларындан  бири  олдуьуну  сцбцт  едян  даща  бир  факт:  Март 
soyqırımının фяал иштиракчысы олан «болшевик» Н.Ясрийантс юз хатиря-
ляриндя йазыр ки, «1918-ъи илин февралында Т.Ямиров бизи йыьыб деди ки, 
биз Шаумйан вя Ъапаридзенин тапшырыьыны йериня йетирмялийик. Шаум-
йан  яввялъядян  бизи  хябярдар  етди  ки,  эеъя  саат  бирдя  сигнал  олаъаг. 
Бу хябярдарлыг сигналы alınan kimi биз «Мцсават»ын гярарэащына щц-
ъум едиб ону яля кечирмяли идик. Биз беля дя етдик».
17  
 
Мялумдур  ки,  «Мцсават»  партийасынын  лидерляри  сойгырымынын 
давам  етдирилмясинин  гаршысыны  алмаг  цчцн  Ингилаби  Мцдафия  Ко-
митясинин  ултиматумуну  гябул  етмяк  гярарына  эяляряк  бу  барядя 
данышыглар апармаг цчцн мартын 31-дя Бакы Совети Иъраиййя Коми-
тясинин гярарэащына эетмишдиляр. Вя онлар бу заман Бакы Совети Иъ-
раиййя Комитясинин сядри олан Чапаридзе иля данышыглар апармышды-
лар.  Лакин  Азярбайъанлы  лидерлярин  İnqilabi Müdafiə Komitəsinin 
ултиматумуnu гябул етмяляриня бахмайараг, Ъапаридзе иля апары-
лан данышыглар щеч бир нятиъя вермяди. Яксиня, данышыглардан гайы-
дан  Мцсялман  комитясинин  цч  цзвц  йолда  дашнаклар  тяряфиндян 
эцллялянди.
18
 Bu faktın özü də P.Caparidzenin soyqırımı qatili oldu-
ğunu çox aydın sübut edir.  
                                                 
15
 Нариманов Н. Избранные произведения. Т.2, Баку, 1989, с.123. 
16
 Нариманов Н. Избранные произведения. Т.2, Баку, 1989, с.188. 
17
 ARPİİSSA, f. 276, s. 2, iş 20, v. 76. 
18
 ARPİİSSA, f. 276, s. 2, iş 20, v. 69. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
15
Мартын 31-дя  данышыглары  мцхтялиф  бящанялярля  позан  вя  гыр-
ьыны  давам  етдирян  Ингилабi  Мцдафия  Комитяси,  эюздян  пярдя  ас-
маг  мягсядиля,  апрелин 1-дя  йенидян  ултиматумла  чыхыш  етди. Bu 
alçaqcasına düşünülmüş bir riyakarlıq faktı idi. «Бакы  Советинин 
щакимиййятини  танымаг  барядя  тяляб  эцндцз  саат 3-я  кими  гябул 
едилмяся мцщарибянин  давам етдириляъяйиni»  билдирилян бу riyakar 
ултиматум  да  мящз  Ъапаридзе  тяряфиндян  сясляндирилди.  Йенидян 
башланмыш данышыгларда мцсаватчы Ябдцл Казымзадя бяйан етди ки, 
баш  вермиш  фаъияли  щадисяляря  эюря  совет  гошунлары  вя  дашнак  щярби 
гцввяляри мясулиййят дашыйыр. 
Йери эялмишкян, щятта азярбайъанлы лидерлярин ултиматуму гя-
бул  етмясиндян  сонра da Ъапаридзе  апрелин 2-дя  Шаумйана  йаз-
мышдыр ки, Дашкянддян вя Шималдан бизя кюмяк эялир, «мцсялман-
лары  сакитляшдирмяк  цчцн»  онлара  мухтариййят  верилəcəyини  вяд  еля-
мяк олар.  Yəni, taktika bundan ibarət idi kidaşnak-bolşevik qul-
durlarına göndərilən köməyin gəlməsinə  qədər müsəlmanların 
başının altına yastıq qoymaq, sonra isə divanı tutmaq!    Еля  бу  за-
ман, артыг баш вермиш сойгырымына ингилаби дон эейиндирмяк цчцн 
Мяшяди Язизбяйов Бакы шящярини тярк етмиш мцсялманларын йашадыьы 
яразинин «комиссары» тяйин едилди.
19
 Bunun özü də növbəti bir riya-
karlıq addımı idi. Bununla, Azərbaycanlılara qarşı soyqırımı  cəl-
ladlarının sırasına bir azərbaycanlı familiyası da əlavə olundu və о 
заманкы  «бейнялмилялчилик  яняняляриня»  уйьун  олараг, «азярбай-
ъанлы халг комиссары» адына мящз Язизбяйов «лайиг эюрцлдц».  
Архив  сянядляри  даща  дяриндян  арашдырылдыгъа  айдын  олур  ки, 
сойгырымы  ъинайяткарларынын – «26 Бакы  комиссарлары»нын  тарихи 
keçmişi гясдян вя хцсуси мягсядлярля тящриф олунмушдур. Вя Азяр-
байъан  халгына  уйдурмаларла, qəsdən  долашdыrılmış  мясялялярля 
долу олан сахта бир тарих тягдим олунмушдур.  
Sovet dövründə tarixi saxtalaşdıranlar xalqa bildirməmişlər 
ki, nə səbəbə Степан Шаумйанын ян йахын силащдашlarından biri вя 
онунла  бирликдя Krasnovodsk мящбясinдя bir kamerada yatan 
А.Микойан «26-лар»ın sırasında güllələnməmiş,  азадлыьа  чыхмыш-
дыр? Ян мцяммалы мясяля дя еля будур. Фикримизъя, «26-лар кяляфи-
нин» уъуну да бу долашыг мягамда ахтармаг лазымдыр. Бцтцн до-
лашыглар мящз бу мягамдан башланыр! 
                                                 
19
 Бюллетень КРО г. Баку и его районов, 1918, 7 апреля. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
16
Sovet dövrü «tədqiqatçıları» Azərbaycan xalqını aldadaraq 
soyqırımı  cəlladı Stepan Şaumyanı  həm «mərd mübariz» kimi 
qələm

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
17
və Anadolu türklərinin, ləzgilərin, tatarların, talışların, avarların, 
kürdlərin və digər türk-müsəlman etnoslarının bütünlüklə məhv edil-
məsinə və böyük bir coğrafi ərazinin öz qanuni aborigen əhalisindən 
«təmizlənməsinə» yönəlmişdi. Məqsəd boşaldılmış  ərazidə «Böyük 
Ermənistan» dövləti yaratmaqdan ibarət idi. 
Dünya tarixində 1914-1918-ci illərdə ermənilərin törətdikləri 
soyqırımları qədər dinc, silahsız əhalini, o cümlədən uşaqları (hət-
ta ana bətnindəki körpələri belə!), qadınları və qocaları amansızca-
sına, namusu və heysiyyatı alçaldılaraq ən qəddar üsullarla məhv 
edilməsi faktına təsadüf olunmur.  
Azərbaycanın bütün bölgələrini – Bakını, Şamaxını, Qubanı, 
Şəkini, Lənkəranı, Qarabağı, Gəncəni, Zəngəzuru, Naxçıvanı, İrə-
vanı və başqa torpaqlarımızı əhatə edən soyqırımları qabaqcadan 
düşünülmüş  dövlət siyasəti ilə planlı surətdə  həyata keçirilmişdir. 
Bu dövləti soyqırımı cinayətləri  Bakıda hakimiyyəti  ələ keçirmiş 
daşnak-bolşevik hakimiyyəti və Ararat-Ermənistan Respublikası 
tərəfindən silahlı ordu birləşmələrinin gücü ilə həyata keçirilmişdir.  
AMEA Tarix İnstitutunda son onillikdə  dünyanın müxtəlif 
ö
lkələrindən Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən soyqırımı-
nı əks etdirən külli miqdarda arxiv sənədləri gətirilərək toplu şək-
lində nəşr olunmuş
20
 və Azərbaycan tarixçiləri bu sənədlər əsasın-
da  ölkəmizin bütün bölgələrində  həyata keçirilmiş soyqırımlarına 
ayrı-ayrılıqda qiymətli tədqiqat əsərləri həsr etmişlər.
21
  
                                                 
20
 
“Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı”. I cild, (Bakı, 2009); “Azər-
baycan xalqına qarşı 1918-1920-ci illər soyqırımı”. II cild, I kitab. Gəncə quberni-
yası. (Bakı, 2010); “Azərbaycan xalqına qarşı 1918-1920-ci illər soyqırımı”. II cild, 
2-ci kitab. İrəvan quberniyasında soyqırımı. (Bakı, 2010); “Azərbaycan xalqına qarşı 
1918-ci il mart soyqırımı. III cild. Xatirələr”. Sənədlər toplusu (Bakı, 2010); 
21
 Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı. Bakı, 2006; Genoside Against the 
historical names. Baku, 2006; Исторические  факты  о  деяниях  армян  на 
Азербайджанской  земле.  Баку, 2009; Historical facts of Armenians actions in 
Azerbaijan land. Baku, 2009; Геноцид  азербайджанского  народа 1918 года: 
организаторы  и  палачи.  Баку, 2013; Abışov V. Azərbaycanlıların soyqırımı. 
Bakı, “Turxan”,  2013; Vandalizm. Tarixi adlara qarşı soyqırımı (yenidən 
işlənmiş). Bakı, “Turxan”, 2014; Мамедзаде  Н.  Геноцид  Азербайджанцев  в 
Карабахском  регионе  Азербайджана (1918-1920). Баку, “Турхан”, 2014; 
Нифтелиев И. Геноцид Азербайджанцев в Иреванской губернии (1918-1920). 
Баку: “Turxan”, 2014;  Nəcəfli G. 1918-1920-ci illərdə Şərqi Anadolu, Naxçıvan 
və  İrəvan bölgəsində ermənilərin türk-müsəlman  əhaliyə qarşı törətdikləri 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
18
1914-1918-ci illərdə Azərbaycanda və Şərqi Anadoluda həyata 
keçirilmiş soyqırımı cinayətləri, alimlərlə yanaşı, böyük dövlətlərin 
siyasi dairələrinə  də yaxşı  məlumdur.  Çünki, Stepan Şaumyanın 
başçılığı ilə Bakıda və Bakı quberniyasında həyata keçirilən 
soyqırımları, Ararat-Ermənistan Respublikası silahlı  qüvvələrinin 
törətdiyi kütləvi soyqırım vəhşilikləri bilavasitə  böyük dövlətlərin 
hərtərəfli köməkliyi ilə  həyata keçirilmişdi. Bu dəhşətli cinayətlər 
üçü
n erməni hakimiyyət orqanları və terrorçu erməni-faşist dəstələri 
ilə yanaşı onlar da məsuliyyət daşıyırlar. Məhz buna görə də nə bey-
nəlxalq miqyasda ayrı-ayrı  dövlətlər tərəfindən, nə  də beynəlxalq 
təşkilatlar tərəfindən bu soyqırımı cinayətlərinə indiyədək hüquqi-
siyasi qiymət verilməmişdir. Buna görə də yüzminlərlə günahsız in-
sanları, o cümlədən uşaqları, qadınları, qocaları  dini-etnik mənsu-
biyyətinə  görə  məhv edən soyqırımı cinayətkarları  cəzasız qaldı. 
Nəinki cəzasız qaldı, əksinə, böyük dövlətlərin müəyyən siyasi dairə-
lərinin erməni ekstremizmini, cinayətkar-terrorçu erməni-faşist dəs-
tələrini fəal surətdə müdafiə etməsi nəticəsində 1992-ci il fevralın 25-
də  bütün dünyanın gözləri qarşısında daha bir dəhşətli soyqırımı 
cinayəti – Xocalı soyqırımı törədildi.   
Dünyada ikili standartlar siyasəti, irqi, dini, milli ayrı-seçkilik 
davam etdikcə, böyük dövlətlər  özlərinin geosiyası  və iqtisadi 
maraqlarını təmin etmək üçün Yer kürəsini etnik-siyasi münaqişələr 
meydanına  çevirdikcə  bəşəriyyət soyqırımları  təhlükəsindən xilas 
olmayacaqdır. Bu gün müsəlman şərqində baş verən qanlı qırğınlar, 
Avropanın mərkəzində yenidən baş qaldıran irqi, dini-etnik ayrı-
seçkilik, faşizmin yenidən dirçəlməyə başlaması, miqrantlara qarşı 
qeyri-insani münasibətlər bunu çox aydın sübut edir.            
                                                                                                                   
soyqırımı. Bakı, “Turxan”, 2014; Abışov V. Bakı  qəzasında Azərbaycan xalqına 
qarşı soyqırımı (1918-ci ilin mart-aprel ayları). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Abışov 
V. Quba qəzasında Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı (1918-ci ilin aprel-may 
ayları). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Abışov V. Şamaxı  qəzasında Azərbaycan 
xalqına qarşı soyqırımı (1918-ci il mart-aprel). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Gö-
zəlova N. Azərbaycan türk-müsəlman  əhalisinin soyqırımı Britaniya kitabxa-
nasının arxiv sənədlərində Bakı: “Turxan”, 2014; Mustafa N. İrəvan quberniya-
sında Azərbaycanlıların soyqırımı (1918-1920). Bakı: “Turxan”, 2014; İsmayılov 
K. Zəngəzurda Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı. (1918-1920) Bakı: “Turxan”, 
2014; Nəcəfli G. 1917-1918-ci illərdə Urmiya bölgəsində azərbaycanlılara qarşı 
soyqırımı. Bakı: “ATIB”, 2015. 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
19
Sənəd №1 
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
20
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
21
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
23
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
24
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
25
Sənəd №2
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
26
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
27
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
28
Sənəd №3
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
29
Sənəd №4
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
30
Sənəd №5
 
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
31
Sənəd №6
 
 
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
32
 

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
33
 
ERMƏNİLƏRİN 1905-1906-CI İLLƏRDƏ   
CƏNUBİ QAFQAZDA AZƏRBAYCANLILARA QARŞI 
TÖRƏTDİKLƏRİ KÜTLƏVİ QIRĞINLAR 
 
Nazim Mustafa,  
AMEA A. A. Bakıxanov adına  
Tarix İnstitutunun böyük elmi işçisi  
 
XX  srin  vv ll rind   C nubi Qafqazda, xüsus n d  indiki Er-
m nistan  razisind  Az rbaycan türkl rin  qar ı tör dil n qır ınların 
ssenarisi erm nil rin XIX  srin sonunda  rqi Anadoluda  ld  etdik-
l ri t crüb y   saslanırdı. 1877-1878-ci ill r Rusiya-Türkiy  mühari-
b sind n sonra Avropa dövl tl rinin s yl ri n tic sind  günd liy  
çıxarılan «Erm ni m s l si» sonralar  rqi Anadoluda erm nil r üçün 
muxtariyy t  ld  etm k v  müst qil erm ni dövl ti qurmaq üçün bir 
vasit y  çevrilmi di. Bu muxtariyy tin  ld  edilm si üçün  vv lc  
rqi Anadolu vilay tl rind , y ni erm nil rin “Q rbi Erm nistan” 
adlandırdıqları vilay tl rd  erm nil rin say üstünlüyün  nail olmaq 
lazım g lirdi. Lakin  rqi Anadolu vilay tl rinin heç birind  erm ni-
l r say etibarı il  üstünlük t kil etmirdil r.  
H min ill rd   ngilt r   v  Fransanın yardımı il  Türkiy d  er-
m nil ri üsyana t hrik ed n t bli at aparılırdı. Bu i  r hb rliyi “Ar-
menakan”, “Hnçak” v  “Da naksutyun” partiyaları öz üz rl rin  gö-
türmü dül r. Erm nil r kütl vi i ti a lar tör tm k m qs dil  türkl r  
v  kürdl r  hücumlar edirdil r ki, qır ınlar ba  versin v  sonradan da 
Avropanın kütl vi informasiya vasit l ri il  türkl rin erm nil ri qır-
ınlara m ruz qoyduqlarını dünyaya car ç k  bilsinl r. 
Erm nil rin Türkiy d  1894-1896-cı ill rd  tör tdikl ri i ti a lar 
yatırıldıqdan sonra h min i ti a ların i tirakçılarının  ks riyy ti C nubi 
Qafqaza axı mı dı. Rus mü llifi N. avrovun yazdı ına gör , 1896-cı ild  
C nubi Qafqazda 900000, 1908-ci ild  1301000 erm ni ya amı dır. 
Dem li, t kc  bu dövrd  C nubi Qafqaza azı 400000 erm ni g lib yerl -
mi di
1
. H min dövrd   C nubi Qafqazda tör dil n cinay tl rin 80 faizi 
Türkiy d n g lmi  erm nil rin v  muzdlu qatill rin payına dü ürdü
2
.   
                                                 
1
 
  . . 
 
 
 
   

 
-
 
 
.  .
, 1911, c.64. 
2
 
  . . 

 
   
 
.  .
-
, 1904, c.137. 

Yüklə 29,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin