Spis treści

Układ hormonalny

Od pewnego czasu wyjaśnienia mechanizmu leczniczego działania akupunktury szuka się w zaangażowaniu gruczołów wewnętrznego wydzielania. Odległe, powolne i trwałe działania lecznicze akupunktury sugeruje pośrednictwo w tym mechanizmie czynników hormonalnych. W wielu pracowniach neurofizjologicznych i endokrynologicznych prowadzi się doświadczenia na zwierzętach, stosując najnowocześniejsze metody - metody izotopowe, radioimmunologiczne, wszczepianie mikroelektrod w tkankę mózgową i mierzenie potencjałów neuronów, chirurgiczną metodę skrzyżowanego krążenia krwi (parabioza) itp. Wyniki takich badań - własnych i innych autorów - podaje Xie⁵⁵, omawiając endokrynologiczne podstawy akupunktury. Dowodzą one, że akupunktura wpływa czynnościowo i morfologicznie na układ wewnątrzwydzielniczy. Stwierdzono na przykład, że stymulacja akupunkturowa określonych aktywnych punktów powoduje zwiększenie stężenia ACTH już w 5 minut po nakłuciu. Wraz ze stężeniem ACTH zwiększa się również stężenie hormonów kory nadnerczy, a zmniejsza stężenie nadnerczowego kwasu askorbinowego (witaminy C), cholesterolu i lipidów. Zmiany te są podobne do zaobserwowanych w czasie stresu. W badaniach tych okazało się również, że osobniki żeńskie (spośród królików doświadczalnych) są bardziej wrażliwe na nakłucia niż osobniki męskie (około 10 razy). Kastracja samców znosi te różnice, podanie testosteronu - przywraca je. Odgrywają tu rolę czynniki płciowe.

Medycynie tradycyjnej znany jest wpływ akupunktury na czynność laktacyjną (wydzielanie pokarmu u kobiet karmiących). Wiele punktów akupunktury służących temu celowi podawane było w podręcznikach już w XIV wieku nowej ery. W badaniach prowadzonych przez Chińczyków stężenie prolaktyny (hormonu pobudzającego laktację) oceniano metodą radioimmunologiczną i testami biologicznymi. Stwierdzono znaczne jego zwiększenie po nakłuciu określonych punktów, które uważa się za główne w leczeniu zaburzeń laktacji. W obserwacjach klinicznych zaobserwowano natomiast, że ilość pokarmu u kobiet leczonych nakłuwaniem tych punktów zwiększała się z 90-140 gramów przed leczeniem do 250-350 gramów po leczeniu. Wynik ten utrzymywał się przez okres następnych czterech miesięcy.

W procesie wydzielania prolaktyny biorą udział neurotransmitery (mediatory), głównie serotonina (5-HT). Jeżeli zwierzęciu doświadczalnemu podamy 5-, 6-hydroksyprop-taminę, czynnik który niszczy selektywnie nerwowe zakończenia serotoninowe i przez to zatrzymuje wydzielanie serotoniny, to akupunktura nie ma wpływu na wydzielanie prolaktyny. W innych badaniach stwierdzono, że nakłucia lub elektroakupunktura powodują zwiększone wydzielanie oksytocyny (hormonu przysadki mózgowej).

Wpływ akupunktury na przysadkę regulowany jest za pośrednictwem układu nerwowego, głównie przez podwzgórze. Wykazano, że zniszczenie dróg nerwowych między podwzgórzem a przysadką lub przecięcie nerwów powyżej punktu nakłucia znosi działanie akupunktury (elektroakupunktury) na przysadkę.

Akupunktura wpływa też na tarczycę. Xie⁵⁵ podczas leczenia akupunkturą wola endemicznego zauważył zmniejszenie się objętości tarczycy ze zwiększoną aktywnością funkcjonalną gruczołu potwierdzoną zwiększonym wychwytem radioaktywnego jodu i zmniejszonym wydalaniem jodu z moczem. W badaniach na królikach zaobserwował szybsze opróżnianie się pęcherzyków tarczycy z substancji koloidowej po pięciu kolejnych (codziennych) zabiegach akupunktury. Na podstawie badania gruczołu tarczowego stwierdzono, że działanie akupunktury ma charakter dwukierunkowy. W przypadku nadczynności akupunktura hamuje czynność wydzielniczą tarczycy, a w przypadku niedoczynności - pobudza ją. Po obustronnym wycięciu odcinków szyjnych pni nerwowych sympatycznych zabiegi akupunktury nie miały żadnego wpływu na tarczycę.

W badaniach klinicznych na ludziach i w doświadczeniach na zwierzętach wykazano wyraźny wpływ akupunktury na nadnercza. Na przykład po kilku zabiegach pobudzania określonych punktów zmniejsza się liczba krwinek białych (eozynofilów) we krwi krążącej. Badania biochemiczne wykazują, że stosowanie akupunktury czy elektroakupunktury w celach leczniczych lub do analgezji (działania przeciwbólowego) powoduje zwiększone wytwarzanie hormonów kory nadnerczy - 17-hydroksykortykosteroidów, mineralokortykoidów, aldosteronu i adrenaliny - hormonu rdzenia nadnerczy.

Zmiany w stężeniach nadnerczowego kwasu askorbinowego, cholesterolu i lipidów opisałem przy omawianiu przysadki.

. Li (cit. Xie) w badaniach na królikach stwierdził, że kolejne codzienne zabiegi akupunktury powodują przerost kory nadnerczy. Zauważono również wpływ akupunktury na gonady (gruczoły płciowe). Badania doświadczalne na zwierzętach udowodniły, że akupunktura wpływa na wydziela-nie hormonu luteinizującego (LH) w przysadce. Natomiast działanie na punkty akupunktury moxą zwiększa wydzielanie estro- i androgenów (hormonów płciowych). Jeśli chodzi o doświadczenia kliniczne, to Chińczycy podają, że np. u części kobiet z brakiem owulacji (jajeczkowania) dochodziło po zastosowaniu akupunktury do zajścia w ciążę, a u kobiet z wtórnym brakiem miesiączki - do wystąpienia miesiączki po kilku kolejnych zabiegach.

Nie jest dotychczas wyjaśniony wpływ akupunktury na trzustkę, a szczególnie na wydzielanie insuliny. Doniesienia na ten temat nie są jednoznaczne. W doświadczalnej cukrzycy alloksanowej u szczurów stwierdzono, że uszkodzenie komórek beta było mniejsze i mniej poważne (tzn. szybciej dochodziło do wyzdrowienia) u tych zwierząt, którym stosowano akupunkturę. Mniejsze było wydalanie cukru z moczem.

Chińczycy stosują akupunkturę również w chorobach zakaźnych - bakteryjnych i wirusowych. Obserwacje kliniczne prowadzone w oddziałach zakaźnych Chin (np. w Nankinie) potwierdzają jej skuteczność w wielu tego typu chorobach, m.in. w takich jak czerwonka bakteryjna, zimnica, róża, półpasiec, świnka i wirusowe zapalenie wątroby (tzw. żółtaczka zakaźna). Choć nakłucie każdego punktu poprawia w mniejszym lub większym stopniu odporność organizmu, to jednak istnieją punkty, których nakłucie lub przygrzewanie daje szczególnie wyraźne reakcje immunologiczne. Punkty te nazywane są w akupunkturze ”punktami aktywnymi immunologicznie" lub po prostu ”punktami immunologicznymi".

Obserwacje kliniczne u osób leczonych z powodu chorób infekcyjnych i u zakażonych zwierząt wskazują, że akupunktura ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Natomiast wyniki badań laboratoryjnych dowodzą, że oddziaływanie na punkty akupunktury powoduje wzrost formacji obronnych i poprawę odporności ustroju. Stwierdzono m.in. znamienne zwiększenie liczby leukocytów (w tym leukocytów leukergicznych), zwiększenie liczby fagocytów (makrofagów) oraz wyraźne uaktywnienie funkcji fagocytowych (wychwytywania i wchłaniania bakterii oraz wirusów), przyspieszenie tworzenia i zwiększenie ilości przeciwciał, immunoglobulin (IgG, IgM, IgA) i wzrost aktywności dopełniacza⁴⁷-⁵⁷.

Bibliografia

¹ Bergsmann O: Acupuncture and Thoraco-pulmonary function. Prax. Klin. Pneumol., 1979, 33, (1), 695.

² Bischko J.: Einfuhrung in die Akupunktur. Karl F. Hang Ver-lag, Heidelberg 1970.

³ Bodnar R.J., Nilaver G., Wallacem M.M., Badllom D., Zim-merman E.A.: Pain treshold changes in rats fallowing central injection of beta-endorphin, met-enkephalin, Yasopressin or Oxitorcin antisera. Int. J. Neur., 1984, 24, 149.

⁴ Cambel J.: Die diodę und der Laser in der Allgemainen Praxis. Erfahrung mit LAWO A 607/1. Praca opublikowana w: New Zeland Journal of Acupuncture, 1989. (Kserokopię artykułu przesiano autorowi przez firmę LAWO Gerateban, RFN.)

⁵ Ciszek M., Szopiński J.: Badanie struktury morfologicznej punktów i południków akupunkturowych. Referat na II Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa, 11-13 X 1984 r. oraz streszczenie referatów tej konferencji.

⁶ Courtland A. -Thommasset Ch.: Le laser en Esthetiąue. Edi-tions Bertout, 1984.

⁷ Czu-Ljań: Rukowodstwo po sowriemiennoj czeń-czju terapii. Medgiz, Moskwa 1959.

⁸ Darras J.C.: Le points du nez an acupuncture. Nouv. Rev. Int. Acup., 1974, 9, 31, 39.

⁹ Die Ansicht der WHO Weltgesundheit - Magazin der WHO, 12, 1979, cit. Stux Stiler Pothman Jaya-Suriye; Lehrbuch der Klinischen Akupunktur. Springer-Yerlag, Berlin, Heidelberg, New York 1981.

¹⁰ Domżał T.M.: Ból - podstawowy objaw w medycynie. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.

168

¹¹ Fiedor P. i wsp.: Zarys klinicznych zastosowań laserów. Dom Wydawniczy Ankar, Warszawa 1995.

¹² Finsen N.R.: La Phototherapie. Carre et Naud, Paris 1899.

¹³ Flanagin K.: Die Anwendung von Laser - Geraten in Phisio-therapie. Referat główny na II Pan-Pacific Symposium - na temat zwalczania bólu. Melbourne 24-26.06.1989.

¹⁴ Glinkowski W., Pokora L.: Lasery w terapii. Laser Instruments, Warszawa 1993.

¹⁵ Hań J., Fan S., Tang J., Zhang W., Chen X., Zhai Q.: Sero-tonin (5HZ), Opiate-Like Substance (OLS) and acupuncture analgesia. Advances in acupuncture and acupuncture anaes-thesia. The Peopłe's Medical Publishing House, Tiantan Xiii Beijing, China 1980.

¹⁶ Hań J.: The role of same central neurotransmiters in acupuncture analgesia. Advances in acupuncture and acupuncture analgesia. The People's Medical Publishing House, Tiantan Xiii Beijing, China 1980.

¹⁷ Hiranandani M.: Non-Invasive Acupuncture. Omega Printers, Belgaum, India, 1989.

¹⁸ Hyodo M.: Ryodoraku Treatment and Objective Approach to Acupuncture. Osaka 1975.

¹⁹ Kónig G., Wancura J.: Nowoczesna akupunktura chińska. Ve-rlag Wolhelm Mandrich, Wien, Miinchen, Bern 1977 (Tłumaczenie polskie do użytku wewnętrznego.)

²⁰ KaptchukT. J.: Chinese Medicine. Rider London, Melbourne, Auckland, Johannesburg 1986.

²¹ Kellner G.: Bau und Punktion der Haut. Dtsch. Z. Akup., 1976, 15,1.

²² Kubicz S.: Próba wyjaśnienia pojęcia Qi. II Krajowa Konferencja Akupunktury, Warszawa 1984. (Streszczenie referatów.)

²³ Lebarbier A.: Acupuncture Practiąue. Maissonneuve, Paris 1975.

²⁴ Li-Jun-Hok: Wykłady dla lekarzy polskich przebywających na szkoleniu w Phenianie (KRLD), 1982.

²⁵ Maczieret E.Z., Samosiuk I.Z.: Rukowodstwo po refleksotera-pii. Gławnoje Izdatielstwo Izdatielskogo Obiedienija, Wiszcza Szkoła, Kijew 1982.

²⁶ Maiman T.H.: Stimulated optical radiation in ruby. Naturę 1960, 187, 493.

Mann F.: Acupunctura. W. Heinemann Medłcal Books, Ltd. London 1962.

²⁸ Melizia E., Andreucci G., Paolucci D., Crescensi F., Fabrii A.: Elektroacupuncture and peripheral betaendorphin and ACTH levels. Lancet, 1979, 2, 535.

²⁹ Melzack R., Wall P.D.: Pain mechanism; a new theory. Science, 1965, 150, 971.

³⁰ Nakatani Y., Jamashito K.: Ryodoraku Acupuncture. Seiwa Co., Tokyo 1977.

³¹ Niboyet J.E.H.: Le moindre resistance a Felectricite de surfaces punctiformes et de trajets cutanes concordants avec les points et meridiens hases de 1'acupuncture. Louis-Jean, Gap., 1963.

³² Nogier P.: The correspondence between the boundary zones ofthe ear and the surface of the body. The Second French Italian and Austrian Congres For Information On Acupuncture and Auricu-larTherapy (J.J. Bischko, red.) YerlagH. Egerman, Yienna 1975.

³³ Novotny E.: Morfologjcke podkłady akupunktury. III Praco-vni Konference o akupunkturę. Brno, 22-28 rijna 1973.

³⁴ Operacz H.: Zasady akupunktury - teoria i praktyka. Agencja Omnipress, Warszawa 1991.

³⁵ Operacz R.: Zastosowanie akupresury w leczeniu zespołów bólowych górnego odcinka kręgosłupa. Praca magisterska, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław 1997.

³⁶ Peets J.M., Pomeranz B.: CXBK mice deficientin opiate receptor show poor elektroacupuncture analgesia. Naturę, 1978,273,675.

³⁷ Pomeranz B.: Do endorphins mediate acupuncture analgesia? W: Adv. Biochem. Psychopharm. 18 (Costa E., Trabucci M., red.) Raven Press, New York 1978.

³⁸ Portnow F.G.: Elektro-punkturnaja refleksoterapija. Zinate, Riga 1982.

³⁹ Rabischong P.: Considerations neuro-psychqlogiques sur la re-flexotherapie par acupuncture. Gazz. Med. I tal., 1975, 134, 5.

⁴⁰ Rochkind S., Ouakine G.E.: New trend in rieuroscience; Iow power laser effect on peripheral and central nervous system. Neurol Res. 1992.

⁴¹ Sedlak W.: Konieczność i możliwość badań nad biologicznymi podstawami akupunktury. Pamiętnik I Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa 1982 (streszczenie referatów).

⁴² Sedlak W.: Laserowe procesy biologiczne. Bioelektronika. Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1979.

⁴³ Sjólung B., Terenius L., Erikson M.: Increased cerebrospinal Fluid levels of endorphins after elektroacupuncture. Acta Phy-siol. Scand., 1977, 100, 382.

⁴⁴ Szczudlik A., Kwasucka J.: Zachowanie się immunoreaktyw-ności beta-endorfinopodobnej we krwi chorych z przewlekłym bólem, leczonych punktowym drażnieniem receptorowym (akupunkturą). Neur. Neurochir. Poi., 1984, XVIII, 5, 415.

⁴⁵ Szczudlik A., Łypka A., Kwasucki J., Foss A.: Zachowanie się osoczowej beta-endorfiny u ludzi pod wpływem bodźca bólowego. Neur. Neurochir. Poi. 1980, XIV, 4, 359.

⁴⁶ Szopiński J. i wsp.: Badania właściwości bioelektrycznych punktów akupunkturowych. Pamiętnik I Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa 1983.

Tabjejewa D.M.: Rukowodstwo po igłorefleksoterapii. Medi-cina, Moskwa 1980.

⁴⁸ Troung Anh Tuan: Działanie promienia laserowego na oczy i skórę. Bezpieczeństwo Pracy, 1986, 12, 3.

⁴⁹ Tykoczinskaja E.D.: Osnowy igłorefleksoterapii. Medicina, Moskwa 1979.

⁵⁰ Voll R.: Topografische Lagę der Messpunkte der Elektroaku-punktur. Uelzen 1976, t. I. 168.

⁵¹ Walker J.: Relief from chronić pain by low-power laser irradia-tion. Neurosci Lett, 1983, 43, 339.

⁵² Wogralik W.G.: Osnowy kitajskogo lieczebnogo metoda czeń--czju. Gorkowskoje Kniżnoje Izdatielstwo, Gorkij 1961.

⁵³ Xie Q.: Acupuncture and endogenous peptides. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.

⁵⁴ Xie Q.: Effect of acupuncture on gastro-intestinal function, physiological studies and clinical applications. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.

⁵⁵ Xie Q.: Endocrinological basie of acupuncture. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.

⁵⁶ Xie Q.: The neurophysiological basis of acupuncture analgesia. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.

⁵⁷ Zhang A., Pan X., Xu S., Cheng J., Mo H.: Endorphins and acupuncture anaesthesia. Advances in acupuncture and acupuncture anaesthesia. The People's Medical Publishing House, Tiantan Xiii Beijing, China 1980.