Sport faoliyati

5.Chizma

“Eshаk mindi” Bu o’yindа o’yinchilаr dоirа bo’ylаb turаdilаr. Dоirаni ichidа ikki o’yinchi “eshаk” bo’lib turаdilаr, ulаrni qоrоvul qo’riqlаydi. Rаhbаr signаlidаn so’ng o’yinchilаr kеtmа-kеt eshаk ustigа sаkrаshgа hаrаkаt qilаdilаr, qоrоvul esа o’yinchilаrni eshаkkа minishlаrigа hаlаqit bеrаdi. Аgаr qоrоvul qo’l bilаn o’yinchigа tеgsа, undа ushlаngаn o’yinchi eshаk bilаn o’rin аlmаshаdi. O’yin shu tаrzdа dаvоm etаdi. O’yindа birоr mаrоtаbа qo’lgа tushmаgаn o’yinchi g’оlib hisоblаnаdi. Bu o’yin eshаk ustidаn оyoqni kеrib sаkrаsh mаlаkаsini mustаhkаmlаydi (1-rasm).

“Durrа” O’yinni bоshlаng’ich sinf o’quvchilаri o’ynаydilаr. O’yinchilаr dоirа hоsil qilib cho’qqаyib o’tirаdilаr. Bu o’yinchi qo’ligа durrаni оlgаn hоldа ushlаb turаdi. Kоmаndа bеrilishi bilаn o’yinchilаr bоshlаrini tizzаgа qo’yib, ko’zlаrini yumаdilаr. Shundа durrаli o’yinchi qo’lidаgi durrа bilаn dоirа chеtidа аylаnib yurib, bildirmаsdаn birоrtа o’yinchining оrqа tоmоnigа qo’yadi vа yugurа bоshlаydi. O’yinchilаr dаrrоv оrqаlаrigа qаrаydilаr, durrа qo’yilgаn o’yinchi dаrhоl durrаni оlаdi vа bоshlоvchini dоirа chеti bo’ylаb quvа dоshlаydi. Bоshlоvchi dоirаni аylаnib qоchib quvаyotgаn o’yinchining o’rnigа tеz o’tirishi kеrаk. Аgаr bоshlоvchi o’tirishgа ulgurmаsа quvаyotgаn o’yinchi durrаsi bilаn bоshlоvchini ursа, bоshlоvchi durrаli o’yinchini quvаdi. U hаm o’zining jоyigа o’tirib оlishgа hаrаkаt qilаdi. Bu o’yindа sеzish а’zоlаri rivоjlаnаdi (3-rasm).

6. XULOSA


Yugurishda yuqori natijalarga erishish uchun tezlik (tezkorlik), chidamlilik, tezlik chidamliligi, koordinatsiya (chaqqonlik) kabi jis­ moniy sifatlar zarur.
Umumiy chidamlilik - organizmning aerobdan anaerob ostonasi- gacha uzoq muddatli yuklamaga bardosh bera olish va bunda yuqori tezlikni saqlab qolabilish qobiliyatidir. Umumiy chidamlilik darajasi aerob-anaerob ostonaga erishiladigan tezlik bilan aniqlanadi. Umumiy chidamlilikni rivojlantirish uchun aerob-anaerob zonada kross yugu- rishdan foydalaniladi, yugurish sur’ati - YUUT daqiqasiga 120-130 zarba. Yillik mikrotsiklning boshlang‘ich bosqichlarida ushbu usul o‘tish hamda tayyorgarlik davrlarida qo'llanilgan. Masalan, kross yugurish, uning kilometraji tayyorgarlik darajasiga bogiiq, lekin tomir urishi daqiqasiga 130-140 zarbadan yuqori emas. Musobaqalarga bevosita tayyorgarlik bosqichida YUUT daqiqasiga 150-160 zarbada uzluksiz bir tekis (ravon) yugurish qo‘llaniladi. Har bir krossdan keyin albatta 3-4 seriya maxsus yugurish mashqlari va 30-60 m dan 4-6 marta tezlanib yugurishlar bajariladi.
Maxsus chidamlilik - musobaqa masofasi davomida maksimal
mumkin bo‘lgan tezlik bilan yugurish qobiliyatidir. Bu kompleks sifat bo‘lib, u har xil msbatlarda umumiy va maxsus kuch chidamliligini, shuningdek, tezkorlik, texnik, koordinatsion hamda psixologik xusu- siyatlami o‘zida mujassam etgan. Sport amaliyotida sprinterlar tayyor- lashda maxsus chidamlilikning rivojlanganlik darajasini aniqlab beruvchi baholash mezonlariga ega bo‘lish juda muhim. Maxsus chidamlilik darajasi ixtisoslashayotgan masofada chamalash yoki musobaqalar natijalari bo‘yicha aniqlanadi.
100 m ga yugurishda maxsus chidamlilikning rivojlanish darajasi oxirgi 40 m masofani chopib o‘tish vaqtiga ko‘ra aniqlanadi.
60 va 100 m ga yugurishda natijalar orasidagi korrelyatsiya 0,89 ga yetadi (Jekas B.P., 1971)
200 m ga yugurishda amaldagi natija va 100 m ga yugurishdagi natijani ikkiga ko‘paytirib olingan ko‘rsatkich orasidagi farqni tahlil qilish quyidagilami aniqlab beradi:

1. 
   100 va 200 m ga yugurishda natija qancha yuqori bo‘lsa, natijalar
   

farqi shuncha kam boiadi, ya’ni sportchilar malakasining oshishi ulaming maxsus chidamliligi rivojlanishi bilan chambarchas bogiiq;
maxsus chidamlilikni rivojlantirish uslubiyati yo‘nalishi va xususiyati uning rivojlanish darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi. Maxsus chidamlilik darajasi 150 va 300 m masofani yugurib o‘tish vaqti bo‘yicha aniqianadi. X.Raxmonov (Rossiya) tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, 200 m va 150 m ga yugurishdagi natijalar orasida yaqindan hamda ishonchli o‘zaro bogiiqlik aniqlangan - r=0,701, 200 m va 300 m ga yugurishdagi natijalar orasida esa - r=0,516. Bu maxsus chidamlilik va sprinterlik yugurishining turli masofalarida yugurish vaqti orasida aniq o‘zaro bog‘liqlik borligidan dalolat beradi. Shuningdek, nafaqat 150,200,300 m ga yugurishdagi natijalar orasida o‘zaro bogiiqlik, balki 300 m ga yugurish hamda 150 m dan ikkiga ko‘paytiri!gan natija farqi aniqianadi.