Sport fiziologiyasi fanidan ma’ruzalar matni Ma’ruza Kirish

1chi fazasi generalizatsiya - ya’ni tarkalgan reaksiya, bunda bajarilayotgan ishga kushimcha muskul gruppalari tortiladi, natijada kup energiya sarf buladi.
2chi faza konsentratsiya - ya’ni mashkni takrorlash natijasida kuzgalish protsessining tegishli nerv markazlariga tuplanish bilan xarakterlanadi.-ya’ni kuzgalish protsessi xarakatni bevosita ishtirok etadigan muskullar markaziga tuplanadi.
3-chi faza xarakat aktining yukori darajadagi koordinatsiyasi va avtomatlashishi bilan xarakterlanadi . Avtomatlashgan xarakatlar bajarishda energiya sarfi tejamli ish unumi yukori buladi. Demak, xarakat malakasini xamma fazasida kuch, tezlik, chakkonlik, va chidamlilik kabi xarakat faoliyatining sifatlari ma’lum rol uynaydi. Xar bir xarakat, xarakat faoliyatining xususiyatlarini belgilaydigan bu sifatlarining uzaro bogligi bilan ifodalanpadi.
SHunday kilib, xarakat malakalari bir xilda kup marta takrorlanish okibatida avtomatlashgan xarakatlarga aylanadi va bunday xarakatlar bosh miya yarim sharlar pustlogi nazoratida bajariladi, rivojlanadi, takomillashadi.

Xarakat apparatining somatik va vegetativ komponentlari.

Xarakat malakasi xosil bulishining xamma boskichlarida uning xam somatik (mushak) xam vegetativ komponentlari shakllanadi. Odatda, mushak ichida nafas olish va kon aylanish organlari faoliyatini kuchayishi etarli darajada tez bulmaydi.

Vegetativ funksiyalarning boshkaruvchi mexanizmi xarakatlarni boshkarish mexanizmiga nisbatan ancha sekin buladi. Bunda vegetativ reaksiyalar xarakat (talabini) aks ettirish xususiyatiga ega. Masalan, statik kuchlanishlarda kichik kon aylanish doirasiga va vena konnoing yurakni ung bulmasi tomon okib ketishiga aloxida talab kuyiladi.
Uzok vakt yugirilganda nafas olish va kon aylanishi aktivlashadi. Mashk kilish okibatida vegetativ asab markazlari urtasida xamda vegetativ markazlar bilan xarakat markazlari urtasida shartli reflektor boglanishlar xosil buladi. Masalan, suzishda nafas fazalari bilan xarakatning ayrim elementlari urtasida uzaro puxta boglanish yuzaga keladi. Xarakat malakasi shakllanishining uchinchi fazasida shartli reflekslarni takomillashishiga, xarakat va vegetativ komponetlarni birligiga erishi mumkin. Vegetativ funksiyalarini uzgarishi shakllangan xarakat malakalarining samarali bajarishini ta’minlaydi. Vegetativ funksiyalarini xarakat malakasiga moslashishi xar xil malakalar shakllanishida xar xil buladi. Agar shakllanadigan xarakat malakalari oddiy bulsa (masalan yugurish, changida yurish) vegetativ uzgarishlar malakadan keyin buladi.Bordiyu shakllanadigan malaka murkkab bulsa(masalan:gimnastika,kurash,sport turlari),malakaning vegetativ komponentlari malakadan oldin shakllanadi.Lekin shuni kursatish kerakki,xarakat malakasi shakllangandan keyinxarakat malakasi shakllanganidan keyin uning uzgaishi,bir turdan ikkinchi turga utishi vegetativ funksiyalarga nisbatan ancha tez buladi va aksincha,vegetativ funksiyalar esa uzok
vakt davomida avval xosil bulgan malakaga mos xolda koladi.MAsalan,uzluksiz bajariladigan ishga uzgaruvchan tezlikdagi ishga utilganda xarakat funksiyalari tez uzgaradi,vegetativ organlar esa,oldingi shaklda ishlaveradi.
Demak xarakat malakalari va ularning vegetativ komponentlarining shakllanishi bir vaktda bulmay,u shakllanadigan malakaning oddiy yoki murakkabligiga boglik buladi.

Foydalanilgan asosiy adabiyotlar:

1.Sport fiziologiyasi. I.G. Azimov.SH.S. Sobitov.Tashkent 1993
2.Umumiy va sport fiziologiyasidan amaliy mashgulotlar I.G. Azimov, A.K. Xamrakulov, SH.S.Sobitov,Toshkent,»Ukituvchi» 1992.

Kushimchalari:

1.Fiziologiya cheloveka. Pod.obщ.red.prof. N.V. Zimkina, M. FiS 1975.
2.Sportivnaya fiziologiya. Pod red.prof. YA.M. Kotsa.M.,FiS, 1986.
3.Fiziologiya sporta. Farfel V.S. M.,FiS, 1960.
4.Problemы fiziologii sporta. Pod.obщ.red.V.S. Gippenreytra, M., FiS, 2003 g.