Sportda doping nazorati

2. Tezkor-kuch sport turlari
– portlovchi, qisqa muddatli va o‘ta shiddatli 
jismoniy faoliyat talab etuvchi sport turlari (barcha sprinter masofalari, buyumlarni 
uloqtirish, og‘ir atletika va b.). Ko‘pincha bu ko‘rsatkichlar genetik 
determinantlarga bog‘liq bo‘lib, mazkur faoliyatni taʼminlovchi energiya 
manbaalari chidamlilikni talab etuvchi sport turlaridan farq qiladi. Tug‘ma 
sprinterlar tanasida uzoq masofaga yuguruvchi sportchilarga nisbatan tezkor 
mushak tolalar foizli xajmi ko‘proq bo‘ladi. Tezlik yorqin ko‘rgazmali ko‘rsatkich 
bo‘lib, yoshi o‘tgan sari kuch va chidamlilikdan ko‘ra eng erta va ifodali pasayishi 
bilan xarakterlanadi. Shuning uchun, uloqtiruvchi sportchilar va og‘ir 
atletikachilarda anabolik steroidlar va somatotropinsiz ixtisoslashtirilgan 
oziqlanish va modda almashuvi ustidan alohida nazorat o‘rnatishni kasb etadi. 
Sprinterlarda esa nazoratsiz tana vaznining oshib ketishiga yo‘l qo‘yish mumkin 

---

44 
emas. Bu yerda ko‘proq uglevod modda almashuvi va quvvat manbaalari ustun 
keladi: makroergik fosfatlar, glikogen va glyukoza. 
3. Yakkakurash
– sport faoliyatiga tegishli ko‘pgina sport turlarini o‘z 
ichiga qamrab olgan guruhdir (kurashning barcha turlari, boks va b.). 
Yakkakurashda quvvat sarflanishi jismoniy yuklamalarning notekisligi va 
siklikligi, kurash jarayonining konkret sharoitlaridan kelib chiqishi bilan bog‘liq 
bo‘lib zarur xollarda o‘ta yuqori shiddatli bo‘lishi mumkin. Jismoniy faoliyatning 
turi, davomiyligi va shiddatligi turli farmakologik preparatlarni tanlash uchun asos 
bo‘ladi. Bu sport turlarining aksariyati yuqori jaroxatlanish bilan kechishi bois, 
bosh miya mikrotsirkulyatsiyasi va modda almashuvi jarayonlari buzilishining 
sababchisi bo‘lishi mumkin, shuning uchun protektorlar sifatida nootrop taʼsirga 
ega preparatlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi.