Strateji Ekoloji Qiymətləndirmə Protokolunun Tətbiqinə Dəstək üçün

 Əsas sağlamlıq determinantları
52
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                      
52
Mənbələr: Hugh Barton, “Şəhərsalma mütəxəssisləri üçün sağlamlıq xəritəsi: sağlam və davamlı yaşayış məntəqələri üçün konseptual modelə 
doğru”, Yenidən yaradılmış mühit, cild 31, Say 4 (2005), səh 339–355; Hugh Barton və Marcus Grant, “İnsanın yaşayış mühitinin sağlamlıq 
xəritəsi”, "Journal of the Royal Society for the Promotion of Health" jurnalı say. 126, nömrə 6 (2006); və M. Whitehead və G. Dahlgren, “ 
Sağlamlığa əlaqədar qeyri adekvatlıqlar barədə nə etməli?”, "The Lancet", say. 338, nömrə 8774 (1991), səh. 1059–1063
. 
  

 
 
160 
 
Çex Respublikasının Sahibkarlıq və innovasiyalara dəstək üçün 2007-2013- cü illər üçün 
təsərrüfat fəaliyyəti proqramının strateji ekoloji qiymətləndirməsi çərçivəsində sağlamlığa 
təsirlərin qiymətləndirilməsi
53
: 
 
Seçilmiş sağlamlıq determinantları:  
 

 
Ətraf mühit amilləri: mühitdə havanın keyfiyyəti, səs-küy və zəhərli maddələr 

 
. Sosial-iqtisadi amillər: işlə təminat və təhsil. 

 
Sosial və kommunal şəbəkələr/təsirlər: yoxdur. 

 
Yaşayış və iş şəraiti: Geniş istifadə olunan məhsulların və tikintinin təhlükəsizliyi  

 
Fərdi həyat tərzi amilləri: asudə vaxtın sağlamlığa faydalı keçirilməsi üsulları(məsələn, 
aqro-turizm, velosiped və s.). 

 
 
 SEQ komandası tərəfindən yerinə yetirilən xüsusi tapşırıqlara daxildir:  

 
Sağlamlıq məsələlərinin nə üçün ayrıca deyil, SEQ çərçivəsində  ələ alındığının 
aydınlaşdırılması 

 
. Çexiyada əhalinin sağlamlığı ilə bağlı vəziyyət haqqında qısa icmalı. 

 
Siyasət, plan və proqramların əhalinin sağlamlığına təsirlərinin təhlilinin əsas metodoloji 
məsələlərinin icmalı, o cümlədən həm ətraf mühitin vəziyyətindəki dəyişikliklərdən, həm 
də sosial-iqtisadi amillərdən irəli gələn sağlamlığa təsirlərin təhlil edilməsinin 
zəruriliyinin izahı.  

 
Proqramın sağlamlığa təsirlərinin qiymətləndirilməsi üçün seçilmiş yanaşmanın izahı, 
sözügedən təsərrüfat fəaliyyətinə müvafiq sağlamlıqla  əlaqədar siyasətləri, plan və 
proqramların icmalı ilə birlikdə.  

 
Əsasən aşağıdakılar vasitəsi ilə sağlamlığa faktiki təsirlərin qiymətləndirilməsi: (a) 
proqram çərçivəsində  təklif edilən ayrı-ayrı müdaxilələrin mümkün birbaşa nəticələrini 
(müsbət və mənfi) təsvir edən SEQ komandası; (b) proqram çərçivəsində həyata keçirilən 
bu müdaxilələrin müvafiq sağlamlıq determinantlarına mümkün müsbət və ya mənfi 
təsirlərini müəyyən edən SEQ komandası.  

 
Aşağıdakılar daxil olmaqla, bu proqramın icrası üçün təkliflərin verilməsi: (a) bu 
proqram tərəfindən təşviq ediləcək gələcək layihələrin seçilməsi meyarları  və  şərtləri 
(ekoloji və digər şərtlər daxil olmaqla); (b) sağlamlığa təsirlərin monitorinqi üçün təklif 
edilən göstəricilər.  

 
Ümumi qənaətlərin əldə edilməsi. 
 
 Bu  qiymətləndirmələr Çex Respublikasının (Milli Səhiyyə  İnstitutunun) tanınmış  səhiyyə 
mütəxəssislərinin kollektiv ekspert rəyləri əsasında aparılmış və SEQ komandasının qalan hissəsi 
tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir. 
 
 
 Plan və ya proqramın təsir edə biləcəyi sağlamlıq determinantları nümunələri
54
: 
                                                      
53
Martin Smutny, SEQ komandasının rəhbəri, fərdi əlaqə, yanvar 2007. Daha ətraflı məlumat üçün: 
[e-mail]
. 
  
54
Təsirlərin Qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiyaya əsasən, Sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirilməsi: Beynəlxalq qabaqcıl təcrübə 
prinsipləri, Xüsusi nəşrlər seriyası, nömrə 5 (Sentyabr 2006). Aşağıdakı ünvandan əldə edilə bilər: http://www.iaia.org/publicdocuments/special-
publications/SP5.pdf. 
  

 
 
161 
 

 
Gəzinti və ya velosiped gəzintisinin asanlaşdırılması kimi sağlam həyat tərzinə təsir edən 
amillər, sağlamlıq üçün faydalı  məhsulların mövcudluğu, idman üçün ictimai yerlərin 
olması, ictimai nəqliyyatın təmin edilməsi və şəxsi avtomobildən istifadədən çəkindirmə.  

 
Sosial və ya icma, yaxud şəbəkə  təsirləri ilə bağlı amillər, məsələn, icma birləşmələri, 
icma ayrı-seçkilikləri və ya parçalanmaları, sosial dəstək və ya təcrid olunma, kommunal 
xidmətlərdən istifadə imkanı (tibbi xidmət, sosial dəstək, alış-veriş daxil olmaqla) yerli 
nəqliyyat və rabitə  şəbəkələrinin mövcudluğu, torpaqdan istifadə,  şəhərsalma, 
təhlükəsizlik və cinayətkarlıq səviyyələri. 

 
Yaşayış və iş şəraiti ilə əlaqədar amillər, məsələn mənzil təminatı və mənzil təminatının 
keyfiyyəti, təhlükəsiz içməli su, adekvat kanalizasiya sistemi, qapalı yerlərdə havanın 
keyfiyyəti, təhlükələrə məruz qalma (başqa sözlə, qəza riskləri, o cümlədən iş yerində bə 
nəqliyyatda mövcud təhlükələr).  

 
Ümumi sosial-iqtisadi amillər (məsələn, təhsil, işlə  təminat və  gəlir), mədəni amillər 
(məsələn, ənənəvi həyat tərzi ilə əlaqədar dəyərlərə təsirlər, mədəni və dini əhəmiyyətli 
yerlər) və ekoloji amillər (hava, su və torpaq çirklənməsi, səs-küy, infeksiya 
daşıyıcılarının törəndiyi yerlər və s.).  
Yuxarıda qeyd edilən amillərin bəziləri bir-birləri ilə  əlaqəlidir və asanlıqla hər hansı 
determinant kateqoriyasına aid edilə bilmədiklərindən birdən artıq kateqoriyada özlərinə yer 
tapa bilərlər. Bununla belə, bu sağlamlıq determinantları çərçivəsi tam yaddaş siyahısı və ya 
sağlamlıq amillərinin təsnifatı  və kateqoriyalar aid edilməsi üçün mütləq  şablon deyil. 
Çərçivə konkret plan və ya proqramın təsir edə biləcəyi müxtəlif sağlamlıq amillərinin ilkin 
müəyyən edilməsi zamanı mümkün istifadə üçün təqdim edilir.  
Protokol çərçivəsində strateji ekoloji qiymətləndirmənin mərkəzində fiziki mühit dayanır. 
Lakin Protokolun tətbiqi təcrübəsi inkişaf etdikcə  bəzi ölkələrdə fiziki, sosial və davranış 
mühitləri arasında daha mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələrin qiymətləndirilə biləcəyi gözlənilir.  
Ekoloji amillər sağlamlıq təsirlərinin müəyyən edilməsi baxımından vacib olsa da, gərək ki, 
sağlamlıqla sıx əlaqəli olan sosial-iqtisadi amillər, o cümlədən gəlir və təhsil bu kontekstdə 
daha  əhəmiyyətli rola malikdir (bax: aşağıdakı haşiyə). Bununla belə, bir çox plan və 
proqram növlərinin (məsələn, torpaqdan istifadə planları) bu sağlamlıq determinantlarına 
təsirinin qiymətləndirilməsi çətin ola bilər.  
Sosial iqtisadi vəziyyətin mühüm sağlamlıq determinantları olan ölçü meyarları
55
  
 
Sosial- iqtisadi vəziyyət aşağıdakılar daxil olmaqla, bir sıra dəyişənlər vasitəsi ilə ölçülə bilər:  
 

 
Gəlir (fərdi və ya birgə). Gəlir maddi resurslara birbaşa təsir etsə də, sağlamlığa da təsir 
edir. Gəlir maddi yaşayış standartlarının  ən yaxşı vahid göstəricisidir. Lakin həssas 
                                                      
55
 Bax: Bruna Galobardes, Mary Shaw, Debbie A. Lawlor, John W. Lynch və George Davey Smith, “Sosial-iqtisadi vəziyyətin göstəriciləri (1-ci 
hissə)”, "Journal of Epidemiology and Community Health" (2006), say 60, səh. 7–12. Aşağıdakı ünvandan əldə edilə bilər: 
http://jech.bmj.com/cgi/content/full/60/1/7. 
 

 
 
162 
 
mahiyyəti bu məlumatın toplanmasını məhdudlaşdıra bilər.. 

 
Təhsil səviyyələri (fərdi mülkiyyət). Təhsil gələcək iş  təminatının və  gəlir üçün güclü 
determinantıdır və fərdin koqnitiv funksiyasına təsir edə bilər. Təhils səviyyələri ilə bağlı 
məlumatları ölçmək asandır. Lakin bu meyarlar bir qayda olaraq təhsilin keyfiyyətini 
qiymətləndirmirlər.  

 
Peşə ilə bağlı  tədbirlər. Məşğuliyyət gəlirlər sıx  əlaqəlidir. Bundan əlavə, peşə sinfi 
ictimai mövqeyi əks etdirir və sağlamlığa təsir edə bilər. Peşə məşğuliyyətləri həmçinin 
spesifik zəhərli mühitlə bağlı, yaxud işin icrası ilə bağlı təhlükələri ehtiva edə bilər. Peşə 
məşğuliyyətlərinin ölçü meyarları haqqında məlumat hər hansı adi məlumat mənbəsindən 
əldə edilə bilər 
 
Protokol yalnız ehtimal oluna və  əhəmiyyətli ekoloji problemlərin qiymətləndirilməsini tələb 
edir. Buna görə də ətraf mühitin mühafizəsi və səhiyyə orqanları konkret plan və ya porqamın 
təsir edə biləcəyi sağlamlıq amillərin uzun siyahısının yalnız  əhəmiyyətli təsirlərlə  əvəz 
edilməsini faydalı hesab edə bilərlər. Bu proseslər bağlı  bəzi tövsiyələrlə Protokolun III 
Əlavəsində yer verilir. 
3.2 MÜVAFIQ TƏBİƏTİ MÜHAFIZƏ VƏ SƏHIYYƏ ORQANLARI İLƏ 
KONSULTASİYA 
Ətraf mühiti mühafizə  və  səhiyyə orqanları ilə konsultasiya SEQ çərçivəsində sağlamlıq 
amillərinin nəzərə alınmasında  ən mühüm yeri tutur. Lakin bir çox ölkələrdə  ətraf mühitin 
mühafizəsi üzrə müvafiq orqanları müəyyən etmək daha asandır nəinki onların sağlamlıq üzrə 
tərəfdaşlarını. Bir qayda olaraq, fərqli cavabdehliklərə malik çoxsaylı təşkilatlar mövcud olur: 

 
Milli orqanlar çox vaxt sağlamlıq siyasətinin inkişaf etdirilməsi və icrası məsələləri üzrə 
baş idarə kimi fəaliyyət göstərirlər. 

 
Regional və yerli səlahiyyətli orqanlar yerli əhalinin operativ məsələləri ilə bağlı daha 
konkret rola malik ola bilərlər.  

 
Bələdiyyələr sağlamlığın qorunmasında və  təbliğinda rol oynaya bilərlər. Bura sanitar 
şəraitin yaxşılaşdırılması, su təchizatı kimi ənənəvi sağlamlıq idarəetməsi, eləcə  də 
sağlamlığın təbliği və ilkin tibbi yardım xidməti daxil ola bilər. 
 Səhiyyə orqanları nadir hallarda plan və ya proqramın hazırlanması prosesinə  cəlb edilirlər. 
ÜST Sağlam Avropa Şəhərləri  Şəbəkəsi tərəfindən təşkil olunmuş araşdırma səhiyyə  və 
planlaşdırma agentliklərinin araşdırılan halların yalnız 25 faizi nisbətində müntəzəm əməkdaşlıq 
etdiyini aşkara çıxarmışdır
56
. Səhiyyə orqanlarında həmçinin effektiv yardım potensialı 
çatışmaya bilər və onlar - ən azı ilkin mərhələdə - adekvat dəstək və  bələdçiliyə ehtiyac duya 
bilərlər. Zəruri olarsa, onların yardımlarına müraciət üçün müvafiq qarşılıqlı fəaliyyət tədbirləri 
və prosedurları (xidmət müqavilələri kimi) tətbiq oluna bilər (həmçinin müvafiq səlahiyyətli 
orqanlarla konsultasiyalardan bəhs edən A4.4 bölməsinə nəzər salın).  
                                                      
56
Hugh Barton, Claire Mitcham və Catherine Tsourou (red.), Təcrübədə sağlam şəhər planlaşdrıması: Avropa şəhərlərinin təcrübəsi, Hesabat: 
ÜST Sağlam şəhər planlaşdırması üzrə şəhər fəaliyyət qrupu (2003). Aşağıdakı ünvandan əldə edilə bilər: 
http://www.euro.who.int/document/E82657.pdf 
 

 
 
163 
 
Doğrudan da başlanğıcda konkret proqram və ya plan növünün əhəmiyyətli təsirə  məruz qoya 
biləcəyi sağlamlıq amillərini müəyyən etmək, eləcə  də plan və ya proqramların  əhalinin 
sağlamlığına müsbət və  mənfi təsirləri haqqında qənaətə varmaq çətin ola bilər. Bu baxımdan 
ətraf mühiti mühafizə  və  səhiyyə orqanlarının, eləcə  də olan və proqram tərtibatçılarının 
məlumatları bölüşməsi və  aşağıdakılar haqqında tədricən qarşılıqlı anlayış  əldə etməsi faydalı 
olardı: 

 
Müxtəlif plan və proqramların  əhəmiyyətli təsirə  məruz qoyacağının güman edildiyi 
sağlamlıq determinantları. 

 
Sağlamlıq determinantlarında baş verən dəyişikliklərlə sağlamlığa müvafiq təsirlər 
arasında səbəb-nəticə əlaqələri.  

 
Əhalinin sağlamlığına hər hansı əhəmiyyətli mənfi təsirin qarşısının alınması, azaldılması 
və ya nəticələrinin yüngülləşdirilməsi tədbirləri.  

 
Müxtəlif plan və proqramların icrası zamanı sağlamlığa faktiki təsirlərin monitorinqi 
tədbirləri. 
3.3 ƏHALİNİN SAĞLAMLIĞINA GÖZLƏNİLƏN TƏSİRLƏRİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
Plan və ya proqramın  əhəmiyyətli təsirə  məruz qoyacağı ehtimal edilən  əsas sağlamlıq 
determinantlarının müəyyən edilməsi, plan və ya proqramın  əhalinin sağlamlığına müsbət və 
mənfi təsirlərinin qiymətləndirilməsi üçün özül rolunu oynaya bilər. Bu determinantlarda baş 
verən dəyişikliklər əhalinin sağlamlığna aşağıdakı təsirlərlə nəticələnə bilər:  

 
Birbaşa və ya ikinci dərəcəli. 

 
Qısa, orta və ya uzun müddətli. 

 
Kumulyativ və ya sinergik 

 
Daimi və ya müvəqqəti  
Aşağıdakı  cədvəl fiziki mühit üçün risk amillərinin, eləcə  də mümkün əlaqədar xəstəlik və 
risklərin icmalını əks etdirir. Yerli şəraitə uyğunlaşdırılmış belə cədvəl müəyyən şərtlər daxilində 
səlahiyyətli orqanlar üçün faydalı ola bilər. O həmçinin müxtəlif plan və ya proqram növlərinə 
adaptasiya edilə bilər.  
Yuxarıdakı 3.1-ci bölmədə müzakirə olunan qeyri-müəyyənlikləri və  məhdudiyyətləri nəzərə 
alsaq, strateji ekoloji qiymətləndirmə aparan orqanların plan və proqramlarının  əhalinin 
sağlamlığına müsbət və ya mənfi təsirlərini dəqiq və ya təfərrüatları ilə proqnozlaşdırmasını 
gözləmək real olmazdı. Digər tərəfdən bir qayda olaraq belə təsirlərin proqnozlaşdırılması üçün 
çox ətraflı araşdırılmaların aparılması praktiki baxımdan mümkün olmur. Yalnız xüsusi hallarda 
yerinə yetirilən daha ətraflı araşdırmalar zamanı düzgün, sadə və praktiki yanaşmalardan istifadə 
vacibdir, belə ki, strateji ekoloji qiymətləndirmə zamanı sağlamlığın adekvat şəkildə  nəzərə 
alınması mühüm metodoloji və prosedurla bağlı çətinliklər yaradır.  

 
 
164 
 
 Bu  baxımdan qeyd etmək vacibdir ki, Protokol 2-ci maddəsinin 7-ci bəndi vasitəsi ilə, 
aşağıdakılar nəzərə alınmaqla, yalnız məntiqi baxımdan tələb oluna biləcək məlumatların təmin 
edilməsini tələb edir.  

 
Cari biliklər və qiymətləndirmə metodları. 

 
Plan və ya proqramın məzmunu,  əhatəlilik dərəcəsi və  qərarın qəbulu prosesinin 
mərhələsi  

 
İctimaiyyətin maraqları. 

 
Qərarın qəbul edilməsinə görə məsul orqanların məlumat ehtiyacları. 
 Bundan əlavə, Protokolun IV əlavəsinin 8-ci bəndi ətraf mühitin mühafizəsi haqqında hesabata 
lazımi məlumatların təmin edilməsi ilə bağlı qarşıya çıxan texniki qüsur və ya bilik çatışmazlığı 
ilə bağlı məlumatların da daxil edilməsini tələb edir. 
Sağlamlığa təsirlərin keyfiyyət qiymətləndirməsi 
Əksər hallarda sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirilməsi keyfiyyət deyil, kəmiyyət səciyyəli 
olacaq. Lakin, keyfiyyət qiymətləndirməsi təxminlərin irəli sürülməsi demək deyil: hər hansı rəy 
lazımınca  əsaslandırılmalı  və mümkün olduqca mövcud tədqiqat və biliklərə  əsaslanmalıdır. 
A5.1  Əlavəsi ekspert qiymətləndirməsinə yardın edən bəzi analitik alətləri təsvir edir; tibb 
sahəsindən başqa alətlər əxz oluna bilər. London Səhiyyə Observatoriyası Sağlamlığa təsirlərin 
qiymətləndirilməsində istifadə üçün SEQ-ə müvafiq ola biləcək keyfiyyət və  kəmiyyət 
faktlarının qiymətləndirilməsi üçün bir sıra addımları ətraflı təsvir edən nəşr edilmiş faktlardan 
istifadəyə dair rəhbər sənəd
57
 hazırlamışdır. 
                                                      
57
Aşağıdakı ünvandan əldə edilə bilər: http://www.lho.org.uk/download.aspx?urlid=10846&urlt=1 
 

 
 
165 
 
Fiziki mühit riski amillərinə nümunələr, əlaqədar xəstəliklər və risklər (ÜST, 2006; AİK 
regionuna uyğunluq məqsədi ilə adaptasiya ilə) Fiziki mühit riski amilləri 
 
 
 
 
 
 
 
Xəstəlik və ya Risk 
 
Fiziki mühit risk amilləri 
Su
, sanitari
ya v
ə gi
gi
yena 
Qa
pal
ı m
ək
an
larda havan
ın çirkl
ənm
əsi
 
 
Atmosfer h
avas
ın
ın ç
ir
kl
ənm
əsi
 
S
əs 
Dig
ər m
ən
zil t
əminat
ı ris
kl
əri 
Kim
yə
vi madd
əl
ər 
İstirah
ət m
ühi
ti 
Su ehti
yatl
ar
ın
ın i
da
rə
 ol
un
mas
ı 
 
To
rpaqdan
 istifa
də
 v
ə yenid
ən y
arad
ılm
ış
 
müh
it  
Dig
ər ic
ma
 ris
kl
əri 
Ra
di
as
iya 
M
əşğ
uli
yy
ət 
İq
lim 
də
yi
şi
kliy
i 
Yüngül respirator 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kəskin respirator  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İshal xəstəlikləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nematod 
infeksiyaları 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Leyşmanioz  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cinsi yolla ötürülən 
xəstəliklər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İnsanın immun 
çatışmazlığı virusu 
(İİV) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hepatit B və C 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Vərəm  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Perinatal şərait 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Anadangəlmə 
anomaliyalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yetərsiz qidalanma 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xərçəng 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Psixo-nevroloji 
pozuntular 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Katarakta  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karlıq 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ürək-damar 
xəstəlikləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağ ciyərlərin xronik 
obstruktiv 
xəstəlikləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Astma  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əzələ-skelet sistemi 
xəstəlikləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hərəkətsizlik 
            
 
 
 
 
Yol qəzaları 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yıxılma  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Boğulma 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yanma  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zəhərlənmə 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
166 
 
Digər qeyri-ixtiyari 
zədələr 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zorakılıq  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İntihar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AİK regionunda olmayan və ya az yayılmış xəstəliklər (*Mərkəzi Asiya istisna olmaqla): 
 
Malyariya * 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Traxoma  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şistosomoz 
(Bilqarsioz) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çaqas xəstəliyi 
(Amerika 
Tripanosomozu) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Limfa düyünlərinin 
filyariatozu, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Onxosersiaz (çay 
korluğu) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Denge qızdırması * 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yapon 
ensefaliti            
 
 
 
 
 
 
Sağlamlığın, sadəcə  xəstəliyin olmaması kimi qəbul edilməməsi, rifah halını da əhatə etməsi 
şərti ilə, heç olmasa, sağlamlığın nəzərə alınmasına daha müfəssəl yanaşmalarda plan və ya 
proqramın çüvafiq sağlamlıq determinantlarına müsbət və  mənfi təsirlərini qiymətləndirə, plan 
və ya proqramın  əhalinin sağlamlığı üçün əlverişli  şərait yaradıb-yaratmayacağı ilə bağlı 
qənaətlərə vara bilər. 
 Aşağıdakı  cədvəl SEQ mütəxəssislərinin öz təklifləri ilə  əlaqədar olaraq qaldırmalı olduqları 
sağlamlıqla bağlı sualların nümunələrini, eləcə  də bu məsələlərlə  fərdlərin və sosial qrupların 
sağlamlığı arasında müəyyən edilmiş bağlılıqlar barədə qeydləri əks etdirir. Suallar konkret və 
birbaşa təsirlərdən subyektiv, rifah halı  və  həyat keyfiyyəti ilə bağlı  təsirlərə  qədər geniş 
ardıcıllığı əhatə edir: 
Sağlamlığa təsirlərin kəmiyyət qiymətləndirməsi 
Sağlamlıq təsirlərinin kəmiyyət qiymətləndirmələrinə yanaşmaların çoxu sağlamlığa təsirlərin 
qiymətləndirməsinin elementlərinə  əsaslanır. Sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirilməsi böyük 
dərəcədə strateji ekoloji qiymətləndirmədən ayrılıqda inkişaf etmişdir, fərqli fənlərə əsaslanır və 
strateji təkliflərin təsirlərinin proqnozlaşdırılmasına daha az diqqət ayırır. Lakin onun yanaşma 
və metodlarından ehtiyatla istifadə  qərarın qəbuluna görə cavabdeh şəxslər üçün plan və 
proqramlarının sağlamlığa təsirləri barədə dəyərli məlumat təmin edə bilər. Aşağıdakı haşiyədə 
sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirməsinin əhatə dairəsini və metodlarının icmalına yer verilir. 
 Bu  vəsait sağlamlıq amillərinin strateji ekoloji qiymətləndirməyə inteqrasiyasını önə  çəkir və 
Protokola əsasən SEQ-in tətbiq edilməli olduğu plan və ya proqramların sağlamlığa təsirlərinin 
ayrıca qiymətləndirməsindən yayınmağı təşviq edir. Buna baxmayaraq, səhiyyə və planlaşdırma 
orqanlarının birgə çalışdıqlarını izah edən sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirmələri aparılmışdır 

 
 
167 
 
ki, bu da SEQ metodologiyasına birbaşa uyğun gəlir. Belə yanaşmanın bir örnəyi də Birləşmiş 
Krallığın Kembricşir səhiyyə orqanının nümunəsi ola bilər
58
.  
Sağlamlığa təsirlərin qiymətləndirilməsi haqqında daha ətraflı  məlumat  əldə etmək üçün yaxşı 
başlanğıc nöqtəsi ÜST-ün veb-saytı ola bilər: http://www.euro.who.int/healthimpact; Daha ətraflı 
məlumat 
http://www.hiagateway.org.uk
 ünvanından  əldə edilə bilər. Həmçinin bax: Sağlamlıq 
Təsirlərinin Qiymətləndirilməsi üzrə Təsirlərin Qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiya 
tərəfindən nəşr edilmiş Beynəlxalq qabaqcıl təcrübə prinsipləri 
(http://www.iaia.org/publicdocuments/special-publications/SP5.pdf). 
 
 
                                                      
58
 Kembricşir səhiyyə orqanı, “Kembricşir və Piterboro struktur planının təhlili: Sağlamlığa təsirlərin təhlili” (Mart 2002), aşağıdakı ünvandan 
əldə edilə bilər: http://www.communityhealthprofiles.info/resource/item.aspx?RID=44213. 
 

 
 
168