Suleyman-m teze qxd

(təəssüf, heyf, yaxşı ki və 
s.) 
2)
Fikrə danışanın emosional münasibətini bildirən sözlər 
(afərin, yaşa, var 
ol; 
yaramaz, alçaq, şərəfsiz 
və s.) 
3)
Emosional qiymətləndirici sinonimlər ("getmək" əvəzinə 
"götürülmək", "daban alıb qaçmaq", "əkilmək", "aradan çıxmaq": 
"ölmək" əvəzinə "gəbərmək", "cəhənnəmə vasil olmaq" və s.). 
4)
Məcazi mənalı sözlər; 
5)
Emosionallıq bildirən nidalar və ədatlar 
(heyhat, əfsus, 
ay 
gəldi ha! 
və s.) Emosionallıq yaradan söz və ifadələr cümlədə özünü 
müxtəlif çalarlı emosional boyalar şəklində göstərir; 
Şaban nənə. 
- A sənin atan-anan 
tünbətün düşsün! 
A səni belə 
əkib-doğanuvun atasına 
nəhlət! 
(C.Məmmədquluzadə); 
Bas bayıra, 
sənin yerin təkyə, filandı, ay xala! (Ə.Vahid) 
Sual və tapşırıqlar 
1.
Nitqin münasibliyi hansı amillərlə bağlıdır? 
2.
Nitqin zənginliyi dedikdə nələr nəzərdə tutulur? 
3.
Nitqin zənginliyini və ya kasıblığını necə müəyyənləşdirmək 
olar? 
4.
Nitqin zənginliyi hansı üsulublar üçün səciyyəvidir? 
5.
Hansı hallar yığcamlığa mənfi təsir göstərir, dinləyici və 
oxucunu yorur? 
94 

---

6.
Bədii nitqdə hansı cəhətlər üstünlük təşkil edir? 
7.
Nitqdə eyni dil ünsürlərinin təkrarlanması, eyni cümlə 
konstruksiyalarının və formalarının ardıcıl verilməsi nitqi 
zənginləşdirirmi? Misallar gətirməklə fikrinizi izah edin. 
8.
Bədiilik nədir? Bədiilik hansı üslub və hansı əsərlər üçün 
səciyyəvidir? 
9.
Nitqin ahəngdarlığı dedikdə nə başa düşülür? 
10.
İfadəliyi gücləndirən vasitələr hansılardır? 
Çalışma 55. 
Verilmiş dialekt sözlərinin mənasını izah edin və 
ədəbi dildəki qarşılığını verin: 
ciyi, becid, ələrdan, deşdəbəkur, dənab, düşgü, hancarı, kə- bə, 
məkə, nimdər, məhrəba, qəməlti, qarqundey, qəlbi, qəmbər, 
peyğəmbəri, təlis, zir, yelpənək. 
Çalışma 56. 
Verilmiş frazeoloji birləşmələri cümlələrdə işlədin: 
ağzına su almaq; dil-dil ötmək; dilotu yemək; bümünün ucu 
göynəmək; can vermək; üz vermək; üz ağartmaq: əl-ayağı işdən 
soyumaq; ürəyi düşmək; mənəm-mənəm demək; gözü ayağının altını 
görməmək; ürəyi dağa dönmək; çiçəyi çırtlamaq; bir göz qırpımında; 
aydan arı, sudan duru; qılığına girmək; qəlbinə yol tapmaq; tükləri 
biz-biz olmaq. 
Çalışma 57. 
Mətn parçalanm oxuyun, intonasiya növlərini 
göstərin. Durğu işarələrinin nəyin hesabına qoyulduğunu izah edin: 
Vüqarı dəhşət bürüdü. Professorla stəkan-stəkana vurub şərab 
içsin?! Bu necə ola bilər?.. Bəlkə professor onu sınayır, qanacağını 
öyrənir? (V.Babanh. Vicdan susanda. Bakı, 1978, səh. 10) 
İndi mən bu ağzından süd iyi gələn cavandan qorxacağam?! 
(Durub ayağa). Bir at görməmiş, tüfəng əlinə almamış, övrət sifətdə 
uşaqdan çəkinəcəyəm? Mən, mən Rüstəmi -zəmanə? (N.Vəzirov. 
Əsərləri.Bakı, 1977, səh.131).