Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy asoslari

 
Hajmi, miqdori, hosil bo‗lish va joylashish o‗rniga bog‗liq holda suv manbalari 
mahalliy, 
regional
va 
global suv resurslari
ga bo‗linadi. Xalqaro bitimlarga asosan esa 
milliy, davlatlararo
va 
umumiy (umuminsoniy) suv resurslari
bir­biridan farqlanadi. 
Suv qayta tiklanadigan tabiiy resurslar qatoriga kiradi. Lekin buning uchun, birinchidan, 
daryolar, muzliklar, yer osti suvlari zahirasi asrlar davomida o‗zgarmas bo‗lishi va, ikkinchidan, 
insonning xo‗jalik faoliyati ta‘sirida tabiiy suvlarning ifloslanishi darajasi ularning sifat jihatdan 
o‗z­o‗zini qayta tiklash imkoniyatidan katta bo‗lmasligi kerak. 
O‗lkamizdagi suv resurslarining asosiy manbalari daryolar, soylar, buloqlar, suv 
omborlari, ko‗llardagi tabiiy toza suvlardan hamda yer ostida joylashgan chuchuk va o‗rtacha 
minerallashgan suvlardan iborat. Bularga qo‗shimcha ravishda muz osti va muz ko‗llari 

---

6 
suvlarini, termal (issiq) yer osti suvlarini, tozalangan (ikkilamchi) suvlarni, oqava suvlarining bir 
qismini, atmosfera yog‗inlarini va tuproqdagi namlikni kiritish mumkin. [503-513] 
Dunyoni chuchuk suv resurslari 1200 km
3
ga teng bulgan bir vaqtdagi davrlar suvi xajmi 
tabiatda suvning aylanishi tufayli yiliga 40000 km
3
ga yaqin xajmda yangilanadi yoki daryolar 
o‘zanidagi suvlar miqdoriga nisbatan 33 marta ortiq suv xajmida. Bu chuchuk suvlar yer shari 
axolisini, xayvonot va usimlik dunyosini xamda 
tuproq
namligini ta‘minlovchi manbadir. 
Qutb muzliklaridan (O = 3000 km
3
) va daryolarni chetlab o‘tuvchi yer osti suv oqimi 
(Eosti = 2400 km
3
)dan tashqari. Ko‘rinib turibdiki maydon birligiga tug‘ri keladigan (okim 
kalinligi bo‘yicha) suv resurslariga boy qit‘a Janubiy Amerikadir. Uning yer usti va yer osti suvi 
oqimlari Yevropa qit‘asining suv oqimiga nisbatan 2 marta katta bo‘lib suv resurslari bo‘yicha 2 
chi o‘rinni egallaydi. Undan keyin tartib bo‘yicha Osiyo, Shimoliy Amerika va Afrika turadi. 
Daryo oqimining eng kichik ta‘minlanganlik miqdori Avstraliyadadir. Dunyoning qaysi qismida 
va xududning maydoniga bog‘lik xolda. Suv oqim kanoli bo‘yicha (tulik va yer osti) Osiyo 
qit‘asining suv resurslari birinchi o‘rinni egallaydi. Qolgan qit‘alar suv resurslari miqdori 
bo‘yicha quyidagi tartibda joylashganlar: Shimoliy Amerika, Afrika, Yevropa va Avstraliya 
okean follari bilan. 
Quruqlikni suv balansi tug‘risida tulik tasavvurga ega bo‘lish uchun Grenlandiya, Kanada 
Arxipelagi va Antarktida qutb qoplama muzliklaridan (quruqlikni 16 mln.km
2
yeki 11% 
maydonini egallagan) okeanga oqib tushayotgan suv oqim miqdorini ko‘rish kerak. Quruqlikdan 
dunyo okeaniga oqib kelayotgan daryo oqimi miqdori xaqida. Tulik tasavvurga ega bo‘lish 
uchun qutb muzliklaridan oqib kelayotgan suv oqimini xam xisobga olish zarur. V.M.Kotlyakov 
okeanga oqib kelayotgan muz va suv oqimlarini miqdorini 3000 km
3
/y ekanligini xisoblangan. 
Bundan tashqari daryolarni chetlab o‘tib oqib keladigan yer osti suv oqimlarini miqdorini Zekser 
I. va boshq. 2400 km
3
/y teng ekanligini xisoblaganlar. 
Shunday qilib, dunyo okeaniga kelib tushayotgan 38830 km
3
/yilga teng daryolar suv 
oqimi yana 5400 km
3
/yilga oshirilishi kerak, ana shunda dunyo okeaniga oqib tushayotgan 
umumiy suv oqim miqdori 44230 km
3
/yilni teng bo‘ladi, hamda quruqlik ichkarisidagi yopiq 
viloyatlar suv oqimi bilan birga umumiy suv oqimi 45060 km
3
/yilni tashkil qiladi. 
1-jadval 
Ye