T. C. Firat üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ TÜrk diLİ ve edebiyati anabiLİm dali kirgiz tüRKÇESİnde üNSÜzler ve

 
Konuşma  dilinde  alıntı  sözcüklerde  iç  ses  “-n-”  ünsüzünün  “-ñ-”  ünsüzüne  değiştiği 
görülür:
138
  bañke  (banka  Rus.  banq),  tañke  (tank  Rus.  tanq  <  İng.  tanq).  Ancak,  imlada 
sözcüklerin  Rusça  şekilleri  yazılır.  Bu  değişimin  imlada  gösterildiği  örnekler  de  vardır: 
bardeñke  (tekli  silah  Rus.  berdanqa),  cañgel  ~  ceñgel  (orman  Far.  cengel),  çeñgel  (pençe, 
çengel  Far.  çenġāl),  çoyuñke  (dökme  demirden  bir  yemek  aracı  Rus.  çuġunqa),  dañza  ~ 
dañsa  (sıra  yazılan  kâğıt;  Çin’in  temel  kanunu  Çin.  dan’tszı),  keñsalar  (kalem  odası  Rus. 
qantselyariya  <  Pol.),  keñiz  (cimri,  pinti  Far.  kenes),  qoñur  (sakin,  yavaş  Moğ.  honġor), 
pañsat  (beş  yüz  insanı  yöneten  kişiye  verilen  bir  unvan  adı  Far.  pānãad),  sañgi  (taş,  taştan 
yapılmış Far. sengì ), sañza (bir ekmek türü Dung. syan’tszı), zañgi (Çin Kırgızlarında halk 
hakimi Moğ. zangi), zañgi (zenci Ar. zencì ), zañker (yeşil boya Far. zenkār). 
 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste  –n- > -l- değişimi görülür: apsala (efsane Far. efsāne). 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  –n-  >  -m-  değişimi  görülür:  durucma  (milis,  asker  Rus. 
drujina), gülamya (gezinti Rus. ġulyanie), şumqar (sungur Moğ. şonhor). 
                                                 
138
 T. K. Ahmatov – S. Ömüralieva, 
age., s. 64. 

 
135 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-n-  >  -d-”  değişimi  görülür:  dandır  ~  tandır  (tandır 
Far. tennÿr). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-n-  >  -t-”  değişimi  görülür:  dastaniya  (soruşturma 
Rus. doznanie). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-n-” ünsüzünün düştüğü görülür: çatıraş (satranç Far. 
ãadrenc), ġaltek (tekerlek Far. ġalùānek), mampazi ~ mompoziy (bir çeşit akide şekeri Rus. 
monpans’e < Frs.). 
Alıntı  sözcüklerde  iç  seste  “-nn-”  ikiz  ünsüzünün  tekleştiği  görülür:  davernes 
(vekâletname Rus. doverennost’ ), qına (kına Ar. óinnā). 
Bazı alıntı sözcüklerde iç seste “-n-” ünsüzünün türediği görülür: sancıra (şecere Ar. 
ş
ecere
). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  iç  seste  –nC-  durumunda  iki  ünsüz  arasında  ünlü  türemesi 
görülür: qaniyek (konyak Rus. qon’yaq).  
 
N. 3. 2. 3. Sonda: 
Arapça  ve  Farsça’dan  Kırgız  Türkçesine  girmiş  olan  alıntı  sözcüklerde  son  ses  “-n” 
korunur: balan (falan Ar. fulān), otan ~ batan (vatan Ar. vaùan), boston (bostan Far. bÿstān), 
buşayman  ~  buşman  (pişman  Far.  peşìman),  caasın  (Yasin  suresi  Ar.  yāsin),  ceksen 
(benzeyiş, tek oluş, yeksan Far. yeksān), çandan (oldukça, çok, o kadar Far. çendān), darçın 
(tarçın  Far.  dārçìn),  dastan  (destan  Far.  destān),  gülgün  (kırmızıya  çalan  Far.  ġulġÿn), 
gülüstön  (güzel  yer,  gülistan  Far.  ġul-istān),  ken  (maden  kuyusu  Far.  kān),  kerben  (kervan 
Far. qārbān), kerden (boyun Far. gerden), qayırdin ~ qayrıdin (başka dinden olan Ar. ġayr-
dìn), qun (kan Far. òÿn), maydan (meydan Ar. meydān), mayin (yumuşak; zayıf Ar. mehìn), 
momun ~ muqmin (mümin Ar. mu’min), apsun (efsun Far. efsÿn), sayran (seyran, gezinti Ar. 
seyrān),  saqun  (sakin  Ar.  sākin),  asman  (gökyüzü  Far.  āsmān),  şaymerden  (şahmerdan, 
yiğitlerin  piri  Far.  şāhì  merdān),  taqmin  (tahmin  Ar.  taòmìn),  ayban  (hayvan  Ar.  óayvān), 
azan (ezan Ar. eõān), zıyan (ziyan, zarar Far. ziyān), zobun (güçsüz, zayıf Far. zebÿn). 
Rusça yoluyla Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde son ses “-n” korunur: 
balqon  (balkon  Rus.  balqon  <  Frs.  balcon),  veteran  (eski  asker;  emekli,  emektar  Rus. 
veteran),  ġarnizon  (garnizon  Rus.  ġarnizon  <  Frs.),  ġospodin  (bey  Rus.  ġospodin),  ġrajdan 
(vatandaş  Rus.  ġrajdan),  ġrammofon  (gramofon  Rus.  ġrammofon  <  Frs.  ġramophone), 
keresin  (gaz  yağı  Rus.  kerosin),  okean  (okyanus  Rus.  okean  <  Yun.),  qanton  (kanton  Rus. 
qanton  <  Frs.),  qapitan  (kaptan;  yüzbaşı  Rus.  qapitan  <  Frs.),  qarantin  (qarantina  Rus. 
qarantin < Frs.), qardoon (sınırları belli yol, kordon Rus. qordon), qlapan (supap Rus. qlapan 

 
136 
<  Alm.),  qocayın  (sahip,  yönetici  Rus.  hozyain  <  Far.),  qombayn  (kombine  tarım  makinası 
Rus. qombayn < İng.), limon (limon Rus. limon < Yun.), maġazin (mağaza Rus. maġazin < 
Frs. maġasin), partizan (çete savaşçısı Rus. partizan), ratsion (porsiyon Rus. ratsion < Alm.), 
vitamin (vitamin Rus. vitamin < Frs. vitamine), ekzamen (sınav Rus. ekzamen < Lat.), eşelon 
(askeri nakliye Rus. eşelon). 
Diğer dillerden Kırgız Türkçesine girmiş olan alıntı sözcüklerde son ses “-n” korunur: 
bulaġasun (Balasagun Kalm. – Moğ. balġsın < bolġos = şehir), bulġun (samur Kalm. – Moğ. 
bulġın), burqan (Tanrı, yaratıcı; tapılan put Moğ. burhn), cañcun (askeri lider, genaral Çin. 
tszyan
  =  yönetim,  takım;  tszyun’  =  asker),  çaġaan  (bembeyaz  Moğ.  tsaġan),  çen  (rütbe, 
unvan; omuzluk Çin. syan), çeen (in, mağara Moğ. içeen), duban (bölge Çin. duan), duudun 
~ dürdün (bir Çin ipek türü Çin. dau = ipek, duan = parlak), qapqan (kapan Moğ. havhan), 
lañman ~ ılañman (etli bir çorba türü Dung. lenmyan; len = soğuk, myan = un), lohan (yaşlı 
Dung. lohan; la = yaşlı; han = kişi, insan), mıtan (mayasız aş; kalın pirinç çorbası Çin. mi = 
pirinç, tan = çorba), şilen ~ şileen (Hanın halka verdiği yemek, şölen Moğ. şölön), taran (ekin 
Moğ. taran), türgön (tez, çabuk Moğ. turgen), oyen (büyük, kahraman Moğ. noyön), zubun 
(100 Kalm. zuun). 
 
Bazı alıntı sözcüklerde son seste “-n > -m” değişimi görülür: cam-bı (kaynaştırılmış, 
birleştirilmiş  değerli  gümüş  Çin.  yuan  =  birleştirilmiş  gümüş  +  bao  =  değerli),  cım-pañ 
(hapis, hücre Çin. tszyan’ = hapis + fan’ = suçlu), çigrim (kumlu keçi derisi Rus. şaġren’ ), 
keremapam  (gramofon  Rus.  ġrammofon  <  Frs.  ġramophone),  mam-pañ  (bölge  yöneticisi 
derecesindeki  bir  unvan  Çin.  min  =  el,  halk  +  vañ  =  devlet  memuru),  apiyim  (afyon  Ar. 
ā
fyÿn). 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  “-n  >  -r”  değişimi  görülür:  cubar-mek  (gençken  ölen  Far. 
cevān-merg). 
 
Alıntı sözcüklerde “-n > -ñ” değişimi görülür: cañ-güdö (mağaza öncüsü Çin. çcan = 
öncü,  lider  +  ġuy  =  mağaza,  dükkan),  cañ-cun (askeri  lider,  genaral Çin. tszyan  =  yönetim, 
takım + tszyun’ = asker), cım-pañ (hapis, hücre Çin. tszyan’ = hapis + fan’ = suçlu), daarıñ 
(yüksek  dereceli  kişi  Çin.  da  =  büyük  +  cen  =  kişi),  düñ  (toptan  Çin.  dun),  ġañ-ġuñ 
(kahraman,  yiğit  Çin.  ġuan  =  ünlü  +  ġun  =  külhanbeyi;  avare),  qapsalañ  (koru,  bahçe  Far. 
ā
bsālān), lañ-man ~ ılañ-man (etli bir çorba türü Dung. lenmyan + len = soğuk, myan = un), 
luñ-tuñ  (askeri  vali  Çin.  du  =  büyük  +  tun  =  yönetme),  opoñ  (değirmen  Moğ.  mofan  = 
değirmen), zuñ-tuñ (devlet yöneticisi Çin. tszun = lider + tuñ = yönetme). 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde  son  seste  “-n”  türemesi  görülür:  cosun  (nizam,  kaide  Moğ. 
yosi
), ötögön (ayı Moğ. ötögö), zalun (yiğit Kalm. zalu). 

 
137 
 
Bazı  alıntı  sözcüklerde son  seste  “-n”  düşmesi  görülür:  dürbü  (dürbün  Far.  dÿr-bìn), 
qoolu (sözlü Ar. qavlen). 
 
ñ (ң) 
 
ñ. 1. Tanım: 
 
Ses değeri Türkiye Türkçesi ile aynı olan bu ünsüz; ton bakımından tonlu, çıkış yeri 
bakımından art damak, çıkış şekli bakımından akıcı bir ünsüzdür. Hava yolu bakımından da 
geniz  ünsüzüdür.  Türkçenin  tarihi  dönemlerinde ve çağdaş lehçelerinde, ağızlarında  görülen 
bir  ünsüzdür.  “Yumuşak  damak  n’si”  olarak  da  tanımlanan  bu  ünsüzün  oluşumu  sırasında 
dudaklar açıktır, dil ucu “n” den daha geridedir.
139
 Dilin ön kıyısı alt kesici dişlere dayanır, 
dilin  arka  sırtı  yumuşak  damağa  doğru  kalkar  ve  ağız  boşluğunu  kapatarak,  soluğun  burun 
boşluğundan çıkmasını sağlayıp, sesi genizleştirir.
140
Ses oluşurken ses telleri de titreşir. 
 
Birlikte kullanıldığı ünlülere göre ince (ön) ve kalın (art) şekilleri bulunur:
141
 
İ
nce: ceñe (yenge), teñir (Tanrı), teñ (eşit) v.b. 
Kalın: oñoy (kolay), çoñoyuu (büyümek), añ (av) v.b. 
 
Bu  ünsüz,  Kök  Türkçeden  beri  kullanılagelmiştir.  İ.  Batmanov,  “ñ”  ünsüzünün  Kök 
Türkçede  ayrışmaya  başladığını  kabul  eder  ve  “-ñız”,  “-ġız”  şekillerinin  yan  yana 
kullanılmasını  buna  bağlar.  S.  Çağatay  ise  “ñ”  ünsüzünün  oluşum  bakımından  kapanmalı 
damak  fonemlerine  (g,  ġ,  k,  q)  yakın  olmasından  dolayı  “G”  ünsüzü  ile  bazen  değiştiğini 
savunur.
142
 
 
ñ. 2. Türkçe Sözcüklerde:  
ñ. 2. 1. Görünüm: 
 
Kırgız Türkçesindeki Türkçe sözcüklerde ortada ve sonda birincil veya ikincil olarak 
kullanılan bir ünsüzdür. 
ñ. 2. 1. 1. Başta: Kullanılmaz. 
 
ñ. 2. 1. 2. Ortada: 
                                                 
139
 Necip Üçok, 
age., s. 57. 
140
 Nevin Selen, 
age., s. 91. 
141
 Ömer Demircan, 
age., s. 48; Nevin Selen, age., s. 92. 
142
 Filiz Kılıç, 
agt., s. 261. 

 
138 
Örnek: keñeş (meclis, konsey), ceñe (yenge), oñoy (kolay), teñtuş (dost, ahbap), teñir 
(Tanrı),  ceñil  (hafif),  qoñşu  (komşu),  eñsöö  (arzulamak),  çoñoyuu  (büyümek),  eñkeyüü 
(meyletmek), şañgıroo (çangırdamak), çıñıruu (çığlık atmak), ceñiş (zafer). 
Kullanıldığı Durum: 
-VñV-  durumunda  kullanılır:  ceñil  (hafif),  köñül  (gönül),  qoñur  (konur,  koyu 
kahverengi, kestane rengi), doñuz (domuz), keñeş (meclis, konsey), teñir ( ~ teñiri) (Tanrı), 
çıñır- (çığlık atmak), çoñoy- (büyümek), ceñiş (zafer). 
VñV- durumunda kullanılır: oñoy (kolay). 
-VñV durumunda kullanılır: cañı (yeni; taze; biraz önce, demin), ceñe (yenge). 
-ñC- durumunda kullanılır: üzöñgü (üzengi), mañgi ( ~ meñgi) (ebedi), ıñġay (uygun, 
elverişli  durum),  qoñşu  (komşu),  teñtuş  (dost,  ahbap),  tıñşa-  (dinlemek,  duymak,  kulak 
vermek), eñkey- (meyletmek), şañgıra- (çangırdamak), eñse- (arzulamak). 
 
ñ. 2. 1. 3. Sonda: 
Örnek: ceñ (yen), çoñ (büyük), añ (zihin), bulçuñ (adale), öñ (beniz), teñ (eşit), miñ 
(bin), muñ (keder, üzüntü), calañ (sadece), bozoñ ( tepecik), toñuu (donmak), eñ (en). 
Kullanıldığı Durum: 
-Vñ durumunda kullanılır: calañ (yalın, yalnız, tek; çıplak), soñ (sonra), miñ (1000), 
iriñ (irin), muñ (üzüntü, keder), tereñ (derin), çoñ (büyük), toñ- (donmak). 
Vñ durumunda kullanılır: añ (zihin), öñ (beniz), eñ (en). 
 
ñ. 2. 2. Özellikler:  
ñ. 2. 2. 1. Ortada: 
Eski  Türkçe  bazı  sözcüklerde  kullanılan  iç  ses  “-ñ-”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  de 
korunmuştur: teñir ~ teñiri ( < teñri DLT I-53; DTS 544) (Tanrı), cañı ( < yañı DLT I-376; 
DTS  234)  (yeni;  taze;  biraz  önce,  demin),  mañgi  ∼  meñgi  (  < meñgü  DLT  I-44;  DTS  341; 
beñgü DTS 94) (ebedi), köñül ( < köñül DLT I-152; DTS 315) (gönül), qoñur ( < qoñur DLT 
III-363) (koyu kahverengi, kestane rengi), oñoy ( < oñay DTS 367) (kolay), doñuz ( < toñuz 
DLT I-304; DTS 575) (domuz), keñeş ( < keñeş DTS 299) (meclis, konsey), ceñe ( < yeñge 
ETG 310; DTS 256) (yenge), ceñil ( < yeñil DTS 256) (hafif), qarañġı ( < qarañġu ~ qarañqu 
DTS 424) (karanlık), deñiz ( < teñiz DLT I-100; DTS 552) (deniz), tıñşoo ( < tıñla- DLT III-
403; DTS 568) (dinlemek; duymak), cañıluu ( < yañıl- DTS 234) (yanılmak). 
Eski Türkçede iç seste yer alan “-ñ-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde bazı örneklerde “-
y-” ünsüzüne değiştiği görülür: müyüz ( < miñiz EUTS 88; müñüz ~ müyüz EUTS 90; müñüz 

 
139 
DLT I-504; müyüz DTS 352) (boynuz), köynök ( < köñlek DLT III-350; DTS 315) (gömlek; 
kadın elbisesi). 
Eski Türkçede iç seste yer alan “-ñ-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde bazı örneklerde “-
ġ-” sesine değişimi görülür: calġız ( < yalñus DLT I-333; yalıñus ~ yalñus OTG 258; yalañuz 
DTS 227; calγuz DTS 640) (yalnız, tek). 
Eski  Türkçede  iki  ünlü  arasında  kalan  “-ñ-”  ünsüzünün  Kırgız  Türkçesinde  bazı 
örneklerde düştüğü ve ikincil uzun ünlü oluşturduğu görülür:
143
 söök ( < süñük, siñük ETG 
295;  söñük  DTS  511)  (kemik),  caaq  (  <  yañaq  DLT  III-376;  DTS  233)  (yanak;  bazı 
nesnelerin yan yüzü), eek ( < eñek DLT I-135) (çene; alt dudak). 
Eski Türkçede iç seste yer alan “-ñ-” ünsüzünün Kırgız Türkçesinde bazı örneklerde “-
m- ~ -n-” ünsüzüne değiştiği görülür: tırmaq ~ tırnaq ( < tırñaq DLT I-134; DTS 569; tırıñaq 
~ tırañaq DTS 569) (tırnak). 
 
ñ. 2. 2. 2. Sonda: 
Eski  Türkçe  bazı  sözcüklerde  kullanılan  son  ses  “-ñ”  ünsüzü  Kırgız  Türkçesinde  de 
korunmuştur: oñ ( < oñ DTS 367) (sağ), tereñ ( < teriñ EUTS 153; DTS 554) (derin), miñ ( < 
miñ DLT I-243; biñ DTS 101; miñ DTS 344) (1000), muñ ( < muñ DLT III-33; DTS 350) 
(üzüntü, keder), iriñ ( < iriñ DLT I-135) (irin), calañ ( < yalañ OTG 258; DTS 227) (yalın, 
sadece; çıplak), añ ( < añ + çı “avcı” EUTS 11; DTS 46) (av hayvanı), soñ ( < soñ DLT III-
357; DTS 508) (sonra), qalıñ ( < qalıñ OTG 245; DTS 412) (mihir), öñ ( < öñ ‘renk’ DLT I-
41; DTS 385) (beniz, renk), tañ ( < tañ DLT I-170; DTS 532) (tan vakti; şaşırma), teñ ( < teñ 
DLT III-355; DTS 551) (denk, eşit), toñuu ( < toñ- DLT III-391; DTS 575) (donmak). 
Eski  Türkçe  bazı  sözcüklerde  kullanılan  son  ses  “-ñ”,  Kırgız  Türkçesinde  “-n” 
ünsüzüne dönüşmüştür: qayın ( < qayıñ DLT I – 32; DTS 404) (kayın ağacı), anın ( < anıñ 
DLT I-27) (onun).  
Kırgız  Türkçesinde  şart  kipinin  iyelik  kökenli  şahıs  eklerinden  ikinci  tekil  ve  ikinci 
çoğul  şahıs  çekiminde  de  “ñ”  ünsüzü  görülür:  oqusañ  (‘okusan’  2.  Tekil  Şahıs),  süysöñör 
(‘sevseniz’  2.  Tekil  Şahıs).  Aynı  çekimin  daha  nezaketli  söylenişinde  de  görülür:  oqusañız 
(‘okusanız’ 2. Tekil Şahıs), süysöñüzdör (‘sevseniz’ 2. Tekil Şahıs).
144
 
 
ñ. 3. Alıntı Sözcüklerde:  
                                                 
143
 Ahmet Buran, 
agm., s. 292. 
144
 Şart çekimi için Krş.: Cahit Başdaş - Abdülmukaddes Kutlu, 
age., s. 95; Hülya Kasapoğlu Çengel, 
age., s. 240. 

 
140 
ñ. 3. 1. Görünüm: 
Kırgız  Türkçesindeki  alıntı  sözcüklerde  ortada  ve  sonda  birincil  veya  ikincil  olarak 
kullanılan bir ünsüzdür. 
ñ. 3. 1. 1. Başta: Kullanılmaz. 
 
ñ. 3. 1. 2. Ortada: 
Örnek:  añgire  (acele  etmek  Far.  hengār),  üñkür-nañkir  (Münker-Nekir  Ar.  münker 
nākir
), bardeñke (tekli silah Rus. berdanqa), cañgel ~ ceñgel (orman Far. cengel), cañgüdö 
(mağaza öncüsü Çin. çcan = öncü, lider; ġuy = mağaza, dükkan), cañcal (kavga, tartışma Çin. 
– Far.), cañcun (askeri lider, genaral Çin. tszyan = yönetim, takım; tszyun’ = asker), carmañke 
(fuar Rus. yarmarqa < Pol.), çeñgel (pençe, çengel Far. çenġāl), çoyuñke (dökme demirden 
bir yemek aracı Rus. çuġunqa), dañza ~ dañsa (sıra yazılan kâğıt; Çin’in temel kanunu Çin. 
dan’tszı
),  dañq  (ünvan,  nam  Far.  <  Çin.),  diñse  (makamı,  idareyi  tasdikleyen  taş  Çin.), 
küñütay (güzel, yakışıklı Moğ. hunutay = güzel), luñtuñ (askeri vali Çin. du = büyük; tun = 
yönetme),  ılañman  ~  lañman  (etli  bir  çorba  türü  Dung.  lenmyan;  len  =  soğuk,  myan  =  un), 
meñdubana  (ilaç  yapımında  da  kullanılan  bir  bitki  türü  Far.  bengì-dìvāne),  pañsat  (beş  yüz 
insanı yöneten kişiye verilen bir unvan adı Far. pānãad), sañgi (taş, taştan yapılmış Far. sengì 
),  sañza  (bir  ekmek  türü  Dung.  syan’tszı),  sarpeñke  (iyi  cins  renkli  bez  Rus.  sarpinqa), 
suñduñ  (askeri  unvan  Çin.),  şañşuur  (birleşik  altın  Çin.),  şañıya  (nahiye  müdürü  Çin.), 
şırañqana ~ şirinqana ~ şirinqama (bahşiş Far. şirin = tatlı, qame = dilek), tañger (bembeyaz 
bir şeker türü Dung. toñ = şeker, ġuar = unsur, üye), zañker (yeşil boya Far. zenkār). 
Kullanıldığı Durum: 
-VñV- durumunda yaygın olarak kullanılmaz: küñütay (güzel, yakışıklı Moğ. hunutay 
=  güzel), keñiz  (cimri,  pinti Far.  kenes),  qoñur  (sakin,  yavaş  Moğ.  honġor),  şañıya  (nahiye 
müdürü Çin.). 
-Cñ- durumunda kullanılmaz. 
-ñC-  durumunda  yaygın  olarak  kullanılır:  aycañcuñ  (komutan,  lider  Çin.),  añgeme 
(toplanma;  yığılma,  anlatı,  söylenti  Far.  hengāme),  bardeñke  (tekli  silah  Rus.  berdanqa), 
cañgel ~ ceñgel (orman Far. cengel), cañgüdö (mağaza öncüsü Çin. çcan = öncü, lider; ġuy = 
mağaza, dükkan), carmañke (fuar Rus. yarmarqa < Pol.), çeñgel (pençe, çengel Far. çenġāl), 
çoyuñke (dökme demirden bir yemek aracı Rus. çuġunqa), dañza ~ dañsa (sıra yazılan kâğıt; 
Çin’in temel kanunu Çin. dan’tszı), lañman ~ ılañman (etli bir çorba türü Dung. lenmyan; len 
=  soğuk,  myan  =  un),  mañgi  ~  bañgi  (uyuşturucu  kullanan  Far.  bengì  ),  sarpeñke  (iyi  cins 

 
141 
renkli  bez  Rus.  sarpinqa),  suñduñ  (askeri  unvan  Çin.),  şañşuur  (birleşik  altın  Çin.),  zañgi 
(Çin Kırgızlarında halk hakimi Moğ. zangi). 
-ñC durumunda nadiren kullanılır: dañq (ünvan, nam Far. < Çin.). 
 
ñ. 3. 1. 3. Sonda: 
Örnek:  buduñ-çañ  (boy  savaşı  Kırg.  –  Çin.  çañ  =  savaş,  kavga),  badırañ  (salatalık 
Far. bādreñ), caysañ (boyun lideri Moğ.), cañ (savaş, kavga Çin.), cucañ (lider Çin.), cımpañ 
(hapis, hücre Çin. tszyan’ = hapis, fan’ = suçlu), cıñ (560 gramlık ölçü birimi Çin.), çañ (bir 
müzik aleti Far. çeng), daarıñ (yüksek dereceli kişi Çin. da = büyük, cen = kişi), düñ (toptan 
Çin.  dun),  ġañġuñ  (kahraman,  yiğit  Çin.  ġuan  =  ünlü,  ġun  =  külhanbeyi;  avare),  qañ  (ev 
içerisindeki sıcak bir kısım Çin.), qañ (birleştirme, lehim yeri Çin. – Moğ. ġañ = delik, yarık), 
qapsalañ (koru, bahçe Far. ābsālān), qoşañ (bir yemek türü Çin.), luñtuñ (askeri vali Çin. du 
=  büyük;  tun  =  yönetme),  olpoñ  (vergi,  haraç  Kırg.  -  Moğ.),  ılañ  (aksak,  çolak  Far.  leng), 
mampañ (bölge yöneticisi derecesindeki bir unvan Çin. min = el, halk; vañ = devlet memuru), 
mañ  (uyuşturucu  madde  Far.  beng),  palañ  (bir  eyer  takımı,  palan  Far.  pālān),  popoloñ 
(boydan  yarılmış  kalasın  yarısı;  içinden  çıkılmaz  durum  Rus.  popolam),  opoñ  (değirmen 
Moğ. mofan = değirmen), ireñ ~ ırañ ~ rañ (renk, görünüm Far. reng), sarsañ (sayıklama Far. 
ser-sām
), şañ (azamet, ihtişam Çin.), şıypañ (pamuk tarlasındaki bir yanı açık örtme Çin.), tañ 
(zor  durum,  darlık Far.  teng),  vañ  (prens Çin.),  zañ  (örf, adet; kanun  Moğ.),  zuñtuñ (devlet 
yöneticisi Çin. tszun = lider, tuñ = yönetme).