T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
13.1-jadval
 Moliyaviy koeffitsiyentlar klassifikatsiyasi 
(koeffitsiyentlar nomlanishini qayta ko‘rib chiqishimiz lozim)
Koeffitsiyentlar
Formula
Inglizcha 
ekvivalent
“
XYZ” uchun hisob-
kitoblar
Rentabellik (daromadli-
lik, samaradorlik) 
ko‘rsatkichlari
Sotuvlar daromadliligi 
koeffitsiyenti (
ROS)
EBIT
Sotish hajmi
EBIT
Sales
60 mln. so‘m=30%
200 mln. so‘m
Aktivlar daromadliligi 
koeffitsiyenti (ROA)
EBIT 
Jami aktivlar 
o‘rtacha 
qiymati
EBIT
Total Average 
Assets
60 mln. so‘m=9,1%
(600 mln. so‘m + 720 
mln. so‘m) / 2
Aksiyadorlik kapitali 
(xususiy kapital) 
daromadliligi koeffitsiyenti 
(ROE)
Sof foyda
Aksiyador lik 
kapitali
Net Income
Stockhol ders’ 
Equity
23,4 mln. so‘m=7,6%
(300 mln. so‘m + 
313,4 mln. so‘m) / 2
Aktivlar aylanuvchanligi 
ko‘rsatkichlari
Debitorlik qarzlarining 
aylanuvchanligi 
koeffitsiyenti
Sotish hajmi
Debitorlik 
qarzlarning 
o‘rtacha 
qiymati
Sales
Average 
Receivables
200 mln. so‘m=3,6 
marta
(50 mln. so‘m + 60 
mln. so‘m) / 2
Tovar-moddiy 
zaxiralarning 
aylanuvchanligi 
koeffitsiyenti
Sotilgan mah-
sulot qiymati
Tovar-moddiy 
zaxiralarning 
o‘rtacha 
qiymati
Cost of Goods 
Sold
Average 
Inventory
110 mln. so‘m=0,7
(150 mln. so‘m + 180 
mln. so‘m) / 2
Aktivlarning 
aylanuvchanligi 
koeffitsiyenti
Sotish hajmi
Jami aktivlar 
o‘rtacha 
qiymati
Sales
Average Total 
Assets
200 mln. so‘m=0,3
(600 mln. so‘m + 720 
mln. so‘m) / 2
Moliyaviy_leverij_ko‘rsatkichlari'>Moliyaviy leverij 
ko‘rsatkichlari
Qarzlar koeffitsiyenti
Jami qarzlar
Jami aktivlar
Total Debt
Total Assets
406 mln. so‘m=57%
720 mln. so‘m
Foizlarni qoplash 
koeffitsiyenti
EBIT
Foiz to‘lovlari 
xarajatlari
EBIT
Interest 
Expense
60 mln. so‘m=2,9
21 mln. so‘m

---

Moliya
217
Likvidlik ko‘rsatkichlari
Joriy likvidlik 
koeffitsiyenti
Aylanma 
aktivlar
Qisqa 
muddatli 
majburiyatlar
Current 
Assets
Current 
Liabilities
360 mln. so‘m=1,4
256,6 mln. so‘m
Kritik baholash (lakmus 
qog‘ozi) koeffitsiyenti 
Pul mablag‘-
lari + Debitor-
lik qarzlari
Qisqa 
mud datli 
majburiyatlar
Cash + 
Receivables
Current 
Liabilities
180 mln. so‘m=0,7
256,6 mln. so‘m
Bozor qiymati (bahosi) 
ko‘rsatkichlari
Aksiya bahosi (narxi) va 
uning foydasi nisbati 
koeffitsiyenti
Bitta aksiya 
bahosi
Bitta aksiyaga 
to‘g‘ri 
keladigan 
sof foyda 
summasi
Price per 
Share
Earnings per 
Share
187,2 mln. so‘m
=8,0%
23,4 mln. so‘m
Aksiyaning bozor va 
balans qiymati nisbati 
koeffitsiyenti
Bitta aksiya 
bahosi
Bitta 
aksiyaning 
balans bahosi
Price per 
Share
Book Value 
per Share
187,2 mln. so‘m=0,6
313,4 mln. so‘m
Jadvalning so‘nggi bo‘limida bozor qiymati koeffitsiyent
-
lari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular yordamida firmaning buxgalteri
-
ya hisobidagi ma’lu-motlar uning bozor qiymatiga qanchalik 
to‘g‘ri kelishi baholanadi. Bu guruhdan eng ko‘p qo‘llaniladi-
gani – bu aksiya bahosi va sof foyda nisbati koeffitsiyenti (R/E 
– price to earnings) va aksiyalarning bozor va balans qiymati 
nisbati koeffitsiyentidir (M/V – market to book)
255
. 
Firmaning moliyaviy koeffitsiyentlarini tahlil qilishda 
avvalambor, quyidagi ikki jihatni inobatga olish zarur:
255
Bozor va balans qiymati nisbati koeffitsientiga o‘xshash yana bir 
ko‘rsatkich bor. Bu Tobin koeffitsienti Q bo‘lib, u taniqli amerikalik iqti-
sodchi, iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofoti laureati Jeyms Tobin sharafiga 
atalgan. Bu koeffitsient quyidagicha aniqlanadi:
Q =
Bozor bahosi (qiymati)
Tiklash bahosi (qiymati)
Maxrajdagi tiklash qiymati, inflyatsiyani hisobga olgan holda aktivlar-
ning dastlabki qiymati o‘zgarishiga to‘g‘rilashni o‘z ichiga oladi.

---

218
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
– vaziyat kimning nuqtayi nazaridan baholanadi: aksi-
yadorlarning nuqtayi nazaridanmi yoki kreditorlarningmi?
– ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun mezon sifatida ni-
madan foydalaniladi? 
Mezoniy etalonlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:
– xuddi shu davr bo‘yicha boshqa kompaniyalarning 
moliyaviy koeffitsiyentlari;
– o‘rganilayotgan kompaniyaning turli davr bo‘yicha 
moliyaviy koeffitsiyentlari;
– moliyaviy bozorlardan olish mumkin bo‘lgan ma’lu-
mot lar, masalan, aktivlar bahosi yoki foiz stavkalari.
Hozirgi paytda turli (jumladan, sanoat) sohalar(i) 
bo‘yicha moliyaviy koeffitsiyentlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar
-
ni olish mumkin bo‘lgan ko‘plab manbalar mavjud. 
Dan & 
Bradstreet
, (2) Robert Morris byurosining yillik hisobotlar 
bo‘yicha tadqiqotlari 
(Annual Statement Studies by Robert 
Morris
 
Associates)
, (3) Savdo palatasining har chorakdagi 
moliyaviy hisobotlari (the Commerce Department’s Quarter-
ly Financial Report) va (4) turli tijorat assotsiatsiyalari ana 
shular jumlasidandir. Bundan tashqari bu ma’lumotlar en-
dilikda kompakt-disklarda va Internet orqali tarqatilmoqda.