T. S. Malikov moliya

Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘liqliklar
Korxona turlari
ROS ×
ATO =
ROA
Supermarketlar tarmog‘i
0,02
5,0
0,10
Kommunal xizmatlar 
korxonasi
0,20
0,5
0,10
Yuqorida bayon etilganlardan asosiy ma’no (xulosa) shu-
ki, sotuvlar daromadliligi yoki aktivlar aylanib turishi koeffit
-
siyentining pastligi albatta, firmaning moliyaviy muam molari 

---

220
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
bor, degani emas. Bu koeffitsiyentlarning ikkalasini kom
-
paniyaning faoliyat sohasini inobatga olgan holda o‘rganish 
kerak. Bundan tashqari bir faoliyat sohasi doirasida ham 
doimiy farqlar bor. Masalan, 
Rolls Royce 
dilerlik tarmog‘i va 
Chevrolet tarmog‘ining aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti 
(ROA) ko‘pincha bir xil bo‘lsa-da, 
Rolls Royce 
dilerlik tar-
mog‘ining joriy rentabellik ko‘rsatkichlari yuqoriroqligi va 
aktivlar aylanib turishi koeffitsiyenti pastroqligi bilan ajra
-
lib turadi.
3.9-nazorat uchun savol
Agar “A” firmaning aktivlar daromadliligi (ROA) “B” fir
-
manikiga nisbatan yuqoriroq bo‘lsa va ikkala kompaniya-
ning aktivlar aylanib turishi ko‘rsatkichi (ATO) bir xil bo‘lsa, 
“A” firmaning sotuvlar rentabelligi koeffitsiyenti (ROS) qan
-
day bo‘lishi kerak?
13.2. Moliyaviy “dastak” samarasi
Moliyaviy “dastak” yoki moliyaviy leverij kompani-
ya faoliyatida qarz olingan pul mablag‘laridan foydalanish 
bo‘lib, shu mablag‘lar yordamida kompaniya rahbariya-
ti ishlab chiqarish faoliyatini moliyalashtirish bilan bog‘liq 
muammolarni hal etadi. Atamani (“dastak”) tanlash fizika 
qonunlari, ya’ni biron dastak yordamida sarflanayotgan 
kuchni ko‘paytirish mumkinligi qonuni bilan bog‘liq. Moli-
yaviy “dastak” samarasi yordamida kompaniya aksiyador-
lari o‘z kapitalidan foydalanish daromadliligi koeffitsiyenti
-
ni (ROE) oshiradilar. Biroq bunda mazkur koeffitsiyentning 
firmaning ishlab chiqarish faoliyatidagi samaradorlik teb­
ranishiga sezuvchanligi oshadi. O‘z navbatida, firmaning 
ishlab chiqarish faoliyati samaradorligi aktivlar daromadlili-
gi koeffitsiyenti (ROA) tufayli o‘zgaradi. Boshqacha qilib ayt
-
ganda, moliyaviy “dastak” samarasidan foydalanar ekanlar, 
firma aksiyadorlari ham moliyaviy va ham ishlab chiqarish 
(operatsion) riski bilan to‘qnashadilar.

---

Moliya
221
Aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti (ROA) qarz olingan 
mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy 
“dastak” koeffitsiyenti oshganda kapital daromadliligi koef
-
fitsiyenti (ROE) ham oshadi. Bu – tushunarli albatta chunki: 
agar aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti qarz olingan mab
-
lag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, firma 
investitsiya qilgan kapitaldan foyda oladi va foyda summa-
si firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan 
yuqori bo‘ladi. Shu tufayli ortiqcha mablag‘ hosil bo‘ladi va 
bu mablag‘ firma aksiyadorlari o‘rtasida taqsimlanadi. De
-
mak, kapital daromadliligi koeffitsiyenti ortadi. Agar aktivlar 
daromadliligi koeffitsiyenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha 
foiz stavkasidan past bo‘ladigan bo‘lsa, u holda aksiyadorlar 
bunday mablag‘ni yollamaslikni afzal ko‘radilar. 
Masalan, faraz qilaylik, “A” kompaniyasi moliyaviy “das-
tak”dan foydalanadi. Aksincha, “B” kompaniyasi esa undan 
foydalanmaydi. Kompaniyalar kapitalining daromadlilik 
koeffitsiyentini (ROE) ikki xil vaziyatda, ya’ni foiz stavkasi 
(1) 10,0% va (2) 15,0% bo‘lganda solishtiramiz. Natijalar 
13.2.1-jadvalda aks ettirilgan.
13.2.1-jadval