T. S. Malikov moliya

T.S.Malikov, N.H.Haydarov
8.2. Boshqa depozit-jamg‘arma muassasalari
Depozit-jamg‘arma
yoki 
ssuda-jamg‘arma muassasalari
(depository savings institutions, thrift institutions) termin-
lari jamg‘arma banklari, ssuda-jamg‘arma assotsiatsiyalari 
(S&Ls) va kredit uyushmalarini umumiy nomlash uchun 
qo‘llaniladi. Dunyoning taraqqiy etgan mamlakatlarida, 
shu jumladan, AQShda ular tijorat banklari bilan omo nat 
operatsiyalari sohasida ham, qarz berish sohasida ham 
raqobatdoshlik qiladi. AQShda shu turdagi tashkilotlar uy 
sotib olish uchun ipoteka zayomlari va iste’mol zayomlari 
bo‘yicha ixtisoslashgan. Boshqa davlatlarda ham funksi-
yalari AQShdagi ssuda-jamg‘arma tashkilotlari va kredit 
uyushmalari funksiyalariga o‘xshaydigan ixtisoslashtirilgan 
turli xil jamg‘arma institutlari mavjud
225
.
8.3. Sug‘urta kompaniyalari
Sug‘urta kompaniyalari – bu moliyaviy vositachilar bo‘-
lib, ularning asosiy funksiyasi uy xo‘jaliklari va firmalarga 
alohida turdagi shartnomani sotib olish orqali risk dara-
jasini kamaytirish imkoniyatini taqdim etishdir. Bunday 
shartnoma sug‘urta polisi, deb nomlanadi va unga mu-
vofiq unda keltirilgan konkret holatlar yuzaga kelganda mi
-
jozlarga ma’lum summa to‘lanadi. Predmeti baxtsiz hodi-
sadan, o‘g‘irlik yoki yong‘indan sug‘urtalash bo‘lgan polis-
lar 
kutilmagan hodisalardan keladigan zararni sug‘urtalash
va 
mulkiy sug‘urtalash 
sohasiga kiradi. Sog‘liq bilan bog‘liq 
muam molar bo‘yicha to‘lovlarni nazarda tutuvchi polislar 
kasallik bo‘yicha va mehnatga layoqatsizlik sug‘urtasiga,
mijoz vafot etgan taqdirda pul to‘lanishi nazarda tutiladigan 
polislar 
hayotni sug‘urtalashga
kiradi.
225
Mamlakatimizda “boshqa depozit-jamg‘arma muassasalari” toifasiga 
kiruvchi qanday moliyaviy vositachilar faoliyat ko‘rsatmoqda? Nega ularn-
ing qolgan ko‘rinishlari mavjud emas? Bularning sabablarini nimalardan 
iborat deb o‘ylaysiz? Ssuda-jamg‘arma tashkilotlari va kredit uyushmalari 
o‘rtasida qanday farqlar bor?

---

Moliya
159
Sug‘urta polislari ularni sotib oluvchi uy xo‘jaliklari va 
firmalarning aktivi hisoblanadi. Bir vaqtning o‘zida ular 
sug‘urta kompaniyalarining qarzdorlik majburiyatlari sifa-
tida amalda bo‘ladi. Xizmat ko‘rsatilgani uchun mijoz to
-
monidan to‘lanadigan pullar 
sug‘urta mukofoti,
deyiladi. 
Mijozlar sug‘urta mukofotini xizmat ko‘rsatilishdan avval 
to‘laganlari sababli sug‘urta kompaniyalari ushbu pul mab-
lag‘larini ma’lum vaqt mobaynida ishlatadilar. Bu mud-
dat bir yildan kam bo‘lishi ham mumkin. Shuningdek, bir 
necha o‘n yillarga cho‘zilishi ham mumkin. Sug‘urta kom-
paniyalari mijozlardan olgan sug‘urta mukofotlarini turli xil 
moliyaviy aktivlarga: aksiyalar, obligatsiyalar va ko‘chmas 
mulkka qo‘yadilar
226
.