T. S. Malikov moliya
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.S.Malikov, N.H.Haydarov
|
2.5-nazorat uchun savol
Ko‘pchilik uy xo‘jaliklarining moliyaviy resurslarini bir- lashtirish usuli mavjud bo‘lmaganda amalga oshirish mum- kin bo‘lmagan investitsiyani misol qilib keltiring. 5.5. Moliyaviy tizim tomonidan informatsion qo‘llab-quvvatlash (axborot ko‘magi) Moliyaviy tizim iqtisodiyotning turli jabha (sektor)lari- da qabul qilinuvchi mustaqil qarorlarni muvofiqlashtirishga yordam beradigan narx (baho) axborotini taqdim etadi. Gazetalar, radio va televideniye qimmatli qog‘ozlar kur- si va foiz stavkalari to‘g‘risidagi axborotni har kuni xabar qiladilar 163 . Ushbu ma’lumotlarni olayotgan millionlab odam- 163 Bunga misollar keltiring-chi?! 106 T.S.Malikov, N.H.Haydarov lar ichidan deyarli kam odam professional darajada qimmatli qog‘ozlar savdosi bilan shug‘ullanadi. Biroq ko‘pincha, fond bozoridan ancha yiroq bo‘lgan odamlar qimmatli qog‘ozlar birjasiga asoslangan axborotni moliyaviy qarorlar qabul qi- lish uchun jalb qilishlari (foydalanishlari) lozim. Masalan, uy xo‘jaliklari bu ma’lumotlardan joriy daromadning qan- cha qismini kelajakka saqlab qo‘yishni va jamg‘arilgan mab- lag‘larni qaysi aktivlarga investitsiya qilish foydaliroqligini hal qilish uchun foydalanishlari kerak 164 . Bozor foiz stavkalarini bilish, hattoki, bir oila doirasida pullarni ko‘chirgan taqdirda qanday yordam berishi bo‘yicha yaxshiroq tasavvurga ega bo‘lish uchun quyidagi misolni ko‘rib chiqamiz. Tasavvur qiling, Ciz 25 yoshdasiz. Endigina uylandingiz. Alohida va erkin yashashni istab, 100,0 mln. so‘mga uy sotib olmoqchisiz. Mahalliy bank Sizga yillik 8% ustama haq bilan 80,0 mln. so‘m (ya’ni, uy narxining 80%i) ipoteka krediti ajratishga rozi 165 . Lekin Siz yana 20% (ya’ni, yana 20,0 mln. so‘m) mablag‘ topishingiz lozim. Sizning 40 yoshli opangizning bankdagi hisobraqamida Sizga kerakli bo‘lgan summa mavjud. U ushbu pullarni o‘zining pensi- ya ta’minoti sifatida yillik 6% ustama haqi hisobiga ajratib qo‘ymoqda. Biroq uning pensiya yoshiga yetishiga hali an- cha vaqt bor. Shuning uchun Siz bu pullarni undan qarzga so‘rab turishingiz mumkin. Agar opangiz o‘zining pensiyasi uchun jamg‘arib borayotgan pullarini Sizga uy sotib olishin- giz uchun qarzga berib turishga rozi bo‘lsa, unda Siz ush- bu summa bo‘yicha qancha foiz stavkasi “adolatli” bo‘lishini qan day qilib aniqlashingiz mumkin? Ko‘rinib turibdiki, buning uchun joriy bozor stavkalarini bilish foydadan xoli bo‘lmaydi. Faraz qilaylik, opangiz o‘zin- ing jamg‘arma hisobraqami bo‘yicha yillik 6% ustama haq olayotganligi Sizga aniq ma’lum va mahalliy bank Sizdan 164 Jalb qilayapmizmi? Foydalanayapmizmi? 165 Bu va bundan keyingi o‘rinlarda keltirilayotgan foiz stavkalari ning u yoki bu mamlakatlar amaliyotidagi real darajadan pastligidan yoki yuqo- riligidan tashvishga tushmang. Bular shartli misollar, xolos. Moliya 107 ipote ka krediti bo‘yicha yillik 8% ustama haq olmoqchi 166 . Bu ma’lumotlar Sizga qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Xuddi shuningdek, oila doirasida moliyaviy qarorlar qabul qilish jarayonida aktivlarning bozor narxi (bahosi)ni bilish ham kerak bo‘lishi mumkin. Masalan, faraz qilay- lik, Siz singlingiz bilan uyni yoki oilaviy biznesni meros qilib oldingiz va u ikkalangizning o‘rtangizda teng, baravar bo‘linishi kerak. Biroq Siz uni sotgingiz kelmayapti. Boisi, qaysidir biringiz shu uyda yashamoqchi yoki oilaviy biznes bilan shug‘ullanishni davom ettirmoqchisiz. Bunda oilaning 166 Bu o‘rinda “qarindoshlikka oid qarzlar” xususida ham aniq tasavvur- ga ega bo‘lish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun quyidagilarni keltirib o‘tish maqsadga muvofiq. Tasavvur qiling: Sizda qoplash muddati yaqin orada keladigan depozit sertifikatlari mavjud. Mablag‘larni depozit sertifikatlariga so‘nggi olib qo‘yish (roll over) natijasida Sizning daromadin- giz hammasi bo‘lib atigi yillik 3% atrofini tashkil etadi. Shu vaqtda Sizning farzandlaringiz uy sotib olishga qaror qilishdi va buning uchun ularga ipo- teka krediti zarur. Agar Siz yaxshilab fikr yuritsangiz va yaxshi advokat bilan maslahatlashsangiz, ushbu ikki holatni qarindoshlik qarziga aylan- tirish mumkin. Bunda operatsiyaning har ikki tomoni undan foyda ko‘radi. Demak, agar Siz farzandlaringizga bevosita qarzga pul bersangiz, unda bitimdan moliyaviy vositachini chiqarib tashlaysiz. Bu farzandlaringiz ipo- teka kreditini qo‘shimcha komission yig‘imlarni to‘lamasdan va kredit ol- ishga ariza berish uchun pul to‘lamasdan olishini bildiradi. Bunda qarz tezroq rasmiylash-tiriladi va foiz stavkasi, masalan, 6,75% dan, ya’ni, odat- da 30 yil muddatga (bunday tartib dunyoning rivojlangan deyarli barcha mamlakatlarida mavjud) qayd qilingan foiz stavkasi bilan taqdim qilinadi- gan ipoteka krediti stavkasidan kamroq bo‘ladi. Shu bilan birga Siz qo‘yil- gan kapitalingizga o‘zingizni foydangizni anchagina oshirasiz. Depozit sertifikati bo‘yicha 3% olish o‘rniga va hattoki, AQSh G‘aznachiligi ning 30 yillik obligatsiyalari bo‘yicha olishingiz mumkin bo‘lgan 6% o‘rniga, Siz 6,5% olishingiz va bunda yana farzandlaringizga yordam berishingiz mumkin. Biroq bunday qarindoshlikka oid moliyalashtirish usuli ham- maga ham to‘g‘ri kelavermaydi. Ayrim farzandlarga Siz ularni qanchalik kuchli yaxshi ko‘rsangiz ham qarzga pul berish juda ham xavfli. Shunday vaziyatlar uchraydiki, ota-onalar ma’lum bir summani o‘zining farzandiga qarzga berib, ularni qaytarib olish qiyinchiligiga duchor bo‘ladilar. Shu sababli moliyaviy masalalar bo‘yicha maslahatchilar ko‘pincha bir-biridan qarzga pul oluvchi yoki beruvchi oila a’zolari o‘rtasiga uchinchi xolis to- monni kiritishni tavsiya qilishadi. Ish bitimlarini amalga oshirish paytida bu maslahatlarga bee’tibor bo‘lmang va Sizdan qarzga pulni qarindoshin- giz olayotgan bo‘lsa ham to‘g‘ridan to‘g‘ri qarz bermang. |