Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan
To‘lanadigan daromadning xarakteri bo‘yicha
Yüklə 5,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. Daromadlarni aniqlash metodiga ko‘ra
|
6. To‘lanadigan daromadning xarakteri bo‘yicha
: • yutuqli qarz majburiyatlari; • foizli qarz majburiyatlari; • nol kuponli qarz majburiyatlari. Yutuqli obligatsiyalar bo‘yicha daromadlarning to‘lanishi lotareyalar asosida amalga oshiriladi. Bu obligatsiyalar katta talabga ega emas. Chunki investorlar tasodifga tayanib emas, balki barqaror daromad olishga intiladilar. Yutuq olishni istaganlar esa lotareya chiptalari sotib olishni ixtiyor etadilar. Bu turdagi qarz majburiyatlarining asosiysi foizli obligatsiyalar bo‘lib, ular bo‘yicha daromad kuponlar asosida yilda bir, ikki yoki to‘rt marta to‘lanadi. Investorlarning ko‘pchiligi ana shunday qarz majburiyatlarini ma’qul ko‘rishadi. Davlatning qisqa muddatli qarz instrumentlari kuponlarga ega emas. Ular nominalidan chegirmalash asosida sotiladi va nominal bo‘yicha sotib olinadi. Ayrim uzoq muddatli qarz majburiyatlari ham kuponlarga ega bo‘lmasligi mumkin. Ular bo‘yicha barcha daromadlar asosiy qarzning summasi bilan birgalikda to‘lanadi. Xuddi qisqa muddatli obligatsiyalar singari ular ham nominalidan chegirmalash orqali sotiladi va nominali bo‘yicha sotib olinadi. Amaliyotda bunday obligatsiyalar nol kuponli obligatsiyalar nomini olgan. 7. Daromadlarni aniqlash metodiga ko‘ra : • barqaror (qat’iy) daromadli qarz majburiyatlari; • “suzuvchan” daromadli qarz majburiyatlari. 565 23-BOB. DAVLAT KREDITI 23.1. Davlat kreditining mazmun-mohiyati va funksiyalari Davlat krediti hokimiyat va boshqaruv organlari orqali, bir tomondan, davlat va ikkinchi tomondan, jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar majmuidan iborat bo‘lib, unda davlat qarz oluvchi, kreditor (qarz beruvchi) va kafil sifatlarida maydonga chiqadi. Bunday iqtisodiy (kredit) munosabatlar(i)ning mumtoz (klassik) shaklida davlat, odatda, mablag‘larni qarz oluvchi bo‘lib hisoblanadi. Agar davlat yuridik va jismoniy shaxslarga qaytarish va haq (to‘lov, to‘lash) asosida mablag‘larni taqdim etib, kreditor (qarz beruvchi) sanalsa, unda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan operatsiyalar hajmi ancha kamayadi (pasayadi). Jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan olingan qarzlarni uzish (qaytarish) yoki ularning boshqa majburiyatlarini bajarish javobgarligini davlat o‘z zimmasiga olgan holatda, u kafilga aylanadi. Markazlashtirilgan pul fondlarining o‘lchamiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi kredit munosabatlarining dastlabki ikki ko‘- rinishidan (qarz oluvchi va kreditor) farq qilgan holda davlat tomonidan kafolatning berilishi o‘sha markazlashtirilgan pul fondining, albatta, o‘zgarishiga olib kelmasligi mumkin. Agar qarzdor o‘zining zimmasiga yuklatilgan majburiyatlar bo‘yicha to‘liq hajmda va o‘z vaqtida hisob-kitob qilishni uddalay olsa, kafil hech qanday qo‘shimcha xarajatlarni amalga oshirmaydi. Biroq amaliyotda yyetarli darajada ishonchli bo‘lgan qarz oluvchilar davlat kafolatiga muhtoj bo‘lmaydi. Ular mustaqil ravishda kredit bozoridan mablag‘larni jalb qilishga qodirdir. Odatda, davlat kafolatlari yyetarli darajada ishonchli bo‘lmagan qarz oluvchilarga nisbatan qo‘llaniladi va bu narsa shunga mos ravishda, markazlashtirilgan pul fondidan xarajatlarning o‘sishiga olib keladi. Davlat krediti iqtisodiy kategoriya sifatida ikki ko‘rinishdagi – moliya va kredit – pul munosabatlarining o‘rtasida joylashgan bo‘lib, shunga mos ravishda, u ham moliyaga, ham kreditga tegishli bo‘lgan xususiyatlarga egadir. Moliya tizimining alohida olingan 566 bo‘g‘ini sifatida esa davlat krediti davlatning markazlashtirilgan pul fondlarini (byudjet va byudjetdan tashqari fondlarni) shakllantirish va ulardan foydalanish jarayoniga xizmat qiladi. Kreditning bir turi sifatida davlat krediti klassik (mumtoz) moliyaviy kategoriyalardan, masalan, soliqlardan farq qiluvchi bir necha o‘ziga xos bo‘lgan quyidagi xususiyatlarga egadir: • davlat krediti soliqlarga nisbatan ixtiyoriylik xarakteriga ega. Ayrim hollarda amaliyotda, u yoki bu davlatlar tarixida bu prinsipdan chekinish va davlat zayomlarini joylashtirishda majburiylik holatlariga ham yo‘l qo‘yiladi; • agar soliqlar faqat bir yo‘nalishda – soliq to‘lovchilardan byudjetga yoki byudjetdan tashqari jamg‘armalarga – harakat qilsa (bunga teskari yo‘nalishdagi harakat faqat ortiqcha to‘langan yoki xato undirilgan soliqlar qaytarilayotgandagina sodir bo‘lishi mumkin), qaytaruvchanlik va haqlilik (to‘lovlilik) davlat kreditining asosini tashkil etadi. Haqiqatdan ham davlat kreditiga ma’lum bir vaqt o‘tganidan so‘ng o‘tkazilgan summa foizi bilan qaytarilishi kerak. Umuman olganda, davlat krediti boshqa moliyaviy kategoriyalardan o‘zining quyidagi xarakterli xususiyatlari bilan farqlanadi: • agar bank kreditini taqdim etishda ta’minlanganlik elementi sifatida konkret boyliklar – ombordagi tovarlar, tugallanmagan ishlab chiqarish va boshqa shunga o‘xshashlar maydonga chiqadigan bo‘lsa, davlat tomonidan mablag‘lar qarzga olinayotganda uning egaligida bo‘lgan barcha mol-mulk, ma’lum bir hududiy birlikning mulki yoki uning qandaydir bir daromadi davlat kreditining ta’minlanganlik elementi bo‘lishi mumkin; • Markaziy hukumat darajasida davlat krediti aniq maqsadli xaraktyerga ega bo‘lmaydi. Shunday bo‘lishiga qaramasdan, hokimiyatning quyi darajalarida olingan qarziy mablag‘lar aniq ifodalangan maqsadli xarakterga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Masalan, yangi yo‘llarni va turar-joy massivlarini qurish uchun olingan qarz mablag‘lari ana shunday xaraktyerga egadir; • har qanday qarz oluvchi singari davlat ham mablag‘larni oldindan belgilangan muddatlarga jalb qiladi va bu muddatlar davlat kreditining aniq shartlarida o‘z ifodasini topadi. 571 beruvchilar esa fuqarolar yoki yuridik shaxslar hisoblanadi. Davlat qarzlari ixtiyoriy bo‘lib, muomalaga chiqarilgan qarzlarning shartlarini o‘zgartirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Davlat krediti quyidagi bir necha belgilarga ko‘ra klasssifikatsiya qilinadi: 1) Yüklə 5,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|