Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Chingizxon davlati. 
Mo‘g‘ul qa-
bilalari orasidagi o‘zaro urushlar-
da 
Temuchin
(1155–1227) g‘olib 
chiqadi. 1206-yilda Onon daryosi 
bo‘yidagi qurultoyda u ulug‘ xon 
deb e’lon qilinadi. Bîsh shomon 
butun õàlq îldidà Tåmu 
chin 
gà 
Chin-
gizõîn 
unvînini beradi. Chingizõîn 
so‘zi «kuchli», «qudràtli», «toza» 
mà’nîlàrini anglatàdi.
Mamlakatni màrkàzlàshtirish 
màq sàdidà Chingizõîn 
Qîràqurum
qàl’àsini o‘z dàvlàtining pîy 
tàõtigà àylàntiràdi. Mo‘g‘ul-
lar qo‘shinni kuchaytirishga katta e’tibor qara 
tishadi. 
Tinch paytda chorvachilik bilan shug‘ullangan mo‘g‘ullar 
urush boshlanishi bilan o‘nlik tizimdan iborat munta-
zam qo‘shinga aylanar edi. Qo‘shin yuzbîshi, mingbîshi, 
tumànbîshilàr tîmînidàn bîsh 
qàrilgàn. Talonchilik bosqin-
lari ko‘ch 
man 
chi 
lar uchun aso 
siy mashg‘ulot hisoblangan.
Mo‘g‘ullar qo‘shini. 
Ko‘chman-
chilar qo‘shini uchun urushga uzoq 
tayyorlanish zarurati ham bo‘lma-
gan. Mo‘ 
g‘ullar turmush tarzi har 
qan 
day vaqtda otni egarlab yo‘lga 
tu 
shishga mos edi. Mo‘g‘ullar 
ko‘chma uy – o‘tovlarda yashagan. 
Harbiy yu 
rishga tay 
yorlanganda yoki 
ko‘chish paytida o‘tovni o‘rnatish 
uchun nari borsa bir soat, yig‘ib yukni tuyasiga ortish 
uchun undan ham kam vaqt ketardi.
Mo‘g‘ullarning sevimli quroli kamon edi, jang 
chi 
raqibini yuzlab metrdan nishonga ola bilgan. Jang-
chilarning ko‘pchiligi nayza va qilich bilan qurollangan. 
Har bir ko‘chmanchining kundalik hayotida ham, jang 
paytida ham, albatta, arqoni bo‘lishi lozim edi. Qo‘shni 
106-rasm. 
Chingizxon 
107-rasm. 
Mo‘g‘ullar 
qo‘shini 

---

127
V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA XALQLARI
mamlakatlarni istilo qilish jarayonida Chingizxon qo‘shini 
devorni buzishda maxsus moslama – palaxmonlardan foy-
dalanishni yaxshi o‘zlash 
tirgan.
Ko‘chmanchilar qo‘shini, odatda, uchta qismga bo‘lin-
gan: markaz va ikki qanot. Jang bosh 
langanda markaz 
yol 
g‘ondan che 
kingan, dushman uni ta’qib eta boshlasa, 
qa 
notlardan hujum 
ga uchrar, chekinayotganlar ham to‘x-
tab, jangga ki 
rishardi. Àsîsiy qo‘shindàn tàshqàri Chingiz-
õîn iõtiyoridà «
kåshik
» dåb yuritilgàn màõsus gvàrdiya 
ham tàshkil etilàdi. Kåshik fàvqulîddà vaziyatlar uchun 
dîimî jàn 
govar hîlàtdà turàr edi.
Jangni mohirona boshqarish, kuchli va intizomli otliq 
qo‘shinning bo‘lishi, qo‘shni mamlakatlardagi siyosiy tar-
qoqlik mo‘g‘ullarga g‘alaba keltirgan.
Istilolar. 
Chingizxon 1211-yilda Shimoliy Xitoyga qarshi 
urush boshlaydi. Mamlakatning batamom istilo qili 
nishi 
uning vo 
rislari davrida tugatiladi.
Yettisuv va Sharqiy Turkistonga qarshi 1218-yil-
da boshlangan bosqinlar, Xorazmshohlar davlati-
ga 1219–1221-yillardagi bosqinlar bilan davom etadi. 
Afg‘oniston, Sharqiy Eron egallanib, Kavkaz orqali 
1223-yilda Dashti Qiðchoq 
qa chiqadi. Kalka daryosi 
bo‘yida qiðchoqlarning ittifoqchisi sifatida ularga yordamga 
kelgan ruslar qo‘shini mag‘lub etiladi.
1224-yilda Chingizxon zabt etilgan hududlarni o‘z 
o‘g‘illari: