TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 7,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.6 Tədris funksiyasının televiziyada yeri və əhəmiyyəti Televiziyanın cəmiyyətdə rolunun artması onun mədəni, icti mai həyatda fəal iştirakı təhsil prosesinə cəlb olunmasını gerçək lik kimi ortaya qoydu. Tez əldə olunması və gün ərzində tamaşa çı ilə ünsiyyəti televiziyanın mədəni tərbiyəçi vəzifəsini öz üzəri nə götürməklə mədənimaariflənmə, sosialpedaqoji və tədris fəaliyyətini icra etmək kimi mühüm prosesi yerinə yetirməli oldu. “Tərəqqiyə can atan cəmiyyətdə təhsil, elm və mədəni tərbiyə ilə bağlı təbliğat funksiyası sosial televiziyanın əsasında durur” (23, səh.143) və bilavasitə təhsil sistemindən irəli gələn teledərslər, ya xud da müxtəlif sahələr üzrə elmi biliklərin, informasiyaların tama şaçılara çatdırılması ilə icra olunur. Tədris prosesi istər orta təhsil alan məktəblilər, istər məktəbəqədərki təhsil, istərsə də bütünlüklə şəxsiyyətin formalaşdırılmasında mühüm yer tutan ümumi və ya sahələr üzrə yeni bilgilərin verilməsi yolu ilə təcəssüm olunmaqla, universal tədris vasitəsi kimi televiziyada icra olunmağa başladı. Televiziyanın tədris funksiyası özündə həm təhsil alan insanlara tədris etmə, didaktik materiallar yetirmə, həm də elmi dünyagö rüşün inkişafı məqsədi ilə təbiət, dəqiq və humanitar elmlərin yenilikləri ilə silahlandırmanı ehtiva edir. Bu mənada tədris funk siyası geniş və əhatəli sahə kimi önə çıxaraq, televiziyaların işində
233 özünəməxsus çəkisini saxlamaqdadır. Təəssüflə deməliyik ki, bir çox tədqiqatçılar tədris funksiyasını maarifçiliklə eyniləşdirmək və bunun daxilində çözülməsinə cəhd etmişlər ki, bu da bir qədər dəqiq olmayan bölgü kimi bu sahənin düzgün araşdırılmasına im kan verməmişdir. Dünya miqyasında tədris funksiyası özünün dərin köklərini salmaqla, ölkələrin təhsil sistemində fəal iştirakları ilə mürəkkəb tədris mərhələsini yerinə yetirmiş olur. Teledərslər, teleməktəblər və teleuniversitetlər təkcə televizorla təhsil verməklə işini bitmiş saymayaraq, imtahanlar quraraq dinləyicilərə müvafiq diplomlar da verməklə, dövlət təhsil siyasətinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edirlər. Televiziya təhsili sisteminin formalaşması, ey ni zamanda, böyük miqyasda dinləyici auditoriyası qarşısında mü əyyən sahə mütəxəssispedaqoqunun mühazirə verməyinə im kan yaratmış oldu ki, bu da kifayət qədər böyük təsir effektinə malik hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. “Ekranda göstərilən yax şı müəllim, auditoriyadakı pis müəllimdən daha yaxşıdır” (237, səh. 52) və onun tamaşaçıya təsir imkanları daha güclüdür. İlk növbədə təcrübəli pedaqoqun aydın nitqi, jestikulyasiyası, digər tərəfdən ekran qarşısında duran şəxsin dərs verəni yaxından görməsi, onun üz ifadələrini aydın sezməsi, həmçinin televiziya nın ifadə vasitələrinin, effektlərinin köməkliyi ilə dinamika, lazı mi təcrübələrlə bağlı görüntülər teletədris işinin uğurundan xəbər verir. Həsən bəy Zərdabi kinematoqrafiyadan tədris məqsədləri üçün istifadə olunması ilə böyük nailiyyətlərin əldə olunacağına gü vənərək “Kinematoqraf cihazı insan və heyvanların ən mü rəkkəb həyat təzahürlərini təkmilləşdirilmiş və həqiqətə uyğun şəkildə hərəkətdə göstərir” (45) deməklə, istər tədris filmlərinin, istərsə də teletədris praktikasının əhəmiyyətli keyfiyyət dəyişimi ilə tədrisə təsir edəcəyini söyləmişdir. Pedaqogika elminin televiziya təbliğatı ilə üzvi şəkildə birləşməsi müasir tamaşaçı üçün qə bulolunan vasitələrlə bilgilərin verilməsini həyata keçirməyə imkan verən tədris şəbəkəsini formalaşdırmışdır. Tədris funksiyası birbaşa teledərslərlə, həmçinin digər proq ramların konsepsiyasını təşkil etməklə ifadə olunur. Burada uşaq verilişləri, tədris filmləri, cizgi filmləri, müsabiqələr, həmçinin mətbəxlə bağlı verilişlər nəzərdə tutulur. Televiziya, əslində, bütün nəsil auditoriya üçün tədrisi həyata keçirməyi öz qarşısına məqsəd kimi qoyaraq bu işi müxtəlif publisistik və ya əyləncəli tərzdə də
234 təcəssüm etdirir ki, bu da seyrçi marağının ekran qarşısına cəlb olunmasına xidmət etmiş olur. Dram nəzəriyyəçisi Aydın Dadaşov teletədris prosesini ma ariflənmə ilə birgə təhlil etməklə ümumiləşdirmə apararaq, əs lində, mahiyyətcə fərqli funksiyaları bir araya gətirməklə hər bi rinin ayrıca elminəzəri əsaslarının müəyyən olunmasına tə rəfdar olmasa da, teletədrisin cəmiyyətin inkişafında böyük yeri ni göstərir və “teletədris ssenarisinin milli psixologiyaya uyğun laşdırılması və daimi auditoriyanın formalaşdırılmasında di gər ölkələrin təcrübəsindən faydalanmağı” lazım bilməklə (23, səh. 177) teletədris işi nin təkmilləşərək yeni formalarla təzahürünün vacibliyini önə çə kir. İnkişaf etmiş ölkələrdə teletədris daha çox kommersiya maraq ları ilə uzlaşdırılmış şəkildə fəaliyyət göstərərək kabel televiziyası vasitəsilə ödənişli əsaslarla aparılır ki, bu da təcrübə kimi olduqca maraqlı və təsiredici vasitə olaraq, ölkəmizdə tətbiqini gözləyən məsələdir. Böyük Britaniyada teletədris milli təhsil sisteminin tərkib hissəsinə daxil olaraq dərs cədvəllərinin televerilişlərə uy ğun tərzdə qurulmasına qədər prosesə müdaxilə edibdir (202, səh. 151). Amma bir çox ölkələrdə bu sahəyə sosial sifarişin olmaması digər formalardan bəhrələnməyi vacib edib. Məsələn, Hindistan da əhalinin televizoru yalnız əyləncəfilmlər, musiqi nömrələrinə baxmaq üçün almaları tədrisin təqdimatına dəyişiklik edərək, onu sosial sifarişin istəyinə uyğun tərzdə qurmuşdur. Hindistanda “ona görə də informasiya və daha çox tədris verilişləri əyləncəli biçimdə qurularaq təqdim olunur” (398, IV səh. 181). Tədris proqramlarının ekran təcəssümü kifayət qədər ciddi və əhəmiyyətlidir: televiziya rəhbərləri tamaşaçının zövqünü və sosial sifarişini düzgün dəyərləndirməklə onun istəyinə uy ğun, günün dinamik dəyişkənliyinə uyarlı bir tərzdə tədrisin təqdimatına çalışmalıdırlar. Əks halda tamaşaçı ekran önündə bu ruhda proqramları izləmək əvəzinə, digər kanalda daha maraqlı veriliş axtarışına çıxa bilər. Afrika televiziyalarında 80ci illərdən başlayaraq tədris proqramlarından imtina edib, daha çox əyləncəli və dini proqramlara üstünlük verilməsi, (398, IVsəh. 205) məhz tədris verilişlərinin sosial sifarişə yaxınlaşdırılmamasının nəticəsi kimi təzahur edib ki, bu acı təcrübə Azərbaycan teleməkanında, xüsusən də AzTVnin efirində yer verdiyi tədris verilişlərində özü nü əks etdirmişdir. Televiziya özünün tədris funksiyası ilə təhsil proqramında yer almaqla bərabər, müxtəlif sahələri əhatə edən dərslərlə də funk 235 siyasını icra etmiş olur. Adətən, inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət bu səpkili proqramları – tarixi, coğrafi, dini, dil və əxlaqla bağlı veriliş, film və digər audiovizual layihələri maliyyələşdirərək gənclərin, ən çox da uşaqların dünyagörüşünün biçimlənməsinə, biliklərinin artırılmasına və intellektual qabiliyyətlərinin yüksəldilməsinə çalışır. Müstəqil Azərbaycanda bu məsələ bütünlüklə dövlət te leviziyasının üzərinə düşsə də, kommersiya kanalları müxtəlif maliyyə donorlarının cəlb olunması yolu ilə bilavasitə tədrisə yardım kimi nəzərdə tutulan layihələrin icrasına nail olmaqla, öz üzərlərinə düşən vacib ictimai funksiyanın layiqincə təcəssümünə şərait yaratmış olarlar. Televiziya özünün böyük mənəvi, tərbiyəvi məsuliyyətini anlayaraq təkcə qadağan olunmuş – əxlaqsız, qızış dırıcı və cəmiyyətə ziyan verəcək təbliğata yol verməməklə başlıca vəzifəsini icra olunmuş hesab etməməli, mənəvi, insani və bəşəri dəyərlərə malik, milli təbliğatla köklənən savadlı və dünyagörüşcə mükəmməl olan nəslin yetişdirilməsində iştirak etməlidir. Bu ba xımdan təhsil proqramına yardım göstərəcək didaktik xarakter daşıyan verilişlər, filmlər gənc tamaşaçıların tədrisə marağını ar tırmaqla bərabər, onların dünyagörüşlərinin əhatəliliyinə də təsir etmiş olar. Təhsildə əyani vasitələrdən istifadə pedaqogika elminin baş lıca prinsipi kimi təhsil sistemində böyük yer almaqla, müasir cəmiyyətdə hərəkətli əyanilik növünün vacibliyini nəzərə alıb, bu prosesdə televiziyanın əhəmiyyətliliyini qeyd etmək lazımdır. “Bə zən hər hansı hadisəni hərəkətdə, inkişafda nəzərdən keçirmək lazım gəlir; müəllim istəyir ki, şagirdlərin diqqətini öyrənilən hadisənin ayrıayrı inkişaf mərhələlərinə yönəltsin, əmələ gələn keyfiyyət yeniliklərinə cəlb etsin” (46, səh. 139) və bu prosesdə audiovizual vasitələr əvəzsiz vasitə kimi tədrisə cəlb olunur. Tədrisdən başqa, uşaq evdə televizorun qarşısında oturaraq tədris olunmuş materialla bağlı əlavə bilgilər və buna uyğun hərəkətli görüntünü izləməklə həm materialı qavraya, həm də əlavə infor masiyanı ala bilər ki, bu da olduqca önəmli məsələdir. Tədris funksiyası birbaşa teledərs və ya didaktik yük daşıyan verilişlərlə bitməyərək əyləncəli, intellektual uşaq verilişlərini də özündə ehtiva edir ki, bu da uşaqların mənəvi tərbiyəsində, estetik zövqlərinin biçimlənməsində, həmçinin asudə vaxtlarının səmərəli keçirilməsində mühüm vəzifə daşıyan məsələ kimi televiziya işinin mahiyyətində duraraq, onun təməl prinsipini təşkil edir. Uşaqların və yeniyetmələrin əyləncəsi və asudə vaxtlarının təşkili yaşlılara nisbətən fərqli mahiyyət daşıyaraq, tərbiyə və tədris elementlərini 236 özündə birləşdirib, onların cəmiyyətə hazırlanmasında və mənəvi dəyərlərə münasibətlərinin biçimlənməsində mühüm rolu oyna malıdır. İnkişafda olan uşağın şəxsiyyət kimi biçimlənməsi təkcə məktəb və ailə mühitində deyil, həm də evin ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş televizorun təsiri ilə baş verir və bu da televiziyanın qar şısında uşağın maraqlarını əhatə edə biləcək əyləncəli, intellektual verilişlərin efirdə yer almasını özünün bütün mahiyyəti ilə qoyur. Tədris təkcə gənc nəslin biçimlənməsi və ya müəyyən elmi və adi biliklərin alınması ilə başa çatmayaraq, həmçinin bütün tamaşaçı ların müəyyən sahələr üzrə konkret, ayrıayrı sahələr üzrə əhatəli bilgiləri almaq, yeniliklərlə tanış olmaq və nailiyyətlərdən xəbərdar olmaq istəyini ödəməklə də özünün ictimai əhəmiyyətliliyini sax layır. Mövzu etibarı ilə fərqli sahələri əhatə edən belə proqramlar gündəlik məişət mövzularını: mətbəx, intim həyat, kosmetika, saç düzümü, evin dizaynı, tərbiyə metodları; elmi bilikləri: coğrafi ya, dil öyrətimi, astronomiya, astrologiya, fizika və digər sahələri tamaşaçılara çatdırmaqla onları öyrədir. Mədənimaarif funksi yasından fərqli olaraq, tədris tamaşaçını mükəmməl qaydalara öyrədir, ona elmi biliklər sistemini və adi qaydaları təlqin edir. Bu baxımdan mədənimaarif funksiyası ilə televiziyanın tədris funk siyasını eyniləşdirmək qeyrielmi yanaşma olar və burada köklü şəkildə fərq onların hər birinə fərdi yanaşmanı mühüm vəzifə kimi telekanalların qarşısına qoyur. 3.7 Televiziya rekreativ işin təşkilatçısı kimi Rekreativ funksiya (latın dilində rekreasiya – bərpa) insanın əy ləncəli verilişlər, filmlər vasitəsilə asudə vaxtını səmərəli ke çirməsi və istirahətini mənalı qurmasına yönələn mühüm ictimai fəaliyyət kimi teleyayımın qarşısında durur. Rekreativ fə aliyyət insanın əməkdən, sosial fəaliyyətdən sonra enerjisinin bərpasını, onun əhvalının yüksəldilməsini, asudə vaxtının maraqlı ke çirilməsini özündə ehtiva edərək incəsənətin hedonik funksiyası ilə eyniləşir. “Bədii yaradıcılıq təsvirəgəlməz bir cazibədarlıqla doludur; o, adamlar üçün həyat haqqında həqiqətlər əldə edir, on lara sevinclərin ən böyüyünü – gözəlliyi dərk etməyin və ondan həzz almağın sevincini bəxş edir” (120, səh. 141) fikri televiziyanın tamaşaçı üçün bəxş etdiyi oyun prinsipində (burada oyun esteti kada olduğu kimi “sərbəstlik”, “şadlanma” və s. mənada işlənir) əyləncə və qüvvələrin bərpasına yönəlmiş fəaliyyətində özünü tamlıqla doğruldur. Televiziyanın bədii yaradıcılıq imkanları in sanların şüurlarına təsir edərək onların estetik zövqünün artırıl
237 masına, əhvalının dəyişməsinə və qüvvəsinin bərpasına təsir edən güclü bir vasitə kimi həyatın gözəlliyinin dərkinə yönələrək, este tikanın funksiyasını da yerinə yetirmiş olur. Tamaşaçıların ekran qarşısında keçirdikləri vaxt ərzində qüv vələrinin bərpasına, əhvallarının xoş olmasına xidmət edən rek reativlik, bilavasitə geniş mənada əyləncə xarakteri daşıyır. “Əsl sənət insanı düşündürməklə yanaşı, mütləq əyləncə elementinə də malik olmalıdır” (23, səh. 148) fikri ilə razılaşsaq, televiziyanın da digər funksiyaları arasında, məhz asudə vaxtın səmərəli təşkilinə yönəlmiş rekreativ funksiyasının sosialmədəni əhəmiyyətini an lamış olarıq. Formasından asılı olmayaraq, əməklə məşğul olan insanın əsəb və fiziki yorğunluq keçirməsi gerçəkliyi və bunun aradan qaldırıl ması istiqamətində fəaliyyəti öyrənilmiş sahədir. Bəllidir ki, həm gündəlik əməkdən yorğunluq, həm də informasiyalı cəmiyyətin yaratdığı stress vəziyyəti “baş beynin ali şöbəsi olan böyük yarımkürələrin üzərini örtən qabıq nahiyəsinə toxunur” və bu nunla da yarımkürələrin iş qabiliyyəti azalır. Yorğunluğun aradan qaldırılması üçün ən yaxşı üsul kimi “yorğun orqanların istirahəti deyil, digər orqanların işləməsi ilə bağlı istirahətdir” (42, səh. 297) ki, bunu haqlı olaraq fəal istirahət adlandırırlar. Mədəni istirahət fizioloji dincəlişi təmin etməklə bərabər, “gündəlik həyat tərzinin neqativ tərəflərinin kompensasiya və neytral edilməsi, monoton elementlərin dəişdirilməsinə” (42, səh. 298) imkan yaradır. İnsanın düşdüyü stresli vəziyyətdən çıxaraq bərpası, həmişəki abhavadan ayrılıb başqa aləmə düşərək yüngülləşmək və əylənməklə bağlı dır. Bunun üçün müxtəlif əyləncə və istirahət mərkəzlərini möv cud olmasına baxmayaraq, insanın hər gün bu dincəlişi almağa olan ehtiyacını nəzərə alaraq bu cür müəssisələrin fəaliyyətindən gündəlik istifadənin əlavə maliyyə xərcləri tələb etməsi üzündən televizor bu funksiyanı tamlıqla öz üzərinə götürmüşdür. TVnin rekreativəyləncəli fəaliyyəti onu izləyən tamaşaçının psixoloji durumunu, əhvalını yüksəldərək, onun qüvvəsinin bərpasında ol duqca fəal şəkildə, müxtəlif formalarla iştirak etmək gücünə malik böyük vasitədir. Televiziyanın ilkin təşəkkül dönəmindən onun üzərinə düşən sosial vəzifənin icrası yolları axtarıldı və bu baxımdan sənət nümunələrinin yayımı, konsert layihələrinin göstərilməsi rek reativ funksiyanın icrası üçün əlverişli oldu. Televiziyada olan yayım vaxtının doldurulması və səmərəlilik üçün indiki anlam da verilişlərin azlığı səbəbindən yaranışın ilk dönəmində məhz 238 kinonun və teatrın imkanlarından geniş isifadə olunmağa baş landı. Bu proses SSRİ məkanında televiziyanın ideoloji təbliğatçı kimi əhalinin asudə vaxt probleminin həllində də məqsədyönlü fəaliyyətinin təşkili tələb kimi qoyulduğu yerdə daha qabarıq du yuldu. 22 mart 1951ci ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin “Radioinfor masiya Ümumittifaq Komitəsinin nəzdində Televiziyanın Mərkəzi Studiyasının yaradılması haqqında” qərarı ilə kinoprokata verilən filmlərin premyeradan sonra on gündən gec olmayaraq, teatrların premyerasından 1 ay gec olmayaraq, konsert proqramlarının isə dərhal yayımlanması tələb kimi qoyuldu (237, səh. 62). Kino və teatr tamaşalarının yayımı elə bir səviyyəyə çatmışdı ki, Z. Məm mədov bunu “TVnin ev kinosu olduğunu” və publisistikanın gəlişi ilə “kinojurnal+bədii film+konsert” məzmunundan arıtlan mağa başladığını” qeyd edir. Mavi ekran qarşısında istirahətin qu rulması – bunun müasir insanı düşündürən və ona maraqlı gələn bir cəhət kimi təcəssüm etməsi televiziya tərəfindən dəqiqliklə öyrənildi və bu sahədə ardıcıl fəaliyyət aparıldı. Hər bir insanın asudə vaxtının 2040%ni əyləncəli vasitələrlə keçirmək istəyi (42, səh. 296) televiziya verilişi yaradıcılığında prioritet mövzu olmağa başladı. Artıq televiziya ekranlarından təkcə bədii filmlərin nüma yişi deyil, həmçinin əyləncəli verilişlər, musiqili proqramlar da ya yımlanmağa başlayırdı. Bazar iqtisadiyyatı olan ölkələrdə filmlərin nümayişi üçün isteh salçı şirkətlərə çoxlu məbləğdə pulun ödənilməsi reallığı televizi yalara bu sahədə yaradıcılıq imkanlarını itiləmək və çoxseriyalı bədii televiziya filmlərinin yaradılmasının əsasını qoymaq la həm rekreativliyi icra etmək, həm də TVnin kommersiya ehtiyacları nın ödənilməsi üçün reklamvericilərin cəlb olunmasına şərait ya ratmaq imkanı verdi. Mədəniyyətin bütün sahələrinin mərkəzdən idarə olunduğu Sovet İttifaqından fərqli olaraq, bu ölkələrdə te leviziya hər bir tamaşa və ya konsert üçün yüksək məbləğdə pul ödənildiyi üçün daha ucuz yolların axtarışına başlanıldı. Yumo ristik verilişlər, musiqi nömrələri, çarxları və müxtəlif mövzuları əhatə edən seriallar efir vaxtını doldurmaqla, həm kanala reytinq və məntiqi olaraq reklam gətirmiş oldu, həm də tamaşaçıların asudə vaxtının səmərəliliyi həyata keçdi. Lakin bir çox hallarda reytinq ardınca qaçan TVlərdə bu cür verilişlər bayağı məzmun və heç bir ideya yükü daşımayan tərzdə təcəssüm olunurdu ki, bunu da bir çox tənqidçilər ucuz gülüş adlandırırdılar. Azərbaycan televiziyasının yaranış və sonrakı inkişaf tarixinə nəzər yetirincə, Sovet vətəndaşlarının səmərəli əyləncəsinə ünvan 239 lanmış veriliş, konsert proqramı, film, televiziya tamaşası nüma yişinin böyük pərvəriş tapdığının şahidi ola bilərik. “Komediya lar aləminə səyahət”, “Yarızarafat, yarıgerçək” yumoristik, “Gəl, ey səhər”, “Söyüdlü bağ” musiqi proqramları, teletamaşalar və filmlər tamaşaçıların yadında qalan və sevərək xatırladıqları ekran nümunələri kimi teletariximizdə əhəmiyyətli yerini tuta bilmişdir. Böyük yaradıcı ənənələr yaratmış müəllif, rejissor və operator ların rekreativ fəaliyyətə yönəlmiş işləri dövrün ideoloji tələbləri çərçivəsində qurulan əyləncə kimi tərifəlayiqdir. “Çağdaş dünya televiziya aləmində əyləncə işi başlıca fəaliyyət istiqaməti olmaqla, televiziya yaradıcılığının püxtələşmiş forma larında təcəssüm olunur” fikrini kanalları izləməklə görmək olar. Ədəbi materialın hazırlanması, onun ekran həllində ən müasir me todlardan istifadə edərək yeniliklərin tətbiq olunması peşəkarların əyləncəli veriliş yaradıcılığında iştirakından xəbər verir. Tama şaçıların əyləncəli verilişlərə olan xüsusi maraqları və adətən, asudə vaxtlarını bu cür verilişləri izləməklə keçirmək arzuları kanalların reytinq yığmaq arzuları ilə üstüstə düşdüyündən, bu sahə xüsusilə diqqətdə saxlanılır. Təsadüfi deyil ki, baxımlı, di namik, müxtəlif janrda və formada hazırlanan verilişlər kanallar tərəfindən hazırlanmır ixtisaslaşmış istehsalçı şirkətlərdən alınır. Bu, çoxkanallı televiziya məkanında rəqabətə dözə biləcək ekran əsərinin görünməsi istəyi ilə bağlı qurulan sistemdir ki, tezliklə SSRİnin dağılmasından sonra müstəqil ölkələrin TV təcrübəsində tətbiq olunmağa başladı. 1990cı illərin əvvəlindən ORT, RTR kimi Rusiya kanallarının efirində görünən baxımlı verilişlər istehsalçı şirkətlər olan “Vid”, “Ast”, “Klass”, ATVdən alınırdı. Həmçinin AzTVdə də ilk illər bu təcrübə tətbiq olunmağa başladı və gənclərin yaradıcı birliyi “Virtuoze” şirkətinin istehsalı olan veriliş ekranlarda göründü. Fərqli estetik duyumla, yeni biçimlə təqdim olunan əyləncəli veriliş tamaşaçıların böyük marağına səbəb ola bilmişdi. Təəssüf ki, bu ənənə dövlət televiziyası tərəfindən genişləndirilmək əvəzinə, ümumiyyətlə aradan qaldırıldı. Hazır da ölkə teleməkanında özünün əyləncəli verilişləri ilə tamaşaçıla rın marağına səbəb olan istehsalçı şirkətlər arasında “SOY produc tion”, “Planet “Parni iz Baku” studiyası, “M Grup”u xüsusi qeyd etmək yerinə düşərdi. Televiziyanın sosial əhəmiyyətini, onun cəmiyyətdə apardığı ro lun insanın davranışına, şüuruna təsirini araşdıraraq belə bir elmi nəticəyə gəldik ki, ictimaisosial təhlil televiziya təhlili metodolo giyasında yuxarıda göstərdiyimiz prinsip və istiqamətlərlə tətbiq 240 olunmalıdır. Əks halda, kütləvi kommunikasiya vasitəsi olan tele viziyanın kommunikativ gücü, ictimai rolu tədqiqatdan kənar qala bilər ki, bu da gündəlik yayımlanan, təsir gücünə malik bir vasitənin diqqətdənkənarda qalması və onun əsas hərəkətlərinin vaxtında müəyyən olunub mənfiliklərin üzə çıxarılması işində maneələr yarada bilər. Televiziyanın sosial əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək üçün onun funksiyalarını əsas götürərək, kontent analizdə funksi yanın icraolunma mexanizmi, keyfiyyəti və bütünlüklə mənzərəsi nəzərə alınmalıdır. Televiziya təhlilinin metodologiyasının əsas istiqamətlərindən biri olan ictimai çözüm bütün cəmiyyətlər və dövrlər üçün qaçılmazdır. 241 Televiziyanın ictimai vəzifələrindən bi ri kimi onun sosialsiyasi həyatda mü hüm yerini müəyyən edən, cəmiyyətin inkişafında, onun məhsuldar qüvvələrinin istəklərinə cavab verməklə dünyagörüşü nün biçimlənməsində iştirak etməyə im kan verən sosialpedaqoji və ya başqa söz lə deyilsə, idarəçilik funksiyası əhaliyə inzibati təsir sisteminə daxil olmağa imkan verir, siyasi və mənəvi dəyərlərə söykənən həyat tərzini aşılayır. Televiziya mənsub ol duğu dövlətin, cəmiyyətin idarəçilik sis temindən, quruluşundan asılı olaraq, özünün bu funksiyasının icrasını təcəssüm etdirir. Demokratik cəmiyyətlərdə televi ziya dövlətçilik və vətənpərvərlik təbliğatı kontekstində əhaliyə təsir imkanlarından istifadə etməklə, əslində dövlətin, avtori tar rejimdə isə bir şəxsin – dövlət başçısı nın təbliği ilə məşğul olur. Televiziya demokratik dövlətlərdə döv lət siyasətinin geniş xalq kütlələrinə çat dırılmasında, onun siyasi maarifçiliyində fəal iştirak etməklə hər bir vətəndaşda siyasi şüurun, dünyagörüşünün biçim lənməsində fəal iştirak edir. Totalitar rejimdə isə bütün növ təbliğat rəhbərin və ya hakim diktatura rejiminin ideoloji istiqamətləri nin vəsfinə yönəldiyindən, vətəndaşlarda rəh bərə və ya ideyalara sa diqlik fikri aşılanır. Təbliğat işində televi ziyanın güclü silah olmasından insanlara Televiziya təhlilinin sosioloji kulturoloji əsasları Yüklə 7,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|