TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 7,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasətçi tamaşaçının bu marağından məharətlə istifadə etməli və ekran qarşısında müəyyən müsbət obrazın yaranması üçün
|
IV FƏSİL 4.1 Televiziyanın sosial funksiyalarının ictimai şüura təsirində rolu. Televiziyanın sosial-pe- daqoji fəaliyyəti 242 təsir baxımından məharətlə istifadə olunur. “Təbliğat, xidmət et diyi siyasətə münasibətdə ikinci də rəcəlidir” (237, səh. 47) siyasət əxlaqlıdırsa və cəmiyyətin rifahına yönəlibdirsə, o zaman televizi yanın təbliğatı xeyirli, lazımlı və vacibdir. Televiziya sosialpedaqoji funksiyası çərçivəsində əhalinin si yasi proseslərlə bağlı maariflənməsinə diqqət ayıraraq, gündəlik informasiyaların, baş verən hadisələrin təhlilini yayımlamaqla in sanlarda aydın mənzərənin yaranmasına çalışır. Hər bir insan baş verən hadisələrin, siyasi proseslərin, iqtisadisosial durumun izahını axtarmaq, təhlilini öyrənmək üçün düşünmək və analiz etmək imkanına malik deyil. Bu zaman kütləvi yayım vasitəsi kimi televiziya bu vəzifəni öz üzərinə götürməklə tamaşaçının siyasi maarifçiliyini, məlumatlılığını zənginləşdirmək, mütəxəssis rəyi əsasında düzgün fikrin biçimlənməsinə çalışmaq kimi əhəmiyyətli işi görmüş olur. Demokratik cəmiyyətlərdə televiziya tamaşaçıda daha düzgün mövqeyin yaranması üçün ona şərhi sırımaq, diktə etmək məqsədindən uzaqda duraraq, fərqli fikirli mütəxəssislərin dialoqu vasitəsilə düzgün rəyin tamaşaçının özü tərəfindən müəyyən olunmasına şərait yaratmış olur. Avtoritar rejimdə isə sosialpedaqoji iş, baş verənlərin şərhi mərkəzləşmiş təbliğat quru mu tərəfindən hazırlanaraq, yalnız teleaparıcının və ya şərhçinin deyilənləri təkrarlaması ilə tamaşaçıya yeridilən təbliğat üzərində qurulur. Baş verənlərə gətirilən aydınlıq, verilən şərh tamaşaçı üçün ol duqca vacib, onun həyat tərzini, fəaliyyətini, siyasi dünyagörüşü nü biçimləndirən amildir. Burada televiziya, proqramların for ma və janrına görə müxtəlif tərzdə sosial təbliğatla məşğul ol duğun dan, aparıcı, uğurlu veriliş, baxımlı proqram, ən başlıcası isə obyek tivlik və qərəzsizlik əsas amil kimi həlledici rol oynayır. Tamaşaçı özünün diqqətini yalnız inandığı, etibar etdiyi kanala, proqrama və aparıcıya kökləyərək, məhz buradan şərh və təhlili eşitmək istəyir. Burada bilavasitə psixoloji amil həlledici rol oynayır. Tamaşaçı eti barı və inamı önə keçərək onun çoxsaylı telekanallar arasında məhz hansınınsa proqramını seçməsini diktə edir. Mətbuat azadlığı və seçim imkanı şəraitində yaranan sağlam rəqabətdə yalnız tamaşa çıya hesablanan, obyektiv və yaradıcı cəhətdən zövqlə, istedadla hazırlanmış, mükəmməl nitqə, davranışa, intellektə sahib aparıcısı olan proqram önə çıxa və reytinq cədvəllərində liderlik edə bilər. Tamaşaçının analitik təhlil mövzularına olan böyük marağı kanal tərəfindən düzgün dəyərləndirilərək, onun cəlb olunması məqsədi ilə maraqlı, baxımlı, ziddiyyətli, diqqət çəkən verilişlərin yaran 243 masına yönəldilir. Kanal auditoriyanın ziddiyyətli tematikalara, siyasi qarşıdurmalara olan marağını anlayaraq bu tipli verilişlərin efirdə daha çox yer almasına çalışır, bununla dolayısı ilə dövlət ideyalarının təbliği ilə məşğul olmaqla özünə reytinq qazanır və kommersiya maraqlarını reklamvericilərin axını ilə həyata keçirir. Televiziya özünün sosialpedaqoji funksiyasını, həmçinin de mokratik cəmiyyətlərdə seçkilər vaxtı təzahür etdirməklə siyasi qüvvələrin mövqelərinin üzə çıxması və əhalinin seçim etməsi üçün iddialıların siyasi fikirlərinin açılması kimi olduqca vacib məsələdə də əhəmiyyətli rol oynayır. Televiziya müxtəlif fikirli siyasi qüvvələrə yer ayırmaqla bərabər, tamaşaçının bu sahədə bilgilərinin və məlumatının artmasına, onun siyasi fikirlərlə ta nış olmasına şərait yaradır. Prezident, parlament seçkiləri və yer li seçkilər prosesində seçicilərin verəcəyi yekun qərara televiziya təbliğatı olduqca güclü təsir edir. Televiziya təkcə siyasi proseslərdə iştirak etməklə özünün sosial pedaqoji vəzifəsini icra etmir, o, həmçinin əhalinin ətraf mühitə, yaşam tərzinə, quruluşa uyğunlaşmasında əhəmiyyətli rol oyna yır. Televiziya verilişləri tamaşaçılarla ünsiyyətə girərək onların tələblərini, psixoloji əhvallarını, istəklərini və ümumiləşmiş tərzdə desək, sosial sifarişi düzgün dəyərləndirərək onların zövqlərinə və istəklərinə uyğun şəkildə altşüurlarına təsir etməklə lazım olan təbliğatı icra edə bilərlər. Televiziyanın bu gücü və imkanı hər bir jurnalist, veriliş və bütövlükdə kanal qarşısında olduqca böyük si yasi, mənəvi məsuliyyət qoyur. Kanal və verilişin yaradıcı heyəti özlərinin şəxsi maraqları və ya mənsub olduqları siyasi qüvvələrin maraqlarına qulluq etməklə təbliğat aparmamalı, dövləti və onun başlıca dəyərlərini təbliğ etməlidirlər. “Bu sahədə çalışan jurna list ilk növbədə nəyəsə inandırmaq istədiyi insanların real psi xologiyasını, vərdişlərini, dəyərlər sistemini, ikincisi isə ictimai rəydə arzu olunan dəyişmə istiqamətini təsəvvür etməlidir” (237, səh. 48) və inteqrativ funksiyada deyildiyi kimi insanları qrupla ra bölmədən, yalnız humanist dəyərlərin və teleyayımın mənsub olduğu dövlətin, həmin dövlətin sərhədi çərçivəsində təbliğatını qurmalıdır. Peyk televiziyalarının cəmiyyətdə özünə yer alması bir çox hal larda bir dövlətin təbliğat sisteminin başqa dövlətlərin və tən daş ları arasında da aparılmasına gətirib çıxarır. Ötən əsrin 90cı il lərində peyk televiziyasının yaranış və sürətli artımını Qərbi Av ropa ölkələrində mədəniyyət sisteminə olduqca ciddi müdaxilə
244 kimi dəyərləndirərək, ona qarşı mübarizə mexanizmini işləyib hazır ladılar. Televiziyanın sərhədsiz olması və məhdudiyyətsiz istifadənin asanlaşması ümumdünya mədəniyyətinin yaxınlaşması, inteqra siyanın baş verməsinə xidmət etdi. Məhz bu bəşəri dəyərlərin və ümumdünya mədəniyyətinin təbliği, yaxınlaşma bir çox ölkələrdə, heç də birmənalı qarşılanmadı. Peyk antenaları hər bir tamaşaçı ya veriliş, kanal seçimi imkanı verdiyi kimi, həmin xalqın milli, mədəni dəyərlərinin arxa plana keçməsi, kosmopolitləşmənin və birbaşa ümumteleviziya tərbiyəsi ilə yetişən nəslin cəmiyyətdə bö yük rol oynamasının əsasını qoyur. Bu prosesdən çıxış yolu kimi peyk televiziya xidmətini məhdudlaşdırmaq deyil, milli kanalların verilişlərini gücləndirmək, rəqabətə qoşulub, seyrçini yerli TVlərə baxmağa sövq etmək nəzərdə tutulur. Bu baxımdan Hollandiyanın təcrübəsi maraqlıdır. Avropanın in kişaf etmiş və insan hüquqlarının qorunması işində bir çox ölkələrdən qabaqda olan, azlıqların nikahına belə icazə verən bu dövlətin də peyk TVsinə milli təhlükəsizlik kontekstində yanaşı lır. Ardıcıl aparılmış işlərin nəticəsi kimi yerli kanallar son illərdə böyük uğurlar əldə ediblər. Avropanın mərkəzində yerləşən Hol landiyada əhalinin 90%i yerli kanallara baxır və onların ve ri lişlərindən razıdır. Aparılan sorğular nəticəsində məlum olmuş dur ki, yerli kanallara baxanlar peyk antenası və ya adi antenalarla yayımlanan əcnəbi kanallara baxmırlar (51). Televiziya idarəçiliyi qurumları milli telekanallar qarşısında yabançı kanalları üstələmək və əkstəsir kimi peyk vasitəsilə öz mədəniyyətlərinin, ideoloji istiqamətlərinin yayılmasına nail ol maq kimi ağır yaradıcı şərtlər qoydular. Bununla da, bir növ, in formasiya savaşı özünü başqa biçimdə təzahür etdirməyə başladı. Ölkəmizdə getdikcə artan rifahın hesabına çoxalan peyk televiziya istehlakçılarının marağını yerli kanallara yönəltmək üçün onların yaradıcı imkanlarını artırmaqla, tamaşaçı diqqətini cəlb edəcək proqramlara yer verməklə bu problemi həll etmək, təhlükəli təbliğatı zərərsizləşdirmək olar. Televiziya dördüncü hakimiyyətin təmsilçisi kimi xalqın ha kimiyyətə nəzarətetmə prosesində də fəal iştirak etməklə, özü nün sosialpedaqoji funksiyasını icra etmiş olur. Ölkə başçı sının səfərlərini, fərmanlarını, görüşlərini, parlamentdə olan müza ki rələri, hökumətin qərarlarını, yerli hakimiyyətin fəaliyyətini tele viziyada işıqlandıran informasiya verməklə, əslində, televiziya on lar üzərində xalq nəzarətini həyata keçirir, demokratik cəmiyyətdə 245 olduqca vacib şərtlərdən olan fəaliyyət şəffaflığını təmin edir. Hər bir tamaşaçı ölkəsinin daxili və xarici siyasətini, iqtisadi durumu nu, hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik işini, sosialmədəni sahədə apa rılan işləri bilməli, onlar barədə məlumatlı olmalıdır. Bu baxımdan ictimai nəzarəti həyata keçirən televiziya demokratik cəmiyyətdə olduqca böyük əhəmiyyət daşıyır, özünün vasitəçi yeri ilə xalq və hakimiyyət arasında körpü qurur, həm hakimiyyətin demək istədiyini göstərir, həm də xalqın rəyini çatdırır. Burada artıq so sialpedaqoji funksiyanın başqa tərəfi – ictimai rəyin çatdırılması önə çıxır. Sosiologiya, sorğu qaydaları elminin prinsiplərinə uyğun tərzdə ictimai rəyin müxtəlif formalarda çatdırılması, hakimiyyətin müəyyən addımına, hansısa hadisəyə münasibətinin bilinməsində böyük əhəmiyyət daşıyır. İnteraktiv cədvəllər, sorğular, telefon zəngləri, tokşoularda tamaşaçı səsverməsi bu mənada olduqca əhəmiyyətli və vacibdir. Azərbaycan dövlət televiziyasında prezidentin görüşləri, səfər ləri, müşavirələrinin geniş şəkildə axşam efirində və təkrar ola raq səhər işıqlandırılması vətəndaşlara ölkənin idarə olunma sı barədə bitkin məlumatın çatdırılması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Hər bir tamaşaçı ölkəsinin ictimai durumu, siya si, iqtisadi həyatı ilə yaxından tanış olmaqla bərabər, preziden tin danışıqları, görüşləri, qonaqlarla söhbətində və ölkədaxili problemlərə, sənət uğurlarına, idman zəfərlərinə həsr olunmuş müşavirələrdə görülən işlərin hesabatını almış olur. Bu cəhət bir çox demokratik dövlətlər üçün hələ də əlçatmaz olaraq qalır. Azərbaycanda məhz Heydər Əliyevin ölkə prezidenti seçildiyi andan hər bir tamaşaçı ölkənin siyasi həyatında baş verənlərlə te levizorun vasitəsilə daha yaxından tanış olmaq imkanı qazanmış dır. Dövlətçiliyin memarı, tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevin geniş şəkildə prezident fəaliyyətinin işıqlandırılması təşəbbüsü, əslində, ölkə başçısının xalqı qarşısında gündəlik hesabatını xatırlatmaqla, demokratik mühitin yaranmasına imkan vermiş oldu. Hətta bu cür yayımları tənqid edən və özlərini demokratik adlandıran bir sıra qəzetlər, siyasətçilər özlərinin çıxışlarını, məqalələrini və təəssüf ki, haqsız ittihamlarını, məhz bu yayımlardan aldıqları informa siya üzərində qururdular. Bu, mühüm siyasi hadisə kimi dövlət televiziyasının sosialpedaqoji fəaliyyətini həyata keçirir, ölkənin demokratikləşməsində böyük yer tutur. Həmçinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Nazirlər Kabinetinin, Bələdiyyələrin və digər qurumların fəaliyyətinin işıqlandırılması istiqamətində “Parlament saatı”, “Bələdiyyələr” kimi verilişlər sosialpedaqoji 246 fəaliyyətdə mühüm yer tutmaqla, xalqın idarəçilik sistemindən xəbərdar olmasında böyük rol oynayır. Danışıq tamaşası mənasını bildirən aktual mövzuları çözüm ob yektinə çevirən tokşoular da sosialpedaqoji funksiyanın tə cəssümündə əhəmiyyətli yer tutur. Ekspertlərin və tamaşaçıların canlı ünsiyyəti ilə müəyyən mövzu ətrafında bilgilərin verilməsi və gerçəyin ortaya çıxarılması, tərəflərin ziddiyyətli fikirləri he sabına tamaşaçı marağının cəmləşdirilməsi tokşounu digər analitik proqramlardan fərqləndirən cəhətdir. “TVdə də janrın birinci əlaməti kimi yüngül danışıq, aparıcının artistizmi və ta maşaçıların mütləq iştirakı” (238, səh. 117) nəzərdə tutulur. Ta maşaçı tokşouda, əslində, xalqın bir hissəsi kimi iştirak edərək mövzu ilə bağlı fəal müdaxilə, münasibət hesabına şounun gedi şatını tənzimləyir. Məhz tamaşaçı iştirakı mövzu seçiminin aktual olmasını tələb edir. Dəvət olunan qonaqların da, məhz bu möv zu ilə bağlılığı vacib bir şərtdir, “əks halda problemə aid olmayan lüzumsuz nəsihətlər və iddialı əxlaq dərsləri tamaşaçıya əkstəsir göstərərək onu hövsələdən çıxarar” (23, səh. 138). Tokşouda apa rıcının mövzuya bələd olması, zaldakı əhvalı düzgün yönəltməsi olduqca mühüm şərtdir. Əyləncəli tokşoulardan fərqli olaraq ana litik, siyasi şouların aparıcısı – moderator mövzunun itməməsi, danışanların mübahisə predmetindən uzaqlaşmasının qarşısını al maqla hamıya bərabər sözün verilməsini tənzimləyir, mövzunun genişlənməsinə, emosiyaların qızışmasına çalışır və heç bir tərəfin mövqeyini müdafiə etmədən cəld reaksiya, itizəkalılıq, xoş məram nümayiş etdirir. Bir çox hallarda canlı yayımlanan tokşoular stu diya rejissurasının tələbləri çərçivəsində qarşıya düzgün canlı ke çidmontaj, bir neçə kamera ilə iş, işıq və rəng tərtibatının şounun konsepsiyasına uyuşarlığını təmin etmə kimi vəzifələr qoyur. Azərbaycan teleməkanında “Ən yeni tarix”, “Ötən həftə” (ANS), “Bu bizik” (“Space”) kimi tokşoular mühüm əhəmiyyət kəsb edə rək tarixi faktların, siyasi situasiyaların çözülməsi yolu ilə ta ma şaçıların siyasi maariflənməsində mühüm rol oynamışlar. Təəssüflə de məliyik ki, bu tipli tokşoular ölkə teleməkanında bir o qədər də çox deyil və onun əhəmiyyətini nəzərə alsaq, geniş təcəssüm olunmasının vacib bir şərt kimi telekanalların qarşısında durduğunu xüsusilə vurğulamalıyıq. Azərbaycan televiziyasında sosialpedaqoji funksiyanın tə cəs sümündən danışarkən 1956–1991ci illəri əhatə edən dönə m də bu fəaliyyətin kommunist ideologiyasının təbliği isti qamə tin də qurul duğu və totalitar rejimlərə xas üsullarla aparılması ger çək liyi üzə 247 çıxır. Müstəqillik əldə edən dövlətimizin telekanalla rı tərəfindən sosialpedaqoji funksiyanın sərbəst, demokratik cə miyyətlərə xas tərzdə aparılması olduqca əhəmiyyətli, ictimai şüurun yüksəlməsi, hakimiyyətə xalq nəzarətinin həyata keçirilməsi, ictimai rəyin verilməsi baxımından vacib hadisədir. Tabeçilik formasından ası lı olmayaraq dövlət, ictimai və kommersiya kanalları bu məsələni fəaliyyətlərinin prioritet istiqaməti kimi müəyyən etməlidirlər. Televiziyanın sosialpedaqoji fəaliyyəti analitik şərh, icmal ve rilişləri, hərbivətənpərvərlik proqramları, analitik mahiyyət da şıyan tokşou və ölkənin siyasi həyatının işıqlandırılması ilə bit məyərək, müəyyən ideoloji əhəmiyyət daşıyan təbliğat verilişləri, sosial reklamlarla davam etdirilir. Televiziyada analitik proqramlar da mühüm yer tutur. Anali tik proqramlar televiziya jurnalistikasının janrı olaraq müxtəlif sahələri əhatə etməklə cəmiyyətin maraq dairəsinə aid olan in sanları narahat edən məsələlər ətrafında peşəkarlıqla verilən iza hat, bir və ya bir neçə mütəxəssisin iştirakı ilə diskussiya, söhbət, həmçinin fərqli düşünənlərlə qurulan söhbətoyun formasında olan veriliş, şou şəklində təzahür edir. Analitik publisistika jurna listikanın sahəsi olmaqla, televiziyanın sosialpedaqoji funksiyası nın icrasında olduqca əhəmiyyətli və başlıca yeri tutur. Analitik publisistikanın şərh, icmal, analitik söhbət, diskussiya kimi müxtəlif janrlarında çalışan peşəkar jurnalistlər, şərhçilər, icmalçılar, moderatorlar, aparıcılar, şoumenlər – tamaşaçılar ara sında özünün sözü, fikirləri ilə seçilən, inam qazanan, hadisələrə münasibətdə obyetkiv mövqedən çıxış edən insanlar, cəmiyyətin siyasi cəhətdən ma ariflənməsində əhəmiyyətli işlər görüblər. Janr lar və jurnalistikanın peşəkar tələbləri jurnalistikanın tədqiqat predmeti olduğundan, biz analitik proqramların ekran təcəssümü, oradakı yaradıcı iş, rejissor, operator, rəssam və digər peşə sahiblərinin sənətkarlıq imkanları hesabına tamaşaçıda görünüş zövqü yaradan, onun siyasi maariflənməsinə stimul verən görüntü kamilliyi və digər televiziya yaradıcılığı problemlərini açıqlamaq la, kanalların sosialpedaqoji funksiyasının tərkib hissəsi kimi ana litik məlumatlandırma işinin icra mənzərəsinə nəzər yetirəcəyik. Azərbaycan televiziyasının sovet dönəmində analitik verilişlər partiyanın irəli sürdüyü proqrama uyğun şəkildə hazırlanır və ideoloji yük daşıyaraq, sovet vətəndaşının siyasi ayıqlığını artır maq məqsədini qarşıya qoyurdu. Azərbaycan televiziyasında “Pla netimizin mən zərəsi”, “Dünyada bu gün”, “Qitələr və hadisələr”, “Mən, sən və zaman”, “Sovet həyat tərzi”, “Kommunistlərin su 248 allarına cavab veririk”, “Aktual söhbət” və digər bu səpkili proq ramlar partiya təbliğatı funksiyasını yerinə yetirirdi. Elşad Quli yev sovet televiziyasının spesifikasından danışıraq onun sosialist həyat tərzini, sovet həqiqətlərini açıqladığını, məhsuldar qüvvələri kommunist quruculuğuna yönəltdiyini və “geniş kütlələrə dünya da baş verən hadisələrin gedişini izah etdiyini”, “…bu verilişlərin yaradıcı kollektivin partiyanın qoyduğu tələblərə cavabı olduğu nu” söyləyir (52, səh. 29). Müstəqillik qazandıqdan sonra demokratikləşmə Azərbaycan cəmiyyəti üçün yeni standartlar irəli sürdüyündən dövlət televi ziyası və sonrakı illər kommersiya telekanalları analitik proqram lara partiyanın ideoloji zəminindən deyil, məhz sosialpedaqoji və peşəkar tələblərlə yanaşaraq sərbəst fikir, söz azadlığı prinsipləri ilə qurulan proqramların yaranması üçün çalışmağa başladılar. Belə addımlardan biri tanınmış jurnalist və televiziya nəzə riyyəçisi Qulu Məhərrəmlinin rəhbərliyi ilə 1993cü ildə yaranan “7 gün” informasiya proqramı oldu. Bu, Azərbaycan televiziya sında özünün ictimai əhəmiyyətinə, siyasi analizlərinə, analitik süjetlərinə görə ən cəsarətli proqram kimi yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu. Peşəkar jurnalistlərin proqramın işinə cəlb olun ması hesabına ölkənin ictimai və siyasi həyatına nüfuz edən, baş verənlərə aydınlıq gətirən, obyektivliyi ilə seçilən “7 gün” Dövlət televiziyasının informasiya məkanında yerini möhkəmlətməklə bərabər, sosialpedaqoji fəaliyyəti tənzimləyən, müasir biçimli proqram oldu. XX əsrin 90cı illərinin əvvəlində kommersiya kanallarının ya ranışı ilə ekranlarda analitik proqramların artması baş vermədi. Ölkə telejurnalistikası bunun üçün müəyyən bir mərhələ, hazır lıq keçməli oldu. Burada yeni təfəkkürlü jurnalistlərin yetişməsi, cəmiyyətin analitik proqramlara vərdişi və bir də təcrübənin öyrənilməsi belə verilişlərin ekrana gəlməsinə zəmin ola bilərdi. Bu məsələdə Rusiya kanallarında analitik proqramların artması, yeni baxış bucağının ekranda görünməsi başlıca stimul rolu oy namaqla, Azərbaycan tamaşaçısını da sosialmaarifləndirici işə, konkret desək, analitik ekrana yaxınlaşdırdı. Seçkilər vaxtı televiziyanın rolu olduqca əhəmiyyətlidir. Seçki hər bir demokratik cəmiyyətdə həlledici, mühüm bir aksiyadır və televiziya ondan kənarda qala bilməz. Çünki o, “adi insanlar üçün seçkilərin mübahisəli məsələləri və namizədlər haqqında əsas informasiya mənbəyidir” (27, səh. 5). Kütləvi informasiya vasitələrinin cəmiyyətdə rolu və xüsusən də, televiziyanın aparı 249 cı mövqeyi siyasi proseslərin içində olmaqla, təkcə informasiya nı və siyasi maarifləndirməni həyata keçirməsinə deyil, həmçinin ölkənin ictimaisiyasi həyatında böyük yer tutan və demokratik cəmiyyətlərin ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil edən seçkilərdə ol duqca mühüm təbliğatçı rolunu oynamasına imkan verir. Televi ziyanın istifadəçi tərəfindən daha tez əldə olunması şərti və onun vizuallığı, həmçinin çap mətbuatından fərqli olaraq yüksək ope rativliyi tamaşaçının seçim etməsi və yekun qərarın verilməsində təsiredici element kimi seçkilərdə daha effektiv rol oynamasına imkan verir. Ekran qarşısında oturan tamaşaçı siyasətçinin nitqini dinləmək lə bərabər, onun görünüşünü, özünü aparmaq qaydalarını izlə yir və həmin siyasətçi haqqında özündə müəyyən təsəvvürü biçimləndirir. Əgər radio çıxışında namizəd özünün rəvan və qətiyyətli nitqi ilə seçicini riqqətə gətirə bilirsə, televizorda bunu etmək daha çətindir. Yəni təkcə inamlı nitq köməyə yetmir. Bu rada mimika, jestikulyasiya, artikulyasiya və bir sıra digər şərtlər önə çıxır. Bu şərtləri yüksək peşəkarlıqla yerinə yetirən siyasətçi şəriksiz qələbənin sahibi olur. İndiki demokratik cəmiyyətdə natiqdən eyni vaxtda bütün əhaliyə üz tutub danışması tələb olunur. Televiziyasız və radiosuz bunu etmək, sadəcə, mümkün deyil. Vətəndaşların isə namizədlə ünsiyyəti Qədim Yunanıstanda olduğu kimi mümkün olmasa da, “interaktiv sorğular”, “azad mikrofonlar” və “studiya zəngləri” bu canlı ünsiyyəti əvəz edir. Çağdaş həyatda televiziya həm də siyasətçinin obrazını yarada raq, onu tamaşaçıya “istədiyi” kimi təqdim edir. Namizədin oxu nuş yorğunluğu gətirən kifayət qədər rəsmi yazılan və cansıxıcı platformasını divarlarda asmaqla seçicilərin ona səs verməsinə nail olmaq olmaz. Hər bir tamaşaçı seçəcəyi adamı tanımaq istəyir: ailədə, iş başında, xalqla ünsiyyətdə və s. Məhz bu cür yerlərdə dav ranış, qətiyyətli nitq tamaşaçıda müsbət reaksiya yarada bilər. Ona görə də televiziyanın cəmiyyətdə rolunun artması ilə siyasətçilərin kamerayla “oynamaq” vərdişi də onların fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi oldu. Televizorun məişətin ayrılmaz hissəsinə çevrilməyə başlama sı və insanların informasiya, bilgi almaq obyekti kimi şəriksizliyi siyasətçilər üçün yeni üfüqlər açmış oldu. Artıq ötən əsrin 50ci illərindən siyasətçilər televiziya qanunlarına öyrəşməyə başladılar. ABŞ prezidenti Eyzenhauerin okeanın hər iki tayındakı tələbələrlə telekörpüsü bu sahədə atılmış cəsarətli addımlardan idi. 1977ci 250 ildə Sibies televiziyasının təşəbbüsü ilə Misir prezidenti Sədat və İsrailin baş naziri Begin arasında olan telekörpü isə sülh danışıqla rının əsasını qoydu (238, səh. 53). Demokratik cəmiyyətlərdə siyasi qruplar arasında taleyüklü məsələlər ətrafında ciddi fikir ayrılığının olmaması və onların plat formalarının birbirinə bənzəməsi siyasi mübarizədə daha çox ide yalarla deyil, görünüş, davranma yolu ilə tamaşaçıları – seçiciləri cəlb etmək formasında kəskinləşir. Namizədin telegörünüşü, onun çıxış tərzi, davranışı və digər əlamətləri ciddi müzakirə obyektinə çevrilərək, seçkilərin nəticəsinə təsir edir.
comərd olması vacib deyil, əsas odur ki. bu cür görünsün” (164, səh. 11). Yəni siyasətçi iradəli və kəskin obraz yaratmağı bacarma lıdır. Azərbaycan təcrübəsində bunu prezident Heydər Əliyevin şəxsində müşahidə etmək olar. 1993cü ildə xalqın ağır günlərdə böyük inamla ona bağlanması və etibar etməsi, məhz onun şəxsi iradə və qətiyyəti ilə bağlıdır. Ən çətin məqamlarda və çıxışlarda iradəlilik və güclülük ona qarşı bütün vasitələrlə aparılan təbliğata rəğmən qələbə çalmasını, xalqın inamını qazanmasını zəruri etdi. Televiziyada siyasətçinin çıxışının qurulması və debatlarda iş tirakı cəmiyyətin siyasi maariflənməsində mühüm əhəmiyyət daşıyan məsələdir. Peşəkar jurnalistlərin tokşou və ya analitik söhbət janrında qurulan verilişləri şəxsiyyətin açılması baxımın dan əhəmiyyətli məsələdir. Burada yaradıcı heyətin üzərinə düşən vəzifələrdən biri özünün siyasi maraqlarını bir kənara qoyub de mokratik mühitin və hər bir namizədə bərabər şəraitin yaradılma sıdır. İstər rejissor işində, istərsə də montaj vaxtı siyasi maraqlar televiziya etikasını və yaradıcılıq prinsiplərini üstələməməli, tama şaçı və onun informasiya almaq hüququ hör mətlə qarşılanmalıdır. Prezidentliyə namizədlərin televiziya çıxışlarının başlıca cə hət lərini təhlil edərək araşdırmışıq. Müxtəlif ölkələrin təcrübəsi tele viziya çıxışlarının həlledici olmasını və yekun qələbəyə böyük təsir göstərdiyini sübut edir. “Lakin namizəd daha çox studiyada deyil, verilişin mətbuatda və qruplar arasında müzakirəsində qazanır” 251 (238, səh. 84). Deməli, təkcə verilişdə çıxış etmək azdır, namizədin komandası həm öncə, həm də sonra teleçıxışın müzakirəsini təşkil etməlidir. Bunun üçün teleçıxışın siyasi və ictimai əhəmiyyətini artıra biləcək hazırlıq aparılmalı, müxtəlif qəzet səhifələrində namizədin mühüm fikirlər açıqlayacağı təbliğ olunmalı və digər kütləvi metodlardan ustalıqla istifadə edilməlidir. Demokratik cəmiyyət iki qarşı duran qrupdan və bir də bunların təsiri ilə seçim edən üçüncüdən ibarətdir. Əslində, siyasətçilərin seçki öncəsi məqsədi əks tərəfdən özünə tərəfdaş toplamaq deyil, məhz həmin üçüncünün səsini yığmaqdır. Kütləvi mədəniyyətin istehlakçısı olan bu qrup insanlar, adətən, çoxluğu təşkil etməklə, cəmiyyətin nizamlayıcısı rolunu oynayırlar. Qərb ölkələrində siyasətçilər siyasi mübarizə zamanı daha çox ideyalarla deyil, görünüş, davranma yolu ilə tamaşaçıları cəlb edirlər. Tamaşa çılar namizədin fikirlərindən daha çox geyimini, əl hərəkətlərini müzakirə edirlər. Qalstukun rəngi və onun bağlanma tərzi belə səsvermənin nə ticələrinə təsir edir. 2003cü il seçkilərində və ya digər seçkilər zamanı namizədlərin ekrandan danışarkən səslərinin titrəməsi, duyulan gərginlik və kəskinliyin olmaması onlara qarşı inamı zəiflədirdi. Bir çox hal larda qəzet səhifələrində “savaşan” liderlərin meydanlarda öndə getməkdən qorxmaları və ya kütləvi aksiyalarda inamsız nitqləri onlara qarşı həm də etibarsızlıq hissi yaradırdı. Bir çox siyasətçilərin nitqində həqiqətən də dövləti idarə etmək məsuliyyətinin xofu açıq duyulurdu. Lakin bu o demək deyil ki, sərtlik aqressiya, qəzəb və dəlilik müs təvisində görünməlidir. Namizədin qələbə şansını artıran digər amil onun inkişaf etmiş intellektidir. Onun bütün sahələrdən məlumatlı olması və ağıllı görünməsi mühümdür. Azərbaycan misalında Heydər Əliyevin yüksək intellekti və bütün sahələrdən maksimum məlumatlı olması ona qarşı seçici inamını artırdı. Bü tün sahələrdə eyni dərəcədə mükəmməlliklə danışmağı bacaran H. Əliyev bu xüsusiyyəti ilə də opponentlərini hər zaman çoxçox geridə qoymuşdur. Namizədi fərqləndirən digər mühüm əlamət onun vicdan lı, mənəviyyatlı olmasıdır. Seçici səs verdiyi adamın vicdanla və ədalətlə idarə edəcəyinə inanmalıdır. Məsələn, Heydər Əliyevin 1969cu ildə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi vaxtdan ölkədə əda ləti bərqərar etmək sahəsində apardığı fəaliyyət, özünün hə rəkətlərində, çıxışlarında duyulan daxili zənginlik və yüksək mə nəviyyat onun “ədalətli rəhbər” imicini qazanmasına səbəb oldu. 252 Ölkə rəhbərliyinə qayıdışı zamanı insanlar məhz onun ədaləti bərpa edəcəyinə inanırdılar. Lakin bir çox siyasətçilərin teleçıxış larında, müsahibələrində ədalətli və vicdanlı görünməkdən daha çox qisasçı obrazları insanları qorxudur. Amerikalı professor Qoldhaber siyasətçinin teleobrazının üç tipini müəyyən edir və onları qruplaşdırır. Birinci qrupa – qəhrəman, cəsarətli obrazı, ikinci qrupa – sadə adam, bizlərdən biri obrazı, üçüncü qrupa – mistik, hərəkətlərini öncədən proq nozlaşdırmaq mümkün olmayan obraz daxildir. Lakin hansı qru pa aidiyyatına baxmayaraq, professor Qoldhaber siyasi liderin ekran qarşısında 5 başlıca keyfiyyətinin görünməsini vacib sanır. Professorun fikrincə, birincisi zahiri görkəm, namizədin nə qədər cazibəli olmasıdır. Psixoloqların apardığı tədqiqatlardan bəlli olur ki, insanda qarşı tərəf haqqında ilk təəssürat zahiri görkəmlə biçimlənir. Bir çox hallarda zahirən cazibəli görünən adam haq qında olduqca müsbət rəy formalaşır. Digər tərəfdən, cazibəli və ya sadəcə, görkəmi gözəgəlimli olan şəxs insanda – tamaşaçıda müsbət emosiyanı artırır. Azərbaycan təcrübəsində siyasətçilərin teleçıxışlarından sonra onlar haqqında yaranmış rəylərə nəzər yetirək. Azərbaycan tamaşaçısı Heydər Əliyevin hündürboylu, şax qamətli və cazibəli görünüşünü xüsusi qeyd edir. Lakin Etibar Məmmədovun boyunun balacalığı, Əli Kərimlinin olduqca soyuq görkəmi, Lalə Şövkətin böyük gözlük arxasında gizlətdiyi siması, İlyas İsmayılovun yorğun görkəmi tamaşaçıda mənfi emosiyala rın yaranmasına səbəb olur. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, ekran qarşısında duran siyasətçi operatorlardan və rejissorlardan onun görkəm qüsurlarını ortadan götürəcək rakursların seçilməsini tələb etməli və bir sıra mənfi emosiya yaradan cəhətləri (soyuqluq, yorğunluq və s.) aradan götürməlidir. Amerika professorunun fikrincə, ikinci cəhət seksuallıqdır. Birin ci cəhətin davamı olan seksuallıq daha çox kişinin kişiliyini, qadı nın isə incəliyini əks etdirməlidir. Sözsüz ki, bu obrazın yaranma sında işıq, qrim və bir də kameranın rakurs seçimi əhəmiyyətlidir. Məhz düzgün qurulmuş işıqla üzdə olan problemləri gizlətmək və çəkiliş zamanı obyektiv qarşısında yaranan sonrakı qüsurları aradan götürmək olar. Həmçinin rakurs seçərkən yuxarıdakı iki cəhətə nail olmaq üçün kameranı mümkün qədər uzaqda qu raraq eninə yox, uzununa olan obyektivi seçib uzaq məsafədən “yaxınagetmə” kadrdan istifadə etmək lazımdır. Yaxın məsafədən kameranın “yaxınagetməsi” sifəti eybəcər hala sala bilər. Ən yaxşı məsafə, adətən, 10 metrdən uzaq olan məsafə hesab edilir. Buna 253 əməl etməklə, namizədin yuxarıda olan cəhətlərə cavab verməyən nöqsanlarını gizlətmək olar. Üçüncü cəhət, professor Qoldhaberin fikrincə, namizədin au ditoriya ilə, tamaşaçı ilə fikir, məqsəd yaxınlığıdır. Bu, sözsüz ki, cəmiyyətin qəbul etdiyi prinsiplərə sadiqlik və yeniliyi nəsə qeyri müəyyən sahələrdə tətbiq təklifi deməkdir. Bu zaman namizəd, tamaşaçının onunla həmfikir olmasını düşünməsi üçün kamera qarşısında qətiyyətlə, nitqini qırmamaqla, sərrast danışmalıdır. İstənilən mızıldama və göz yayınması, “ilişmələr”, oynayan ba xışlar, əsəbiliyi, inamsızlığı göstərən jestlər və qabarıq mimikalar tamaşaçını namizəddən, eləcə də onun fikirlərindən uzaqlaşdırar. Canlı yayım vaxtı namizədin nümayəndəsi bu məsələyə xüsusi fi kir verməlidir ki, onun lazımsız hərəkətini tamaşaçılar görməsin. Dördüncü cəhət kimi təqdim olunan hərəkət – qətiyyət, cəsarət və iradə yuxarıda qeyd etdiyimiz keyfiyyətlərdə göstərilib. Ekran qarşısında namizədin inamlı görünməsi vacibdir. Bir çox hallarda siyasətçilər kamera qarşısında, böyük işıqların altında gərginliyə düşür və nəticədə özlərini itirirlər ki, bu da namizədin cəsarətsiz nitqinə və inamsız hərəkətlərinə rəvac verir. Belə bir imic isə na mizəd üçün böyük uğursuzluqdur. Əksinə, namizəd kameraya se çici kimi baxmaqla, iradəni və cəsarəti əks etdirən jestlərdən daha çox istifadə etməlidir. Sonuncu, beşinci cəhət özlüyündə yuxarıdakıların məntiqi nə ticəsi kimi ustalıq – televiziya ifadə vasitələrindən effektiv isti fadəni əks etdirir. “Namizəd hər zaman göz önündə olmağı ba carmalıdır” məntiqi ilə baxsaq, televiziya bunun üçün ən gö zəl vasitədir. Na mizəd eyni bir vaxtda milyonlarla insana mü ra ciət etmək imkanı qazanır. Lakin bu müraciət təkcə sözlərlə kifa yət lənməməli, eyni zamanda, müvafiq görüntü, yəni vizual effekt ya ratmaqla, onu tamamlamalıdır. Ən xırda mimikanı belə göstərmək iqtidarında olan kameranın bu imkanından məharətlə istifadə edərək, “nur” bəxş etməklə seçiciyə təsir etməyi bacarmaq lazım dır. Yalnız bundan sonra teleçıxışın uğurundan danışmaq olar. 2003cü il prezident seçkilərində namizədlərin teleçıxışlarını təhlil etdikdə bir sıra sırf televiziya peşəkarlığından irəli gələn və həmçinin namizədlərin təcrübəsizliyindən doğan ciddi nöq sanlar qeyd olunmalıdır. Məsələn, prezidentliyə namizəd Ha fiz Hacıyevin teleçıxışında olduqca böyük qüsurlar nəzərə çar pırdı: düzgün fonun seçilməməsi nəticəsində namizədin arxa tərəfində olan divardakı qüsurlar nəzərdən qaçmırdı; işıqların düzgün qurulmaması nəticəsində sifətində və başında lazımsız 254 kölgələr və qaranlıq kadrı “çirkli” edirdi; kameranın düzgün ra kurs seçməməsi və “yaxınagetmənin” olduqca yaxın məsafədən olması namizədin sifətini daha dolu, özünü isə olduğundan kök göstərirdi; oturarkən kostyumunun əzilməsi və lazımsız qırışlar cazibəli görkəmi dağıdaraq, tamaşaçını ekran qarşısından itə ləyirdi; namizədin danışarkən əlini birbirinə sıxaraq barmaqlarını birbirinə keçirməsi “müdafiə” mövqeyi yaratmaqla tamaşaçıda onun özünə qarşı olan inamsızlığını, qətiyyətsizliyini aydın tərzdə göstərirdi; aramsız telefon zənginin səsi isə, ümumiyyətlə, tama şaçının fikrini yayındırırdı. Bununla da Hafiz Hacıyev Amerikalı professor Qoldhaberin müəyyən etdiyi beş əsas cəhətləri pozmuş oldu. Sonrakı çıxışlarında deyilən qüsurların qismən aradan qalx ması və daha çox radikal müstəvidə çıxışını quran Hafiz Hacıyev konkretləşmiş hadisələri dəfələrlə təkrarlaması ilə tamaşaçıların yadında qala bildi. Prezidentliyə digər namizəd Lalə Şövkət studiya çıxışından im tina edərək görüşlərin video çarxını göstərməklə, əslində, uğurlu tapıntı etmiş oldu. Lakin çəkilişlərin qeyripeşəkarlığı, operato run düzgün olmayan rakursları təsir effektini azaldırdı. Həmçinin həddən ziyadə bahalı və nəzərə çarpan geyimlə, zinət əşyalarını taxaraq qaçqınlarla görüşə gedən Lalə Şövkət lazımsız təzadın ekrana gəlməsinə imkan verdi. Yuxarıda qeyd olunan “bizlərdən biri” obrazının əksinə olaraq “qəhrəman” obrazını seçən namizəd olduqca böyük səhv addım atdı. Çünki qadın siyasətçi daha çox gözəlliyi, ailəcanlılığı və mərhəməti ilə nüfuz qazana bilər. Qəhrəmanlıq obrazı sadə tamaşaçıda heç vaxt qadınla assosiasi ya etmir. Ona görə də namizədin bu cür imici tamaşaçıda yalnız təbəssüm yaratmış olur. Bütün bu amillər onun reytinqinə öldü rücü təsir etdi. Lalə Şövkətin studiya çıxışlarında saysız “yanıbsönmə”lərin olması 10 dəqiqəlik nitqin bir neçə dəfə montaj olunduğunu göstərən amildir. Bu cür çıxışlarda montajın yolverilməzliyini və onun tamaşaçıda namizədin natiqlik qabiliyyətinə şübhə yaratdı ğını nəzərə alıb deməliyik ki bu, Lalə Şövkətin teletəşviqat işini zəiflətmiş oldu. Qüdrət Həsənquliyev siyasi səhnəyə yenicə qədəm qoysa da, onun iddiaları maraq doğurub. Lakin prezident seçkilərində onun teleçıxışlarında yaranan obraz tam fərqli fikir söyləməyə imkan ve rir. Kamera qarşısında həddən artıq həyəcanlanan Q. Həsənquliyev gərgin idi və bu gərginlikdə olduqca sıxılmış vəziyyətdə durmuş
255 du. Onun baxışlarında və mimikasında duyulan gərginlik qə tiyyətsizlik və inamsızlıq rəyini yaratdı. Ümumiyyətlə, AzTV namizədlərə qarşı olduqca qeyripeşəkar və bir az da qeyriciddi yanaşmanı göstərmiş oldu. Belə ki, seçilmiş göy fon göz yorğunluğu və soyuq, yorucu atmosfer yaratmaqla bərabər, namizədlərin görkəminə də mənfi təsir edirdi. Üstəgəl də işıq quruluşunun qeyripeşəkar olması olduqca cansıxıcı bir əhval yaratmış olurdu. Bu isə namizədin çıxış təsirini yarıbayarı azaltmış olurdu. Bu baxımdan istər rejissor işi, istər işıq işi, istərsə də opera tor işi ciddi tənqid olunmalıdır. Bir çox hallarda fərdin siyasətçiyə münasibəti kadrın quruluşuna təsir edir ki, bu da yekunda tele çıxışın uğursuzluğuna və ya namizədin uğursuz telegörünüşünə yol açır. Bəzən adicə kamera hündürlüyünün düzgün seçilməməsi insanın çirkin görüntüsünə imkan verir. Ona görə də quruluşçu operator və efir rejissoru özlərinin peşə məsuliyyətini dəqiq an lamalı, bu cür neqativ məqamlara yol verməməlidirlər. Lakin 2003cü il prezident seçkiləri deyilənin əksini göstərdi. Namizəd Etibar Məmmədovun teleçıxışında kameranın olduqca yuxarıdan (kameranın boyu insan boyundan hündür olduqda görünüş bu cağı dəyişir və real görünüşlə obyektiv görünüşü mənfiyə doğru dəyişir) qoyuluşu onun şişkin və kiçilmiş tərzdə görünməsinə səbəb oldu ki, bu da nə peşə etikasına, nə də prezidentliyə namizədə qarşı münasibətə uyğun gəlirdi. Digər tərəfdən, işığın düzgün qurulmaması həm namizədə mane olur, həm də onun üzündə lazımsız kölgə – çöküntülərin yaranmasına səbəb olurdu. E. Məmmədovun üzünə tuşlanan işıq onun danışarkən gözünü qıymasına səbəb olurdu. Bu isə siyasətçinin seçici ilə “gözgözə rabitə”sini dağıdır və onun nitqini maraqsız edir. Həmçinin Eti bar Məmmədovun özündə olan daxili gərginlik və həyəcandan doğan təngnəfəslik nitqi yorucu, maraqsız edirdi. Bir neçə seç ki və teleçıxış təcrübəsi qazanmış E. Məmmədovun jestlərinə gəldikdə, onların ifadəli olmasını və nitqlə uzlaşmış tərzdə yerinə yetirilməsini qeyd etmək lazımdır. Onun ən böyük uğursuzluğu nitqlərin birində ən elementar rəqəmləri tələffüz edə bilməyərək, ölçü vahidlərini çaşbaş salması oldu. İsa Qəmbərin teleçıxışında da çəkilişlə bağlı problemlər nəzərə çarpsa da, onun nitqindəki temp bu qüsurları bir o qədər də qa bartmadı. Teleçıxışda videoçəkilişdən istifadə edən Sabir Rüstəmxanlı da ha inamlı görünürdü. İşıq və görüntü həllinin kifayət qədər peşəkarlıqla qurulması çıxışın plastik həllini effektiv etdi. Çıxış 256 larını qətiyyətli tənqid üzərində quran digər namizədlərdən fərqli olaraq S. Rüstəmxanlı namizəd kimi özünün səmimi bir tərzdə üstüörtülü təqdimatına və təbliğatına yer verdi. Ziyalı və yazıçı kimi cəmiyyətdə tanındığını bilən namizəd məhz bu obrazı ziyalı prezident obrazı ilə birləşdirmək üçün simvoldan da istifadə etdi. Bütün çıxış boyunca əlində olan qələm onun bu obrazını tamamla dı. Həmçinin arxa fonda kitab rəfi də bu obrazın təsdiqinə xidmət etmiş oldu. Kifayət qədər özünə inamlı görünən namizədin sərt ifadələri və onu tamamlayan jestləri “qələmi süngüyə çevirmək” obrazı ilə daha da qüvvətləndi. Bu fakt bir daha AzTVnin studiya sında canlı çıxışın heç bir effekt vermədiyini göstərmiş oldu. Digər namizədlər də peşəkar çəkiliş heyəti tərəfindən çıxışı öncədən çəkdirsəydilər, daha ifadəli görünərdi və namizədin bütün diqqəti və baxışı saata yönəlməzdi. Əli Kərimlinin teleçıxışında da dinamika və özünə inam dərhal duyulurdu. Jestlərdən və mimikadan ümumiyyətlə istifadə etməməsi onun çıxışını yorucu edirdi. Lakin rəvan nitqi və titrəməyən səsi onun imicini tamamlayırdı. Digər namizəd İlyas İsmayılov isə ümumiyyətlə, təşviqat işi ni tamam fərqli müstəvidə qurub ki, bu da siyasi mübarizədə o qədər də uğurlu metod sayılmır. Divar rəsmlərində və teleçıxışla rında nisgilli və bədbin obraz alan namizəd liriksentimental bir təəssürat yaradır. Onun danışıq tempində sentimentallıq, kədər notlarının və avazın olması, həmçinin çıxışın mahnılar, şeirlərlə müşayiət olunması onu siyasətçidən çox uzaqlaşdırırdı. İlyas İs mayılovun çıxışlarını, ümumiyyətlə, orta səviyyəli publisistik verilişdən başqa heç nə adlandırmaq olmazdı. Namizəd çıxışın dan daha çox kədərli jurnalistin dərdləşməsinə bənzəyən bu 10 dəqiqəlik efir vaxtı İlyas İsmayılovun “stendup”ları, kadrarxası mətni ilə gərəksiz bir biçim aldı. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin, Cavid heykəlinin önündə “stendup” edən namizəd, daha çox, kədərli və çoxdanışan aparıcı imicindən başqa heç bir xoş təəssürat yarada bilmədi. Bu çıxışda ən böyük uğursuz luqsa operatorun namizədi “altdan” çəkməyi oldu. Aşağıdanyu xarı baxış, daha çox, əyləncəli verilişlərdə bir gülüş metodu kimi və bir də Mussolini vaxtı diktator imici yaratmaq məqsədi ilə edi lirdi. Çıxışda istifadə olunan, görüntü baxımdan savadsız sayılan rakursun hansı məqsəd daşıdığını təyin etmək isə çətindir. Yunus Oğuz teleekranlarda ən az görünən siyasətçilərdən ol masına baxmayaraq, kifayət qədər sərbəst və inamla danışma sı ona qarşı maraq yaradır. Lakin çıxışın başlamasından əvvəl 257 uzunuzadı titrlə və kadrarxası səslə platformanın oxunması tempi öldürməklə bərabər teleeffekti də azaldaraq, onu qəzet və radionun eybəcər sintezinə yaxınlaşdırırdı. Namizədin nitqində görəcəyi işlərdən daha çox məktublara və şikayətlərə yer ayırması, bu çıxışı şikayətlər mövzusunda olan verilişə, namizədi isə uğur suz aparıcıya çevirirdi. Namizədlərin 2003cü il prezident seçkilərində teleçıxışlarını müzakirə etdikdən sonra belə bir qənaətə gəldik ki, namizədin teleçıxışı vacib olduqca təsirli olmalı və təsir gücünü artırmaq üçün insan şüuruna təsir edəcək elementlərdən istifadə etməlidir. Seçki prosesində Azərbaycan praktikasında bütün bunları təhlil edərək kifayət qədər qüsurların olması yekunda önə çıxdı. Bu nun qarşısının alınması üçün siyasətçilərin peşəkarlarla görkün biçimlənməsinə daha effektiv nail olmaqdan ötrü ciddi iş aparıl malıdır.
Yüklə 7,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|