Uzın boylı ken’ qushaqlı
Quwanısh jarma boyında
Bul qosıq qatarlarında keltirilgen Uzın boylı ken’ qushaqlı sózleri epitet mánisinde kelip tur.
Hey yaranlar, musılmanlar
Qáterde júrgen kárwanlar
Taǵı rawan jol dep yıǵlar,
Xannan inam alǵanlar,
Jurt ústinde palwanlar,
Ullı bayram toy dep yıǵlar
Totı –day qara kózliler,
Shekerden shiyrin sózliler,
Qaǵazdan yuqa yuzleri,
El qıdırǵan ǵoshshaq jigit
Bir-bir sáwer yar dep yıǵılar,
Ótken ómir xor dep yıǵlar.
Bul qosıq qatarlarında Qaǵazdan yuqa yuzleri – litiota, Shekerden shiyrin sózleri – epitet , Totıday qara kózliler – metonomiya, Xannan inam alǵanlar - metonomiya xizmetinde kelgen.
Qamshı yańlı barmaǵı
Gúmis yańlı tırnaǵı
Mollaǵa barsań qálem bar
Qálemdi kórde qasın kór,
Qamshı yańlı – teńew, Gúmis yańlı – teńew,
Kúygelek kibi kózleri
Húr kibi ba’ha’r júzleri
Shiyrinnen sheker sózleri
Gúlziba qız gúl yańlıdı.
Bul qosıq qatarlarında Kúygelek kibi degen teńew xizmetindegi sóz kelgen. Húr kibi - teńew, Shiyrinnen sheker - epitet, gúl yańlıdı – teńew.
Tárip etsem ol dilbardı,
Shashları súmbil yańlıdı,
Páhim áyleseń názik beli
Baǵ ishinde nur yańlıdı.
Bul qosıq qatarlarında súmbil yańlıdı –teńew, nur yańlıdı – epitet xizmetinde kelgen.
Juwmaq
Juwmaqlap aytqanda bul kurs jumısı Qaraqalpaq baqsı-jırawlarınıń repertuarlarındaǵı troplar haqqında. Dástanlarda bunday troplar kóplep ushıratıwımız múmkin. Bir ǵana dástan «Alpamıs» tı alıp qaraytuǵın bolsaq bul dástanda tómendegi qosıq qatarlarınan ondaǵı troplardıń ushırasıwın kóriwimiz múmkin :
Astına mingen Májnún at,
Artqı ayaǵın tiredi,
Alǵı ayaǵın keredi
Bul qatarlarda berilgen troplar dástannıń ele de kórkem shıǵıwına xizmet etedi. Trop degenniń ózi tıńlawshıǵa, oqıwshıǵa shıǵarmanıń ele de tásirli etip jetip barıwın támiyinleydi. Solay eken Qaraqalpaq jıraw-baqsılarınıń dóretpelerinde ushırasatuǵın troplar sol shıǵarmanıń kórkemligin arttırıwǵa úles qosadı. Eger shıǵarma kórkemlew quralları bolǵan giperbola, epitet, metonimya, sinekdoxa h.t.b. sıyaqlı kórkemlew quralları qatnaspasa tıńlawshıǵa shıǵarmanıń tásirlilik kúshi joǵaladı. Sonıń sebebinen, jıraw-baqsılar óz dóretpelerinde troplardan paydalanǵan.
Juwmaqlap aytqanda Qaraqalpaq jıraw-baqsılarınıń repertuarında ásirese dástanlarda tawsılmas kán bar. Búgingi kúnge shekem dástanlardıń tilin úyreniw boyınsha bir qansha bahalı miynetler islenip atır. Biraq ele de bul islerdi dawam ettirip ilimiy-teoriyalıq tárepten izertlewdi elede alǵa ilgeriletiw zárúrli máselelerden biri bolıp qaladı.
Dostları ilə paylaş: |
