Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va tuproqshunoslik kafedrasi

Qurilish materiallarining yo‘qotilishini kamaytirish. Har qanday qurilish materiallari “yo‘qotish koeffitsienti ”ga ega. Yo‘- qotish koeffitsienti - materiallami saqlash, ulami transportda tashish va yakuniy joyga qo‘yish vaqtida qancha material yo‘qotilishi bilan tavsiflanadi. Shuningdek, yo‘qotish koeffitsienti materiallaming chiqindilari miqdoriga mubtalo boiadi va resurslar miqdori yo‘qolishiga olib keladi. Ko‘pchilik materiallar uchun to‘plangan yig‘imlari ushbu yo‘qotishni kamaytirgan boiadi va bu esa keyinchalik mahsulotni standartlashning yuqori darajasi orqali mustahkamlaydi.
Qurilish industriyasida umumiy chiqindilar hajmidan taxminan 10% miqdorda yo‘qotiIgan materiallar tashkil etadi. Skandinaviyada oxirgi bir necha yilda bir qator yirik loyihalarda materiallar kamayishining yig‘indisi rejalashtirilgan joyning boshqarilishi uchun foyda va boshqalar hisobi bilan 50% dan ko‘proq miqdorga kamaygan. Yog‘ochlar uzunligi arralangan va chiqindilar qurilish jarayonida ajratilgan (Thonvald, 1994-yil). Qurilish industriyasida ko‘pgina o‘ralgan qurilish materiallari transportda tashish vaqtida va joyida saqlashda ishlatiladi. Ba’zi o‘ralgan qurilish materiallari esa katta maqsadlarga xizmat qilmaydi, faqatgina ishlab chiqaruvchi firmaning nomini ushlab turadi. 0‘rashning muhim jihati shundaki, ular engil qayta ishlanishi kerak.

224

Shunday ekan, har xil materiallaming tarkibida alyuminiy, kartonga yopishtirilgan plastikdan tayyorlangan shartli belgilar bo‘lmasligi lozim. Xuddi shuningdek, tugallangan binoda materi- alning yo‘qotilishi va siyqalanishi kelib chiqadi. 1995-yilda Shvetsiyaning atrof-muhitni baholash Departamentining ma’lu- motiga ko‘ra, bir yilda shamol paytida 1000 tonna miqdordan ortiq binolaming tomidagi mis, quvurlar va shu kabilaming uchib ketishi orqali yo‘qotilishi ta’kidlangan. Bundan tashqari ifloslanishning xavfi orqali, qayta ishlanishi mumkin bo‘lgan resurslaming katta miqdori yo‘qotilishi mavjud. Ochiq binolarda noyob asosdagi materiallar va tiklanmaydigan resurslaming ishlatilishi mumkin emas.
Uslublar bilan ishlatiladigan qurilish materiallarining umriboqiyligi kafolatlanadi. Muhimi talab etiladigan vazifaga resursning sifati muvofiq kelishi kerak. Past sifatli resurs ishlatilishi belgilangan joyni qanotlantirayotgan bo‘lsa, uning o‘miga yuqori sifatli resursni ishlatish mumkin emas. Ishlab chiqarilishi juda uzoq davom etadigan qurilish materiallarida ishlatiladigan xom ashyoning kamaytirilishi esa umumiy boshqarish usulidir. Biroq, material- laming shunga o‘xshagan umriboqiyligi bilan binoning har yeridagi hayotiy qismlarida ishlatilayotgani kafolatlanishi zarur. Shuning uchun zarar ko‘rmagan yuqori sifatli tarkibiy qismlar boshqa joyda tezda parchalanib ketadi.
Juda past sifatdagi qurilish materiallari shunday usul bilan ishlatilishi kerakki, ishlab chiqarilishi juda uzoq davom etadigan qurilish materiallari takroran foydalanilishi yoki aks aylanishi uchun engil tarkibiy qismlarga ajratilishi paytida *ulaming o‘mi engil almashtirilishi kerak.
Resurslaming tashvishga tushayotgani bu ishonchli qurilish materiallarining ishlatilishida ochiq ustunlik borligi va binolaming qurilishiga imkoniyat borligicha davom etishidir.
Oddiy qilib aytganda, materiallar uchun 60 yil davom eta- yotgani 30 yil davom etayotgani bilan taqqoslanganda atrof-muhitga ikki marta katta zarar bo‘lishiga yoi qo‘yilishi mumkin. Qurilish materiallarining hayotiy davomiyligi asosiy to'rtta omillar bilan aniqlanadi:

1. 
   Qurilish materiallarining fizikaviy xossasi va kimyoviy tarkibi;
   
2. 
   Qurilish va uning bajarilishi; binoning qurilishiga qurilish materiallari qanday va qaerda qo'yilishi;
   
3. 
   Mahalliy o‘rab oigan muhit; iqlimiy va boshqa kimyoviy yoki fizikaviy sharoitlari;
   
4. 
   Boshqarish va xizmat ko‘rsatish.