Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

 
 
 
2-Ma`ruza
 : Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari.
 
Reja: 
1. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari, mazmuni. 
2. O‘zbekiston Respublikasida mehnat muhofazasini nazorat qiluvchi 
tashkilotlar. 
3. Hayot faoliyat xavfsizligi qonunchiligiga rioya qilish bo‘yicha texnik 
xodimlarning javobgarligi. 
 
Tayanch so‘zlar va iboralar
: mehnat muhofazasi, qonunlar, standartlar, 
nizomlar, qarorlar, qoidalar, mehnat kodeksi, konstitutsiya, xavfsiz va sog‘lom 
mehnat sharoiti, kasaba uyushmasi. 
 
1. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari mazmuni. 
 
Mehnat muhofazasi
 
– huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy texnologik va sanitariya 
me’yorlari sistemasi bo‘lib, mehnatkashlarni ishlash sharoiti va hayot xavfsizligini 
ta’minlaydi. Mehnat muhofazasi hayot faoliyat xavfsizligi fanining 
mutaxassislikka tegishli asosiy qismini o‘rganadi. Aniq muammolar, transport 
vositalari, texnologik jarayonlar, ish turlari, bino va inshootlar uchun xavfsizlikni 
taminlash har bir fanning mutaxassislik kursida beriladi. 
Mehnat muhofazasining rivojlanishida ulug‘ bobokolonlarimiz – Abu 
Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Zahriddin Muhammad Bobur va rus 
olimlaridan 
M.V.Lomonosov, 
zamondoshlarimizdan 
N.D.Zolotnitsskiy, 
N.V.Solovyov, 
D.A.Kelbert, 
V.L.Gintillo, 
M.I.Grimitlin, 
M.N.Nabiev, 
T.I.Iskandarov va boshqalarning hissalari kattadir. 
1992 yilning 8-dekabrida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 
qabul qilinishi mamlakatimiz hayotida ulkan siyosiy voqea bo‘ldi. Hech bir davlat 

---

16 
o‘zining Asosiy qonunida davlat va jamiyat qurilishining tamoyillarini, fuqaroning 
huquq va erkinliklarini, jamiyat taraqqiyotining iqtisodiy asoslari hamda strategik 
yo‘nalishlarini mustahkamlamasdan turib, demokratik, huquqiy suveren davlat 
bo‘la olmaydi. Respublikamiz konstitutsiyasi demokratik, xalqaro miqyosda 
e’tibor berilgan me’yor va talablarga javob beradi deyishga to‘la asosimiz bor. 
Ish joylaridagi sharoit mehnat muhofazasiga taalluqli xalqaro standartlar 
talablariga javob bergan holda mehnat xavfsiz va samarali bo‘lishi mumkin. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish va ijtimoiy barqarorlikni yetarli emasligi 
ishchilarni ishlash bo‘yicha huquqlariga, ularning mehnatini muhofazalash, talab 
darajasidagi ish sharoitlarini yaratishga oid muammolarni ko‘payishiga sabab 
bo‘ldi. Barcha hamdo‘stlik mamlakatlaridagi kabi O‘zbekistonda ham so‘ngi 
yillarda deyarli ko‘pchilik xalq xo‘jaligi sohalarida mehnat sharoiti yomonlashuvi 
tendentsiyasi kuzatildi. Ishlab chiqarishda yangi tashkil etilayotgan xususiy 
sektorlarning unumini ortishi bu sohadagi ko‘rsatkichlarni yanada pasayishiga 
sabab bo‘ldi. Bunday ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilar mehnatini 
muhofazalash, ularga talab darajasida mehnat sharoitini yaratish haqida ushbu soha 
mas’ullari turli sabablarga ko‘ra yetarlicha e’tibor qarata olmayapti deb bo‘lmaydi. 
Ularning ayrimlari bu sohada etarli bilim va tajribaga ega bo‘lmasa, 
ayrimlari bu haqda umuman tushunchaga ega emas desak mubolag‘a bo‘lmaydi. 
Chunki, bunday ishlab chiqarish sub’ektlarini chiqarish rahbarlar, ish yurituvchilar, 
ish boshilarining ichida o‘rta ma’lumotli, o‘rta maxsus ma’lumotli rahbarlar ham 
yetarli. Ba’zan mutaxassisliklari ishlab chiqarish yo‘nalishiga to‘g‘ri kelmaydigan 
xodimlar ham ular ichida uchrab turadi. Yuqorida aytilgan kamchiliklardan 
tashqari mutasaddi tashkilotlar tomonidan bunday ishlab chiqarish korxonalarining 
faoliyatlari etarlicha, samarali nazorat qilinayapti deyish kiyin. Ishchilarni ishlab 
chiqarishda hayot faoliyati xavfsizligini taminlash bo‘yicha asosiy me’yoriy 
qonunchilik aktlarining qabul qilinishi bilan hozirgi vaqtda bu muammolar holat 
birmuncha ijobiy tomonga o‘zgarmoqda. 
Xavfsiz 
mehnat 
qilish 
huquqi 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
Konstitutsiyasining 37-moddasida mustahkamlab qo‘yilgan.