Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Tavakkalning turlari
. 
Tavakkal ikki xil bo‘ladi: shaxsiy
 
«tavakkal»- 
ayrim shaxs uchun aniq xavf turi; ijtimoiy yoki ko‘pchilik «tavakkali»- takroriy 
hodisalar natijasida jarohatlangan insonlar orasidagi bog‘liqlik. Bizda hozircha 
ijtimoy «tavakkal» bo‘yicha hech qanday ma’lumot yo‘q. Xorijda esa alohida 
ishlab chiqarish korxonalari, sanoat tarmoqlari, xavf turlari bo‘yicha to‘liq 
ma’lumotlar mavjud.
Jamoat «tavakkali» xavfni sub’ektiv (boshqacha) ravishda qabul etadi. 
Odatda ko‘pchilik kam uchraydigan va ko‘p qurbon bo‘lgan voqealarga keskin 
ravishda ahamiyat beradi. Masalan, ishlab chiqarishda har yili o‘rta hisobda 200-
250 kishi halok bo‘ladi. Ammo bir halokatda 5-10 kishi qurbon bo‘lgani oldingi 
ma’lumotlardan ko‘ra odamlarga ko‘proq ta’sir qiladi. Kishilarning bu ruhiy 
holatini qabul qilishi mumkin bo‘lgan «tavakkal» masalasi kurilganda hisobga 
olish lozim.
Xavflarni baholashda tavakkal («T») usulini qo‘llash boshqa usullarga 
qaraganda ko‘proq to‘g‘ri keladi, deb hisoblanadi. Masalan, har xil sabablar 
natijasida halokatli (o‘lim bilan) tugagan ayrim shaxsiy «tavakkal» (AQSH ning 
umumiy aholisiga nisbatan) qiymatlari quyidagichadir:
1.
Yo‘l transporti hodisasidan-3

10
-4 
. 
2.
Zaharlanishdan - 2 10
-5
.
 
3.
Yong‘indan kuyish - 4 10
-5
. 
 
4.
Elektr tokidan - 6 10
-5
.
 
5.
Yashindan - 5 10
-7
.
 
6.
Ishlab chiqarish vositalarining nosozligidan - 1 10
-5
.
 
7.
Umumiy «T» - 6 10
-4
.
 
8.
Boshqalar - 4 10
-5
. 
 
Tavakkalni tasniflash
. 
«T» ni baholashda uni «foyda» bilan solishtirish 
ya’ni, odam hayotini saqlab qolish uchun pul birligi kirgizilishi taklif qilindi. 
Ko‘p olimlar bunga norozilik bildirishdi, chunki odam hayotining bahosi yo‘q. 
Lekin, odam hayotini saqlab qolish uchun qancha mablag‘ sarf qilish kerak 
deganda bunday baho kerakdir. Xorijda o‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, odam 
hayoti AQSH da 650 mingdan 7 million dollargacha baholanar ekan. 
Tavakkalni aniqlash qancha tahminiy bo‘lishiga qaramay, uni 
aniqlashning quyidagi to‘rt yo‘li mavjud:
1. 
Muhandislik 
yo‘li 
statistikaga, 
takrorlanishlarni 
hisoblashga, 
xavfsizlikning tahminiy tahliliga, «xavflar daraxti» qurishga asoslanadi.
2. Modellash yo‘li (andozalash) odamga, guruhga, kasbga ta’sir qiluvchi 
omillar modelini qurishga asoslangan va h.k. Bu yo‘l bilan hisoblashga 
ma’lumotlar topish ancha qiyin.
3. 
Ekspert 
(tekshirish) 
yo‘li 
ma’lumotlarni 
ekspertlardan 
(mutaxassislardan) so‘rab yig‘ishga asoslangan. 
4. Ijtimoiy yo‘l odamlardan so‘rab surishtirib, aniq xulosa chiqarishga 
asoslangan. 

---

12 
Bu yo‘llar «T» ni har xil nuqtai nazardan tavsiflaydi, shuning uchun 
hammasi birga qo‘llaniladi.