Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

Hayot faoliyat xavfsizligining maqsadi
ishlab chiqarishda avariyasiz 
holatga erishish, jarohatlanishni oldini olish, insonlar sog‘ligini saqlash, mehnat 
qobiliyatini oshirish, mehnat sifatini oshirish hisoblanadi.
Qo‘yilgan maqsadga erishish uchun quyidagi ikki masalani yechish lozim 
bo‘ladi: 
1. Ilmiy (inson-mashina tizimini; atrof muhit-inson, xavfli (zararli) ishlab 
chiqarish omillari va boshqalarni matematik modellashtirish); 
2. Amaliy (uskunalarga xizmat ko‘rsatishda mehnat xavfsizligini 
taminlash). 
Hayotiy jarayonda insonni atrof-muhit va uning tashkil etuvchilari bilan 
o‘zaro ta’siri Yu.N.Kurjakovskiyning «Hayot faqat moddalar, energiyalar va 
informatsiyalar oqimlarini tirik tana orqali harakati jarayonida mavjud bo‘la 
olmaydi» degan hayotni saqlash qonuniga mos holda elementlar orasidagi 
moddalar massasining, barcha turdagi energiyalar va axborotlarning oqimlari 
tizimiga asoslangan. Hayotni saqlash qonunidagi oqimlar insonga o‘zini oziq-
ovqatga, suvga, havoga, quyosh energiyasiga, o‘rab turgan muhit haqidagi 
axborotlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qanoatlantirishi uchun kerak. Shu bilan bir 
vaqtda inson hayotiy fazasida o‘zidan ongli faoliyati bilan aloqador (mexanik, 
intellektual energiyalar), bioliogik jarayon chiqimlari ko‘rinishidagi ma’lum 
massadagi moddalar oqimini, issiqlik energiya va boshqa energiya oqimini 
ajratadi. 
Moddalar va energiyalar oqimi almashinuvi inson ishtirok etmaydigan 
jarayonlar uchun ham xarakterlidir. Tabiiy muhit bizning planetamizga quyosh 
energiyasi oqimi kirib kelishini ta’minlaydi. Bu esa o‘z navbatida biosferada 
o‘simlik va hayvonlar oqimini, moddalar (havo, suv) adiabatik oqimini, har xil 
energiyalar oqimini, jumladan favqulodda holatlarda tabiiy muhitdagi 
energiyalar oqimini ro‘yobga keltiradi. Texnosfera uchun barcha turdagi xom 
ashyo va energiyalar oqimi, mahsulotlar va odamlar navbati oqimlarining har 
xilligi; chiqindi oqimlari (atmosferaga tashlanayotgan chiqindilar, suv 
hovzalariga tashlanayotgan sanoat va boshqa iflos suvlar, suyuq va qattiq 
chiqindilar, har xil energetik ta’sirlar) xarakterlidir.
Har qanday xo‘jalik yuritishning chiqindilari va teskari samarasi bo‘ladi 
va ularni yo‘qotib bo‘lmaydi. Ularni bir fizik-kimyoviy shakldan boshqa shaklga 
o‘tkazish yoki fazoga chiqarib yuborish mumkin. Texnosfera, bundan tashqari 
to‘satdan portlash, yong‘in natijasida, qurilish konstruktsiyalarini buzilishida, 
transport avariyalarida va shunga o‘xshashlarda katta miqdordagi chiqindilar va
energiya oqimini yuzaga keltirishi mumkin.
Ijtimoiy muhit tabiiy va texnogen olamni o‘zgartirishga yo‘naltirilgan 
insonga xarakterli bo‘lgan barcha energiya oqimlarini ishlab chiqaradi va 

---

8 
iste’mol qiladi, jamiyatda chekish, alkogol ichimliklar, narkotik moddalar va 
shunga o‘xshashlarni iste’mol qilishga aloqador zararli holatlarni shaklllantiradi. 
«Inson - atrof muhit» tizimini har xil komponentlari energiya va 
informatsiyalarini xarakterli massalar oqimini quyida keltiramiz: