Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Mazmuni:
 
Ey dil, chin dildan jonu diling bilan Muhammadga salavot ayt, 
Muhammadga salavot aytishni o‘zingga odat qilib ol. 
Nome Muhammad ar to‘ har joke sam’ kardi, 
Lozem buvad bezimmat salavot bar Muhammad. 
Mazmuni: 
Qaerdaki Muhammad ismini eshitsang, uning sharafiga
salavot aytish sening zimmangdadir, ya’ni farzdir. 
G‘azalning keyingi baytlarida ushbu fikrlar rivojlantirilgan holda o‘quvchiga 
taqdim etiladi.
So‘fi g‘azallarida Qur’on oyatlaridan parchalar qo‘llangan. Ayrimlarida
Qur’on oyatlari nomlari mahorat bilan ishlatiladiki, bundan o‘sha oyat mazmuni 
yodga tushadi: 
Salom behad ango erurkim, ul habibi xudoyi ilo(h), 
Nozildur aning sha’nida “lavlaka lamo“. 
Ijodi xalqi olama uldurur sabab, 
Topti bu kavnayn aning tufaylidin bino. 
Tangri Muhammad (s.a.v.)ga qarata: “Lavlaka lamo xalaqtul aflok”, ya’ni – 
“Agar sen bo‘lmasang, falaklarni yaratmasdim“ deb xitob qilgani koinot inson 
sharofatidan yaratilganiga ishoradir. Baytda shoir bu oyatni eslatish orqali 
Ollohning yaratuvchanlik qudratini hamda inson zotining qadri buyukligini 
ulug‘lamoqda.
So‘fi ijodidagi ayrim g‘azallarda Qur’oniy ifodalar radif o‘rnida 
qo‘llanilgan. Bunga “La ilaha illalloh” radifli g‘azalini misol qilish mumkin: 
Lafzu kalomi iymon la ilaha illalloh, 
Hifzu salomi kufron la ilaha illalloh. 
Qur’oniy ifodalar mazmuni singdirilgan g‘azallarida lirik qahramon fikrini, 

---

805 
maqsad va holatini teran ifodalaydi. Devondagi “Min yadi xuz” radifli arab tilidagi 
g‘azal ham Ollohga munojot tarzida yozilgan: 
Ilahi fi hayati min yadi xuz, 
Va fi vaqti mamoti min yadi xuz . 
(Ilohim, hayotda o‘zing qo‘limdan ushla, 
O‘layotganimda ham meni o‘zing qo‘lla.) 
Va tanzi min sirotin lika barqin
Va kun anta hudati, min yadi xuz. 
(Men uchun atalgan ko‘prikdan chaqmoqday qilib o‘tkaz, 
O‘zing meni hidoyatga boshlovchim bo‘l.) 
Iltijo, munojot ruhidagi ushbu baytlar shoirning tom ma’nodagi Haq oshig‘i 
ekanligini ifoda etadi. Zero, shoirning o‘zi devonda shunday ta’kidlaydi: 
Sen ey tut, So‘fi, mahkam so‘filiqni 
Qilib ishq ichra pok-u porsolig‘. 
Ishqning poklovchi xususiyatga ega ne’mat ekanligini, zalolatdan tiyilib, 
taqvo sohibi bo‘lish shoir umrining mazmuni ekanligini ushbu misralar orqali yana 
bir bor e’tirof etamiz.