Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ключевые слова.
Диван, предисловие, хамд(восхваление Аллаха), наът (восхваление пророка), литературно- эстетические взгляды, традиция и новаторства, поэзия. Ozar xalqining shirinzabon shoiri Muhammad Fuzuliy Alisher Navoiyning munosib izdoshlaridandir. Uning Navoiyga e’tiqodi va payravligi debocha yozish salohiyatida ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. Shoir turkiy va forsiy devonlariga debocha bitgan. Fuzuliy debochalari andoza va uslub jihatidan Alisher Navoiy yaratgan mumtoz debocha uslubiga juda yaqin. Fuzuliyning forsiy devoniga yozgan debochasi xuddi Navoiyning debochalari singari nasr va nazm uyg‘unligi uslubida yozilgan. Nasr va nazmning omuxtaligi bamisoli shiru shakar yoki gulbashakar singari yoqimli uslubga asos bo‘lgan. Debochaning mazmun- mundarijasi aynan Navoiy debochalaridagi singari Ollohga hamd, Payg‘ambar Muhammad (S.A.V.)ga na’t, shoirning hasbi holi tasviri hamda adabiy-estetik qarashlarining badiiy tasviridan tashkil topgan. Debochadagi Ollohga hamdu sanolar uning muqaddas hadisi tufayli vujudga kelgan butun mavjudotga asos bo‘lgan so‘zning ta’rifu tavsiflari bilan uyg‘unlashib ketgan tarzda ifodalanadi. “Ollohim, maoniy, ya’ni ma’nolar shunday bir go‘zal xazinadirki, - deb yozadi Fuzuliy, - dunyo moddiyati ashyolari yaratilganidan beri shariat va tariqat sohiblari bir-birlari bilan to‘g‘ri-noto‘g‘ri narsalar xususida usul yoki tushuncha ixtilofiga tushganlarida, da’vo hamda istaklarining ifodasi uchun maoniyni tasarruf etadilar. (Tarjima bizniki – F.K.) Va so‘z shunday zo‘r xazinaning shodasidirki, u xazinaning injularini alohida-alohida bir shaklda ipga shunday teradiki, ma’no hech bir vaqtda so‘z ishtirokisiz o‘rtaga chiqa olmaydi”. Nasrdagi shunday go‘zal fikr-mushohadalardan keyin Fuzuliy ularga badiiy asos sifatida she’riy parchalar keltiradi. She’r: 196 So‘z ma’nodan, ma’no esa so‘zdan ayri holda bo‘lmas, bu xuddi tananing jondan (ruhdan) ayri (alohida) bo‘lolmagani kabidir [1,89]. Shoir Olloh ijodining benazir samari bo‘lmish badiiy so‘zning moʻjizakor qudratini tavsiflashda davom etadi: “Ey buyuk Ollohim, ko‘ngil naqadar zo‘r g‘avvosdirki, davomli tarzda u so‘z va ma’no xazinasidan ma’rifat gavharlarini chiqarib, ibora silkiga teradi. Ko‘ngil shunday bir nozikfahm mavjudotki, mazkur inju tizmasini zamona go‘zali gardaniga marvaridlar shodasidek taqib, ham injular shodasining darajasini oshiradi, ham go‘zalning husniga husn qo‘shadi. She’r: So‘zga oddiy ko‘z bilan qaramasligimiz kerak, Chunki u yuksak Arshdan tushgan narsadir. Ko‘nglimiz so‘zga qay tarzda mayl etmasin, Mazkur injular shodasi ko‘nglimizni qondira oladi”[ 1,89] . Har qanday holatda ham, - deya davom etadi Fuzuliy, - orzu va zavq shakkaristonida nutq to‘tisining so‘zlashga bo‘lgan rag‘batini orttiruvchi eng yaxshi so‘z Olloh kalomining nag‘masidirki, qudratini namoyon etuvchi mulk olamining shakllaridan maydonga kelgan iboralari bilan malakut (ruhlar) olamining ma’nolardan iborat mazmunlarini yaratgan san’at zanjirini shunday go‘zallik va nazokatli tuzmishdirki, suratlar olamining sayr etuvchilari mutolaa etarkanlar, hayrat dengiziga cho‘madilar va ma’no xilvat saroyining zavq sohiblari (so‘fiylar) uning mazmunini anglaganlarida lol qoladilar. She’r: Bu qanday bir go‘zal nazmdirki, mohir ustoz bo‘lmish nozim (yaratuvchi) go‘zal iboralar va mazmunlar ila unga nizom (tartib) bergandir. Har kishi uning bog‘i – mevalariga asir bo‘lgandir: shaklga qiziqqanlar – shaklga, ma’noga qiziqqanlar – ma’noga asir bo‘lgandir[1,89-90]. Fuzuliy nazdida ilohiy so‘z ko‘ngil g‘unchasining labiga tabassumlar qo‘ndirgan eng go‘zal qo‘shiqdirki, g‘aybning yashirin uyida ma’rifat javharlaridan bebaho xazinalarni o‘rtaga chiqaradi va insonlar u xazinani to‘xtovsiz ochib, nazm va nasr sahifalarini go‘zal gavharlar bilan boyitadilar hamda harflarning bir-biriga bog‘lamasi orqali har bir xazina uchun kalit yasaydilar. Va bu xazinalar vositasida Yaratuvchiga hamd aytadilar. Bu esa ezgulik yo‘lida so‘zlagan so‘zlarining ohangidir. She’r: Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|