Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Rahmonov N.. Adabiyotshunoslik tarixi. O‘quv-uslubiy majmua. - Guliston: 
2021. 
2. Xalliyeva G. Qiyosiy adabiyotshunoslik. -T.:2020. 
3. Клима Й. Общество и культура древного Двуречья. – Прага: Асадемиа, 
1967, - С. 229-230. 
4.Сулаймонова Ф. Шарк ва гарб. - Т.: 1997. 
 
AMIRIY SHE’RLARIDAGI MATNIY TAFOVUTLAR 
(“Devoni Amiriy” va “Majmuai shoiron” tazkirasidagi she’rlar misolida) 
 
Sug’diyona ERGASHEVA, 
 Qo’qon DPI magistranti 
 
Annotatsiya: 
Mazkur maqolada Amiriyning “Devoni Amiriy” va “Majmuai 
shoiron” dan o’rin olgan she’rlari o’zaro matniy jihatdan qiyoslangan, tushirib 
qoldirilgan baytlar o’rganishlar natijasida asliyatiga muvofiqlashtirilgan. 
 
Kalit so’zlar: 
devon, matn, qiyosiy, manba, ta’rif, bayt, g’azal 
Аннотация: 
В данной статье стихотворения Амири из «Девони 
Амирий» и «Маджмуай шайрон» сопоставляются текстуально, а 
пропущенные строфы корректируются на их оригинальность в результате 
исследований.
 
Ключевые слова:
деван, текст, компаративный, источник, определение, 
стих, газель. 
Annotation: 
In this article, Amiri's poems from "Devoni Amiriy" and 
"Majmuai shairon" are compared textually, and the omitted stanzas are adjusted to 
their originality as a result of studies.
 
Key words:
devan, text, comparative, source, definition, verse, gazal 
O‘zbek matnshunosligi mavjud ilmiy tajribalar negizida taraqqiy etib,
mumtoz adabiy manbalarni o‘rganish borasida muayyan natijalarga erishdi va
erishmoqda. Milliy adabiyot tarixida yorqin iz qoldirgan ijodkorlar adabiy
merosini asliyat asosida tadqiq qilish, qo‘lyozma va toshbosma manbalarni
ilmdagi so‘nggi yutuqlarga tayanib o‘rganish manbashunoslik va

---

711 
matnshunoslikning ustuvor vazifalaridandir. Negaki, “...o‘zbek mumtoz va
zamonaviy adabiyotini xalqaro miqyosda o‘rganish va targ‘ib qilish, ko‘p qirrali 
bu mavzuni bugungi kunda dunyo adabiy makonida yuz berayotgan eng muhim
jarayonlar bilan uzviy bog‘liq holda tahlil etib, zarur ilmiy-amaliy xulosalar 
chiqarish katta ahamiyatga ega” [1,2] 
Amiriy adabiy merosi o‘zi tartib bergan devon, Fazliy Namangoniyning 
“Majmuai shoiron” tazkirasi va turli bayozlardagi she’rlardan iborat. U zullisonayn 
shoir bo‘lib, devon va bayozlardan o‘zbek tilida bitilgan she’rlari qatorida, fors-
tojik tilidagi shaklan go‘zal, mazmunan teran g‘azal, muxammas, musaddas, 
tarje’bandlari ham o‘rin olgan. 
Amiriy haqida eng ishonchli manba “Majmuai shoiron” hisoblanadi. 
Majmuada Amiriy she’rlari katta o‘rin tutadi. Amiriy she’rlari “Majmuai 
shoiron”ning turli o‘rinlarida darj qilingan. Chunonchi, majmua qo‘lyozmasining 
markazida Amiriy she’ri berilib, hoshiyalarda unga tatabbu’lar keltirilgani ham 
yoki avval Amiriy she’rlari berilib, so‘ngra unga bitilgan payrovlar havola etilgani 
alohida ahamiyatga molikdir. Zero, bu orqali ham Amiriyning ijod borasida 
peshqadam bo‘lganligiga urg‘u beriladi. 
Tazkira va devonni o‘zaro qiyoslash natijasida bir qator matniy tafovutlar 
ko’zga tashlanadi. Chunonchi har ikki manbada baytlarning tushirib qoldirish 
holatlarini ko‘rib chiqsak. 
Tazkirada “Qo‘ydi ul chobuksuvori kaj kulah, bosh uzra toj” (3, 78) 
g‘azalining 3-baytidan keyin quyidagi bir bayt tushib qolgan:
Afsar o‘lmish ishq ahlig‘a ayog‘ing tufrog‘i, 
Topti naxli qomatingdin borgah bosh uzra toj.( 2, 67) 
Mazkur bayt Amiriy devonida mavjud bo‘lib, g‘azal mazmuni va 
kopmozisiyasiga to‘la mos keladi. Ijtimoiy mavzuda bitilgan g‘azalning ayni bayti 
irfoniy ma’no kasb etadi. Ma’lumki, o‘zbek adabiyoti tarixida g‘azallar 3 baytdan 
21 baytgacha bo‘lishi kuzatiladi. 4 bayt g‘azal deyarli yozilmagan. Ko‘pincha 
baytlar toq keladi.
“Ko‘rdi nozaninlardin tugmai giribonlar” g‘azalidan 4 bayt tushib qolgan (3, 
100) . Ya’ni, 8-baytdan so‘ng 2 bayt: