Tili, adabiyoti va folklori instituti, alisher navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyi, urganch davlat universiteti

Badiiy asar tili va ifoda usuli. 
Xoja Ahmad Yassaviy
 
va Yunus Emro 
asarlarining tili xalqchil ekani va turkiy tilning boy ifoda imkoniyatini o‘zida 
mujassam etgani bilan alohida ajralib turadi. Har ikki shoir hikmatlari milliy 
ruhning ohorli ifodasi, turkiy tilning fasohati va balog‘ati darajasi nechog‘liq 
yuksak ekanini ko‘rsatishi jihatidan badiiyatning nodir durdonalari sifatida 
baholanishga loyiqdir. Fikrimizni ayrim misollar bilan dalillashga harakat qilamiz. 
Xoja Ahmad Yassaviy va Yunus Emro hikmatlarida Tangri, yonmoq (qaytmoq), 
qo‘pmoq (o‘rnidan turmoq), ujmoh (jannat), tamug‘ (do‘zax), ko‘ks (ko‘krak), 
ko‘ngul, eran (avliyo, pir) kabi yuzlab so‘zlarning arab va fors tillaridagi 
variantlari ham qo‘llangani holda, sof turkiy ekvivalenti faolroq qo‘llangani 
kuzatiladi. Masalan, Xoja Ahmad Yassaviy hikmatlaridan birida mana bunday 
yozilgan: 
Olim uldur, xisht yostanib tahsil qilsa, 
Kecha-kunduz Tangrisig‘a zori qilsa. 

---

124 
“Falyazhaku” oyatini tafsir qilsa, 
Andog‘ olim olim bo‘lur, do‘stlarim-o. 
Yunus Emro she’rlarida ham “Tangri” so‘zi ko‘proq qo‘llangan. Jumladan, 
shoirning mana bu misralari fikrimizni tasdiqlaydi: 
Āṣik mi diyem ben ana Tanri’nun Uçmagin seve 
Uçmak dahi tuzadimiṣ mȕ’min cȁnlarin tutmaga. 
Ko‘rinib turibdiki, shoir “jannat” so‘zining turkcha “ujmoh” shaklini 
qo‘llagan. Ahmad Yassaviy hikmatlarida ham ayni shakldan unumli foydalaniladi. 
Birgina misol: 
Tavba qilib, Haqqa yong‘on oshiqlarg‘a 
Ujmoh ichra to‘rt arig‘da sharbati bor. 
Ikki buyuk shoir asarlari tili va uslubi masalasini kengroq, chuqurroq va 
mufassal tadqiq etish turkiy adabiyotshunoslikning istiqboldagi vazifalaridandir. 
Xulosa qilib aytganda, ikki qardosh xalqning buyuk mutasavvif shoirlari 
Xoja Ahmad Yassaviy
 
va Yunus Emro adabiy merosi turkiy adabiyotda an’ana va 
yangilik, hikmat janri takomili, irfoniy mazmunning badiiy ifodasi, til va uslub 
nuqtai nazaridan qiyosiy tadqiqotlar uchun boy material bera oladi. Bu ikki ulug‘ 
shoir irfoniy mohiyat va milliy ruhiyat betakror talqin etilgan asarlari bilan o‘zbek 
va turk xalqlari adabiyoti takomilida yangi bir bosqichni boshlab berdi. Xoja 
Ahmad Yassaviy
 
va Yunus Emro hikmatlari ikki xalqning qadimiy va mustahkam 
ildizlarga ega do‘stlik va qardoshlik munosabatlari ravnaqi yo‘lida bundan keyin 
ham beqiyos manba bo‘lib xizmat qilishiga ishonamiz.