To sh k en t d a V la t y ur idik institu ti

Nazorat uchun savollar
1. M o‘g ‘ullar davlatida 1206 yilda qanday tarixiy voqea sodir boigan?
2. Kebekxon qanday islohotlar o ‘tkazgan?
3. Chig‘atoy ulusida “Yorg‘uchilar” qanday vazifani bajargan?
4. “Yaso” qonunlari qaysi sohalami himoya qilish ko‘zda tutilgan?
5. Ikkinchi marotaba jinoyatni takroran sodir qilgan shaxsga qanday 
jazo chorasi belgilangan?
6. “Yaso” qonunlarida jazo choralaridagi milliy tengsizlikka misollar 
keltiring?
Adabiyotlar:
1. 
Saidov A.X., J.U.Toshkulov. 0 ‘zbekiston davlati va huquqi tarixi. 
IIV. Akademiyasi. Т., 1995-y.
2. 
Z.Muqimov. 0 ‘zbekiston davlati va huquqi tarixi. Zarafshon. 
Samarqand. 1998-y.
3. 
A.Sagdullayev va boshqalar. 0 ‘zbekiston tarixi davlat va jamiyat 
taraqqiyoti. Akademiya. Т., 2000-y.
4.
M.Hamidova. 0 ‘zbekiston davlati va huquqi tarixi. T. TDYUI. 
2004.
66

---

Musulmon huquqi
Reja:
1. Musulmon huquqi tashkil topishi va rivojlanishining o‘ziga xos
tomonlari
2. Musulmon huquqi manbalari
3. Mulkiy va oilaviy munosabatlarning huquqiy tartibga solinishi
4. Musulmon huquqi bo‘yicha jinoyat va jazo
5. «Hidoya» fiqhshunoslik ilmining shoh asari.
6. «Hidoya» asarida sud dalillari va sudlov haqida.
7. «Hidoya» asarida oila va nikoh munosabatlari.
Musulmon huquqi tashkil topishi va rivojlanishining o‘ziga xos
tomonlari. 
Sharqda o ‘rta asr sivilizatsiyasining yirik hodisalardan biri 
musulmon huquqi (shariat) bo‘ladi. Ushbu dunyo ahamiyatini kasb etgan 
huquq tizimi Arab xalifaligi asosida paydo bo‘ldi va tasdiqlandi. Uning 
rivojlanish jarayoni arab davlatchiligining evolutsiyasi bilan, ya’ni VII 
asrda uncha katta bo‘lmagan patriarxal-diniy jamoadan tortib, to VII-IX 
asrlarda yirik imperiyalar: Ummaviylar va Abbosiylargacha bo‘lgan davr 
bilan mustahkam bog‘liqdir.
Arab xalifaligi inqirozga uchragandan keyin musulmon huquqi 
o‘zining avvalgi ahamiyatini (nafaqat) yo‘qotmadi, balki go‘yoki “ikkinchi 
hayot” bilan rivojlandi va u yoki bu shaklda Islomni qabul qilgan (Misr, 
Hindiston, Usmoniylar imperiyasi va hakozo) bir qancha 0 ‘rta asr Osiyo 
va Afrika davlatlarida amaldagi huquq sohasiga aylandi.
Musulmon huquqi o ‘zida o ‘zidan oldingi ko‘plab Sharq huquqiy 
madaniyat elemendarini mujassamlashtirgan. Xususan, 
islomgacha 
boigan Arabiston va arablar tomonidan bosib olingan hududlaming 
huquqiy urf-odatlarini bularga kiritishimiz mumkin. Misol uchun, 
Ummaviylar davrida, ma'lum vaqt mobaynida Eron sosoniylari, Vizantiya 
va qisman Rim huquqlari qo‘llanilib kelingan. Bu barcha manbalar oz 
bolsada, shariat shakllanishida o ‘zining ta’sirini ko‘rsatgan. Bu holatga 
Sharq va G ‘arb sivilizatsiyasining bog‘liqlik ramzi sifatida qarashimiz 
mumkin. Lekin shariatning qaytarilmas va o ‘ziga xosligi, mustaqil huquq 
tizimi sifatida mavjud bo‘lishini oxir-oqibat ular tomonidan belgilab 
berilmagan.
Muhammad (S.A.V.) va musulmonlaming muqaddas kitoblari 
bo'lmish Qur'on va Sunnati oyatlar, suralar va payg‘ambarimizning qilgan
67

---

ishlarini tashviqot qilish orqali yig‘gan to‘rt xalifaning faoliyatlari 
shariatning shakllanishida eng muhim rol o ‘ynadi.
Ilk paytlardanoq shariat qat'iy konfessional huquq tarzida shakllandi 
va rivojlanib keldi. U islomning diniy-axloqiy qarashlariga asoslanar edi. 
Islomning arkonlariga binoan, huquqiy munosabatlarga ilohiy qoida va 
qonunlaming bir.