Tofiq quliyev



Yüklə 0,98 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/61
tarix02.01.2022
ölçüsü0,98 Mb.
#41413
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   61
Monoqrafiya

catch neither  “bir əldə iki qarpız saxlamaq olmaz”, a bird 
in the hand is  worth two in the bush “soğan olsun, nağd 
olsun”,  one  swallow doesn’t  make  a  summer  “bir  gül  ilə 
yaz  olmaz”,  there  is  one  good  wife  in  the  country,  and 
every  man  thinks  he  has  her  “heç  kəs  öz  ayranına  turş 
deməz”;   
12. Tərkibində fəza cisimləri ilə bağlı sörlər olan idiomlar. 
Məsələn:  make  hay  while  the  sun  shines  “dəmiri  isti-isti 
döyərlər”,  to  cry  for  the  moon  “mümkün  olmayan  şeyi 
tələb etmək”, what does the moon care if the dogs bark at 
her?  “it  hürər,  karvan  keçər”,  to  have  one’s  star  in  the 
ascendant “uğur qazanmaq”;                  
13. Tərkibində od ilə bağlı sözlər olan idiomlar. Məsələn: 
a  burnt  child  dreads  the  fire  “ilan  vuran  ala  çatıdan  da 
qorxar”, out of the frying pan into the fire “yağışdan çıxıb 
yağmura  düşdük”,  to  heap  coals  of  fire  on  smb’s  head 


 
149 
“yaxşılığa  yaxşılıq  hər  kişinin  işidir,  yamanlığa  yaxşılıq 
nər  kişinin  işidir”,  fiddle  while  Rome  is  burning 
“başqasının  bədbəxtçiliyinə  sevinmək”,  to  burn  one’s 
ships “keçmişlə vidalaşmaq”, all the fat is in the fire “işlər 
pisdir”.  
14.  Tərkibində  geyimlə  bağlı  sözlər  olan  idiomlar. 
Məsələn:  to  fit  like  a  glove  “üstünə  biçilmək  /  əyninə 
oturmaq”, to get / have / keep smth up one’s sleeve “gizli 
bir  fikri  və  yaxud  planı  olmaq  /  ehtiyatda  (boxçada)  bir 
şey  saxlamaq”,  to  be  in  smb’s  shoes  “bir  kəslə  eyni 
vəziyyətdə  olmaq  /  özünü  kiminsə  yerinə  qoymaq  / 
başqasının vəziyyətini başa düşmək”, on a shoestring “az 
məbləğ  pul  ilə  işə  başlamaq  /  bir  işi  özünü  sıxaraq  (pul 
barədə)  görmək”,  to  get  one’s  knickers  in  a  twist  “bərk 
əsəbiləşmək  /  acıqlanmaq  /  özündən  çıxmaq  /  tumanını 
başına  çevirmək”,  to  tighten  one’s  belt  “qənaət  etmək  / 
özünü  sıxmaq”,  to  fill  smb’s  shoes  “bir  kəsin  yerini 
tutmaq”,  to  pull  one’s  socks  up  “qolunu  çırmalayıb  işə 
girişmək  /  işi  daha  yaxşı  görmək  üçün  ciddi-cəhdlə 
çalışmaq”, to wear the trousers (pants) “evin kişisi olmaq 


 
150 
(qadın  haqqında)  /  kişini  (ərini)  qapazaltı  etmək  /  evdə 
hökmranlıq  etmək”,  to  talk  through  one’s  hat 
“sayıqlamaq”,  a  wet  blanket    “darıxdırıcı  adam  / 
basgasının kefinə soğan doğrayan”,  to keep under   one’s 
hat “bir şeyi gizli saxlamaq / heç kimə heç nə deməmək”, 
to  blow  /  knock    smb’s  socks  off    “bir  kəsi 
təəccübləndirmək  /  şoka  salmaq  /  çaşdırmaq”,  to  lose 
one’s  shirt  “var-yoxdan  çıxmaq  /  çox  pul  itirmək”,  in 
stitches  “qəşş  etmək  /  gülməkdən  ürəyi  getmək  /  qarnını 
tutana qədər gülmək”. 
Qeyd olunanlar tematik qrupların yalnız bir qismini təşkil 
etsə  də,  semantik  qrupların  müxtəlifliyi  və  rəngarəngliyi 
haqqında müəyyən məlumat verir.  
A.Rayxşteyn  frazeoloji  vahidlərdə,  xüsusən  idiomlarda 
ikiqat  antroposentrizmin  mövcud  olduğunu  bildirir  və 
bunu  belə  vahidlərin  yaranma  və  istifadədə  insanla 
bağlılığı  ilə  izah  edir  [133,  32].  İdiomların 
komponentlərinin  semantikası  və  onların  bir  bütöv  kimi 
mənasında  insanla  bağlılıq  kifayət  qədər  aydın  görünür. 
Ümumiyyətlə, insanla bağlı idiomlar həm ingilis, həm də 


 
151 
Azərbaycan dilində müəyyən sistem təşkil edir. Bu sistem 
dildə  linqvistika  və  ekstralinqvistik  amillərin  təsirini  üzə 
çıxarır. 
Y.Arsentyeva  bu  sistemin,  dil  mənsubluğundan  asılı 
olmayaraq,  insan  kollektivinə  mənsub  olan  ümumi 
xüsusiyyətləri, eləcə də sırf ekstralinqvistik amillərlə bağlı 
cəhətləri  ifadə  etməsi  qənaətinə  gəlmiş,  sistem  daxilində 
idiomların  insanın  fiziki,  psixi  vəziyyətini,  fəaliyyətini, 
davranışını,  maddi  vəziyyətini  göstərən  semantik 
qruplarını ayırmışdır [90, 4-5].  
Son  dövrlərdə  idiomların  semantik  xüsusiyyətləri  kifayət 
qədər aktual problemlərdən birinə çevrilmişdir. Bu sahədə 
müqayisəlı  tədqiqatlara  daha  çox  diqqət  verilir.  Belə 
tədqiqatlar  son  nəticədə  həm  də  dil  ilə  mədəniyyət 
arasında münasibətlərin, mədəniyyətlər arasında fərqli və 
oxşar  xüsusiyyətlərin  üzə  çıxarılmasına  xidmət  edir  [52, 
58,  65,  83,  90,  131,  133,  137].  Tədqiqat  işlərində 
idiomların  semantikasının  ümumi  məsələləri  ilə  yanaşı, 
onların  semantik  kateqoriyaları,  semantik  təşkili, 


 
152 
semantikası  ilə  quruluşu  arasındakı  münasibətlər  də 
araşdırılır.  
İdiomların semantikası mürəkkəb xüsusiyyətlərə malikdir. 
Hər  bir  idiomun  semantik  mürəkkəblik  dərəcəsinin 
müəyyənləşdirilməsi  xüsusi  yanaşma  və  təhlil  tələb  edir. 
Müəyyən  iki  dildə  oxşar  struktur,  ortaq  nüvə  elementi 
əsasında formalaşan idiomların semantikası heç də həmişə 
eyni  olmur.  Hər  bir  idiomun  mənası  minimal  semantika 
daşıyan komponentlərin mənaları zəminində təyin olunur. 
Lakin  bu,  o  demək  deyildir  ki,  idiomun  semantik 
quruluşu, elementləri bir-biri ilə sıx qarşılıqlı əlaqədə  və 
qarşılıqlı asılılıqda olan mikro sistem kimi təsəvvür edilə 
bilməz.  İdiomların  semantikası  onu  təşkil  edən 
komponentlərin  semlərinin  birləşmə  xüsusiyyətlərindən 
asılıdır.  İdiomun  mənası  onun  komponentlərinin 
mənalarının  mexaniki  cəmi  kimi  təzahür etmir.  Bu  məna 
daha  arxa  planda qalan  minimal  məna  komponentlərinin, 
semlərin özünəməxsus cəmidir.  
İnsan  xarakteri  onun  əxlaq  və  davranışına  xas 
xüsusiyyətlərin  toplusudur.  Xarakter  mənfi  və  müsbət 


 
153 
cəhətlərə  malik  olur.  Ona  görə  də  idiomları  insan 
xarakterinin  mənfi  və  müsbət  cəhətlərinin  ifadəçisi  kimi 
iki yarımqrupa ayırmaq olar.  
Satqınlıq,  zülmkarlıq,  məddahlıq,  kobudluq,  arsızlıq, 
qiybətçilik,  ikiüzlülük,  yaltaqlıq,  biganəlik,  xəsislik, 
yalançılıq  və  s.  keyfiyyətlər  insan  xarakterinin  mənfi 
cəhətlərini təşkil edir. İstər Azərbaycan dilinin, istərsə də 
ingilis  dilinin  idiomatikasında  insan  xarakterinin  mənfi 
cəhətlərini ifadə edən xeyli sayda idiom vardır. 
 “İdiomatik  sistemin  mənfi  mənaya  doğru  meyli,  ümumi 
semantik  assimetriyası  adamların  mənfi  hadisələrə 
emosional və nitq reaksiyası nəticəsində baş verir. Kəskin 
mənfi  emosional  vəziyyətdə  hadisəyə  münasibət 
bildirilərkən  hazır  sabit  söz  kompleksindən  daha  çox 
istifadə edilir” [132, 6]. 
İdiomları  semantik  qruplarda  birləşdirərkən  onların  ifadə 
etdiyi  bütöv  məna  əsas  götürülür.  İnsanın  əclaflıq, 
satqınlıq,  rəzillik  kimi  mənfi  xarakterik  xüsusiyyətini 
bildirən  ingilis  idiomlarına  aid  aşağıdakı  nümunələri 
göstərmək  olar:  ing.  paint  somebody  black,  crowd  the 


 
154 

Yüklə 0,98 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   61




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin