To’lov balansini tuzish tamoyillari

-19,3	-35,5
-17,3
Sof olingan moliyaviy aktivlar	-14,4	-14,6	-11,6	-15,8	-56,4	-86,5
Sof majburiyatlar	12,9	12,1	-0,6	-3,4	21	69,2
Portfel investitsiyalar	17,6	-1,9	-10,9	-9,5	-39,9	-11
Sof olingan moliyaviy aktivlar	-5,3	-1,6	-2,8	-7,1	-16,7	-11,8
Sof majburiyatlar	-12,4	-0,3	-8,1	-2,4	-23,1	0,7
Moliyaviy derivativlar	-0,6	0,4	-1	-3,5	-4,8	-0,3
Sof olingan moliyaviy aktivlar	3,2	3,5	2,4	7,5	16,6	8,5
Sof majburiyatlar	-3,8	-3,1	-3,4	-11	-21,4	-8,8
Boshqa investitsiyalar	-27,4	-23,8	18,2	-20,7	-53,6	-17,6
Sof olingan moliyaviy aktivlar	-33,3	-22,9	29,1	0,6	-26,5	-80,8
Kapitalga boshqa qatnashuvlar	-0,001	-0,001	-0,001	-0,01	-0,01	-0,7
Naqd chet el valyutasi	-19,4	1,7	-1,6	-22,5	-41,8	0,7
Joriy hisob va depozitlar	-4,7	-6,2	31,7	-3,5	17,4	-17,1
Ssuda va qarzlar	-7,7	-9,7	6,7	30,8	19,6	-21,2
Sug’urta, pensiya va standart kafolat programmalari	-0,2	-1,1	-0,1	0,1	-1,3	-0,6
Savdo kreditlari va bo’naklar	2	0,6	-6,8	-3	-7,3	-7,6
Hukumatlararo Tovar qarzlari	0,7	-2,3	0,1	2,8	1,3	-1,1
Shubhali operatsiyalar	-2,8	-3,7	-1,6	-0,4	-8,6	-26,5
Boshqa debitorlik qarzlari	-1,3	-2,1	1,2	-3,6	-5,8	-6,5
Sof majburiyatlar	5,9	-0,9	-10,9	-21,2	-27,1	63,3
Kapitalga boshqa qatnashuvlar	0	0,002	0	-0,004	-0,002	-0,01
Naqd milliy valyuta	-0,1	-0,1	-0,5	-0,4	-1	1,8
Joriy hisob va depozitlar	-0,2	-4,3	-6,8	-8,6	-20	16,2
Ssuda va qarzlar	5,3	0,9	0,02	-13,3	-8,8	43,6
Sug’urta, pensiya va standart kafolat programmalari	0,1	-0,004	0,1	0,1	0,3	0,2
Savdo kreditlari va bo’naklar	0,3	0,1	0,1	-0,2	0,4	0,2
Boshqa kreditorlik qarzlari	0,4	4,3	-3,9	1,3	2	1,3
SDR	0	0	-0,001	0	-0,001	0
Rezerv aktivlari(“+” tushish, “-” o’sish	27,4	10,3	5,7	64,2	107,5	22,1
Sof xatolar va o’tkazib yuborishlar	-5,9	5,3	4,2	5,1	8,8	-10,3

Portfel investitsiyalari barchasidan tezroq va ko’proq qisqargan. Rossiya Federatsiyasining Xalqaro Investitsion Pozitsiyasi ma’lumotlariga ko’ra, Rossiyadagi chet el portfel investitsiyalari o’tgan yili 117 mlrd. dollarga qisqardi, boshqa tarafdan buning asosiy sabablaridan biri – rublning devalvatsiyasidir¹².

2014-yilning bahorida Rossiyaga qarshi qo’llanilgan sanksiyalar tufayli 2014-yilda yangi qarz va kreditlar olish jarayoni ham anchagina sekinlashib qoldi. Natijada esa xalqaro kreditlar hajmi ham ancha kamaydi. 2013 - yilda 63 mlrd. dollarni tashkil etgan mazkur hisob yilning birinchi yarmida sezilarli kamaygan, ikkinchi yarmida esa to’planib qolgan qarz majburiyatlari tufayli manfiy saldo bilan yakun topgan. Bu qarzlarning aksariyat qismi to’langanidan keyin yangi ssuda va qarzlar bilan o’rni bosilmagan. O’z navbatida esa, chet el investitsiyasi kirib kelishining kamayishi mamlakatdan chet elga beriladigan qarzlar va kreditlar hajmining kamayishi evaziga bir-birini to’ldirgan.
Naqd chet el valyutasi va chet el valyutasidagi depozitlar bilan bog’liq holat ham tezda o’zgardi. Uy xo’jaliklari hisobiga mazkur ko’rsatkich 10 mlrd. dollarga oshdi. Ammo shuni ta’kidlab o’tish joizki, mazkur valyuta Rossiya hududi ichidagi valyuta hajmidir, chet eldagi valyuta emas.
To’g’ri investitsiyalar hajmi ham sezilarli o’zgargan. Ularning oqimi 2013-yilgi 69 mlrd. dollardan 2014-yili 21 mlrd. dollarga tushib ketgan. Odatdagidek, asosiy o’zgarishlar yilning ikkinchi yarmida kuzatilgan. Bu o’z aksini Rossiyadan to’gri investitsiyalar oqib chiqib ketilishining 86,5 mlrd. dollardan 56 mlrd. dollarga tushganida topdi. Ammo bu Rossiyaga to’gri investitsiyalar oqimining qisqarishini yopishda yordam bermadi, va natijada Rossiyaning tog’ri investitsiyalarning xalqaro harakatida so’ngi o’n yillik ichida record darajada manfiy saldosini ko’rsatdi.
Shunday qilib Rossiyaga chet el kapitali kirishining kuchli qisqarishi uning olib chiqib ketilishini pasayishi orqali qisman qoplandi. Natijada moliyaviy hisob (rezerv aktivlarsiz) manfiy saldosi -134 mlrd. dollarni tashkil etdi. Bu o’tgan yillarga (o’rt. 52 mrld dollar. 2009-20014 yillar) nisabatan keskin yuqoridir va 2008-yildagi -140 mlrd dollar juda yaqindir. Rossiya Bankining baholashicha sof xususiy kapital chiqib ketishi yanada ko’proq manfiy kattalik -152 mlrd. dollarni tashkil etgan¹³.
Shu o’rinda ssuda kapitali oqimining kamayishi, nisbatan valyuta kurslarining o’zgarishi tufayli yuz bergan bo’lsada, Rossiya tashqi qarzning kamayishiga olib keldi, ya’ni 2014-yil boshidagi 729 mlrd. dollardan 2015-yil yil boshigacha 599 mlrd. dollarga tushdi¹⁴. Vaholanki bu holat barcha sektorlar – davlat organlari, Rossiya Banki, banklar va boshqa sektorlarda ham kuzatildi. Agar 2014-yildagi 3 ta kvartal ma’lumotlariga qarasak barcha tashqi qarz barqarorligi ko’rsatkichlari yaxshilangan.(jadval 5 ga qarang)
Sof o’tkazib yuborishlar va xatoliklar, valyuta rezervlari.
To’lov balansining so’ngida joylashgan ‘sof o’tkakishlar va xatolar” agregati o’tgan yili katta bo’lmadi va ijobiy qoldiq qayd etdi. Bu Rossiya to’lov balansiga xos bo’lmagan jihat hisoblanadi. Uning uchun xos bo’lgan katta manfiy saldo, bu qayd qilinmagan kapital oqib chiqib ketishidir. XVF hozirda Rossiya banki qo’llayotgan, sof o’tkazib yuborishlar va xatolarni qayd etilgan kapital chiqish oqimiga qo’shishni maslahat bermoqda. Shuni aytish mumkinki, ilk marotaba 2006-yilda sof o’tkazib yuborishlar va xatolardagi ijobiy kattalik, “shubhali operatsiyalar” ning qisqarishi bilan aloqadordir. Agar 2005-2010 yillarni oladigan bo’lsak bu qismning kattaligi 25-51 mlrd. dollarni tashkil etgan bo’lsa, keying yillarda 5-9 mlrd dollarni tashkil etdi. Albatta 2013-yil bundan mustasno bo’lib, unda yana oldingi yillardagi ko’rsatkichni qayd etgan¹⁵.
Rossiya Bankining rubl kursini ushlab turish uchun intervensiyasi, eksport qisqarishi tufayli mamlakatga valyuta oqimining kamayishi va kapital oqib ketishining oshganligi sababli mamlakat valyuta rezervlarini record darajadagi -107,5 mlrd. dollarga (jadaval 6 ga qarang) qisqartirdi. Ular yil davomida qisqardi, faqatgina dekabrning o’zida 33 mlrd.ga qisqardi. 2014-yil oxirida 385 mlrd. ni, 2015 yil aprel oyida 356 mlrd. gacha qisqardi.
Rossiyada valyuta rezervlari yetarlimikin degan savol tug’ilishi tabiiy. “Reddi mezoni” bo’yicha valyuta rezervlari 3 oydan kam bo’lmagan Tovar va xizmatlar importi va yillik tashqi qarz to’lovlariga teng bo’lishi kerak. Agar 2015-yil tovar va xizmatlar importi o’zgarmadi deb hisoblasak, uning kvartallik kattaligi 108 mlrd. dollarni tashkil etadi. Joriy yildagi tashqi qarzni qoplash grafigidan qaraydigan bo’lsak, uning kattili 134 mlrd. dollarni (asosiy qarzning 111 mlrd. dolari va 23 mlrd foiz to’lovlari)¹⁶ ko’rsatmoqda. Reddi mezoni bo’yicha jami 242 mlrd dollar. Agar rezervlar 2014 va 2015 yillar boshidagi suratlarda kamayadigan bo’lsa, 2015-yilning yilning o’zidayoq Rossiya ushbu mezondan chiqib ketishi mumkin. Rossiya Bankining 2015-yil fevral oyining o’zidayoq valyuta intervensiyasini to’xtatgani tabiiy hol.
Shu o’rinda o’tgan yildagi Rossiya valyuta rezervlari tarkibidagi o’zgarishlarni aytib o’tish joiz. Valyuta rezervlaridagi oltinning hissasi 2014-yildagi 9% dan 2015-yil mart oylariga 13% ni tashkil qildi. Buning sababi esa sodda, valyuta rezervlarining qisqarishi hisobiga oltin hissasi oshdi.