Tortma analizning nazariy asoslari

2.7. Tortma analizdagi xisoblashlar

Analiz natijasida olingan ma‘lumotlar olingan modda massasiga nisbatan foiz xisobida ifodalanadi. Buning uchun tekshirilayotgan modda namunasining massasini xosil bo’lgan cho’kma massasini va uni kimyoviy formulasini aniq bilish kerak.

Ayrim xollarda elementlarning foiz miqdoriga asoslanib tekshirilayotgan modda asosini tashkil etuvchi moddaning kimyoviy formulasi keltirib chiqariladi. Boshqa xollarda texnik maxsulot tarkibidagi asosiy komponent miqdori aniqlanadi. Masalan bariy xlorida tarkibidagi Ba Cl₂·2H₂O miqdori yoki Ba²⁺ ioni miqdori aniqlanadi.
Misol: Kimyoviy toza BaCl₂·2H₂O tarkibidagi Ba²⁺ ioni miqdorini aniqlang?
BaCl₂·2H₂O namunasini tortimi 0,4872 qizdirishdan so’ng olingan BaSO₄ Cho’kmasining massasi 0, 4644 g
Yechish. Avvalo xosil qilingan 0,4644 g BaSO₄ tarkibidagi Ba²⁺ (uning atom massasi 137,4 g ) ioni miqdorini xisoblaymiz.
233,40g BaSO₄ tarkibida – 137,40 gBa²⁺ bor
0,4644 g BaSO₄ tarkibida – x g Ba²⁺ bor.
Analiz uchun olingan sof Ba Cl₂·2H₂O tarkibidagi Ba²⁺ ionining protsent miqdorini xisoblaymiz.
0,4872 g toza Ba Cl₂·2H₂O 100% tashkil etadi.
0,2733 g toza Ba Cl₂·2H₂O x % ni tashkil etadi.

Demak, sof BaCl₂·2H₂O tarkibida 56,09 protsent bariy mavjud ekan.

Agar aniqlanayotgan element yoki ion olingan namuna xolida emas, balki boshqa xolatda aniqlanayotgan bo’lsa, tortma analizdagi natijalarni xisoblashlar paytida qayta xisoblash faktorlardan foydalaniladi. Qayta xisoblash faktori F aniqlanadigan modda atom (yoki molekulyar) massasini cho’kmadagi moddaning molekulyar massasiga nisbati bilan aniqlanadi.

Aniqlanadigan moddaning atom ( yoki molekulyar) massasi

F = 
Cho’kmadagi moddaning molekulyar massasi

Qayta xisoblash faktori 1 g cho’kmadagi aniqlanayotgan moddadan kancha borligini Ko’rsatadi. Konkret xollar uchun qayta xisoblash faktori quyidagicha topiladi:

Aniqlanayotgan element yoki birikma Ba Fe FeO MgO

Xosil qilingan cho’kma (tortiladigan shakl) VaSO4 Fe2O3 Fe2O3 Mg2P2O7

Qayta xisoblash faktori A-Ba | M 2A Fe | M 2M FeO | M 2MMgO | M

Bariy aniqlanayotgan bo’lsa, cho’kma va tarozida tortiladigan namuna BaSO₄ formulaga ega bo’lsa, qayta xisoblash faktori ya‘ni analitik ko’paytuvchi quyidagicha topiladi:

Qayta xisoblash faktorining qiymati spravochniklarda berilgan.
Analiz natijalarini xisoblashda qayta xisoblash faktorini qiymati inobatga olingan tayyor formuladan foydalaniladi:


Bunda:
a- tekshirilayotgan modda tortimi massasi, g
b- tortiladigan namuna massasi, g
f- qayta xisoblash faktori

Ushbu formuladan hamda 2 misolda keltirilgan ma‘lumotlardan foydalanib Ba Cl₂·2H₂O tarkibidagi bariyni protsent miqdorini xisoblab topish mumkin:

Demak, tayyor formuladan foydalanilganda xisoblash ancha osonlashadi.

Analiz natijalarini laboratoriya jurnaliga tartib bilan analiz kachon utkazilgani, chislosi, analizni nomi , aniqlash metodikasi, ulchash va tarozida tortish natijalari, analiz natijalarini xisoblashni yozib borish kerak.