Toshkent – 019 ritorika muallif
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Demosfendir.
Demosfen (eramizdan avvalgi 384 - 322) Afina shahrida badavlat xonadonda dunyoga kelgan. Biroq etti - sakkiz yoshlarida otasi vafot etadi. Uning bor mol -mulki unga va besh yoshli singlisiga qoldiriladi. Demosfenning ta’lim - tarbiyasi onasi va vasiylar ko‘lida qoladi. Vasiylar va uning tog‘alari juda noinsof insonlar bo‘lib, ular bolalarning o‘qishi va tarbiyasi bilan shug‘ullanishmaydi. U juda nimjon bo‘lib o‘sadi va balog‘atga etganda otasidan qolgan mol - mulkdan hech narsa qolmaydi. Demosfen merosni qaytarib olish maqsadida notiqlik san’atini o‘rganishga kirishadi. U notiqlik san’atini o‘rganish uchun o‘z davrining meros ishlari bo‘yicha advokati Isey maktabida ta’lim oldi. Dars olishning dastlabki yillarini yo tamoman yolg‘izlikda yoxud birgina muallim nazorati ostida mashq qilib o‘tkazdi. Yosh notiqning birinchi nutqi kulgili xolda, to‘palon, kulgi, kiyqiriq, xushtak chalib, masxaralash bilan qarshi olinadi. U o‘z nutqini tugatolmay minbardan tushishga majbur bo‘ladi. Demosfenning nutqini bunday kutib olinishi tabiiy xol edi. Unda jismoniy kamchiliklar mavjud edi – ovozi past va nutqi yomon bo‘lgan, "R" xarfini talaffuz etolmas, g‘uldirab mujmal gapirar edi.kifti asabiy ravishda titrab turgan, Demosfen o‘z nutqining kamchiliklarini boshqa takrorlamaslik uchun noto‘g‘ri talaffuz etayotgan so‘zlari ustida qayta - qayta mashq qila boshladi. Demosfen ovozini o‘stirish uchun og‘ziga mayda toshlarni solib, dengiz qirg‘og‘ida nutq so‘zlardi va to‘lqin 22 shovqin-suronni bosib ketishiga harakat qilardi. Kiftning titrashidan qutulish uchun shiftga qilichni shunday ildiradiki, uning o‘tkir uchi kiftga Yaqin turadi va kifti titragudek bo‘lsa, qilichning uchi tegib og‘ritardi. Shu yo‘sinda olib borilgan uzluksiz mashqlar Demosfenga jismoniy kamchiliklarni bartaraf qilishga imkon bergan. Nihoyat bunga erishadi. U hech qachon tayyorgarliksiz nutq so‘zlamagan, xar doim yozilgan nutqni oldindan yodlab olar edi. Uning maxoratiga, irodasiga xatto dushmanlari ham tan berishgan. Demosfen o‘zidan tajribaliroq bo‘lgan opponentlarining jamoatda chechanlik bilan qilingan qochiriqlariga nisbatan ta’sirchanligini his qilagani bois, shunday chiqish usulini ishlab chiqdiki, unda xozirjavob aytishuvga deyarli o‘rin qolmasdi. Raqiblarining qiyqiriqlari va tanbexlari bepisandlikka uchrar yoki oldindan tayyorlab qo‘yilgan matnlar bilan yo‘qqa chiqarilardi. Demosfen o‘zining nutqlarida jamoat chiqishida asosan odamlarning ruhiyati, ularning ixtiyori va hissiyotiga tasir qilishga kuch berar edi. Bunday ta’sir Demosfen ovozining to‘g‘ri yo‘lga ko‘yilgani, jo‘shqin va jumboqli iboralar bilan zo‘r berib ishlangan nutqning matni orqali amalga oshirilar edi. A’lo darajada ishlangan mimika va xatti - harakat bilan uygun xar bir ibora bosqichma - bosqich omma ruhiyatini notiqqa kerak bo‘lgan tarafga shunday yunantirilgan ediki, xatto insonlarning o‘zlari ham Demosfen nutqining tasiri ostida garchi avvalida notiqning g‘oyalariga qarshi kayfiyatda bo‘lsalarda, bilmagan xolda uning tarafiga o‘tib qolgan paytlarini sezmay qolardilar. "Notiqlikning darajasi asosini nima belgilab beradi?" deb berilgan savolga Demosfen qat’iy "Birinchidan ifodalash, ikkinchidan ifodalash va uchinchidan yana ifodalash" 1 deb javob beradi. Demosfen nutqlari juda ham jo‘shqin va shiddatkorligidan, dushmanlari uni «yovvoyi hayvon» deb atashardi. U nutq so‘zlashda maksimal ifodalilikka erishishga harakat qilardi. 30 yoshida u ilk siyosiy nutqini so‘zlaydi. Shu vaqtdan boshlab, u Afinaning qizg‘in siyosiy xayotiga kirib boradi. Ko‘p o‘tmay u siyosiy arbob darajasiga etadi. Demosfen birinchi bo‘lib, notiqlik tirbunasini dramatik estradaga aylantirdi. 1 Демосфен // Всемирная история по новейшим сочинениям профессоров Беккера, Реймонда, Лависса, Иегера, Шиллера, Кеммеля (Шпамера), Дюрюи, Костомарова, Иловайского, Соловьева и многих других. Т.1.: Древнее время. - СПб., 1902. 23 Demosfendan yaxshi, kuchli notiq uchun eng muhim omil nima? deb so‘rashganda, u "imo - ishora" deb javob beradi. Chiroyli so‘zlash san’atiga katta uslubiy hissa qo‘shgan Buyuk faylasuf Arastudir. (eramizdan avvalgi 384-322 y) Arastu o‘zining Yüklə 1,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|