Toshkent – 2019 №1 Laboratoriya ishi Oqsilning sho`rlanishi

O’simlik tarkibidagi oqsilning xossalari
b1lan tanishish.
Asbob va reaktivlar: no`xat yoki chigit uni, ikkita kolba, shtativ va probirkalar, spirt lampa, filtr qog’oz, voronka, 10 % li NaC1 yoki (NH<sub>4</sub> )<sub>2</sub>SO<sub>4,</sub> 5-10% li Pb(CH<sub>3</sub>COO)<sub>2</sub> eritmasi, 10% li NaOH, 20% li NaCl, MgS0<sub>4</sub> yoki (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>S0<sub>4</sub>, NaCl kristallari, ammiak, HC1, HNO<sub>3</sub> yoki H<sub>2</sub>S0<sub>4</sub> kislotalar, 10% li CuS0<sub>4</sub> eritmasi.
Barcha tirik organizmlar tarkibida uchraydigan oqsil birikmalari juda murakkab tuzilgan bo`lib , ularning sintezlanishida 20 xil aminokislota ishtirok etadi. Aminokislotalarning xilma-xil nisbatda va har-hil izchillikda bir-biri bilan bog’lanishidan oqsillar xosil bo`ladi. Oqsillar oddiy (proteinlar) va murakkab (proteidlar) gruppalarga bo`linadi.
Proteinlar fakat aminokislotalardan hosil bo’lgan sof oqsil birikmalaridir. Proteidlar esa sof oksil birikmalarining oqsil bo`lmagan moddalar bilan qo`shilishidan hosil bo`ladi. O`simliklar to`qimasidagi oqsillarning ba`zi xossalari bilan tanishish uchun quyidagi mashg`ulotni o`tkazish tavsiya etiladi.
Mashgulot o`tkazish uchun dastlab toza kolbaga 5 g no`xat yoki chigit uni solinadi. Ustiga 10% li NaCl yoki (NH₄)₂S0₄ eritmasidan 50 ml quyib aralashma 3 min chayqatiladi. So`ngra 30 minut tindiriladi. Shundan keyin eritma burmali filtr orqali toza quruk kolbaga filtrlanadi. Filtrat loyqa bo`lsa, u qayta filtrlanadi. Bu holda filtratga globulin ruppasi kirgan oddiy oqsil o’tadi. Keyin oqsilning xossalari bilan quyidagicha tanishiladi:
1.Toza quruq probirkaga 1 ml filtrat solib, ustiga 3-5 ml suv quyiladi. Agar probirkadagi tiniq filtrat loyqalansa, bu hol globulin suvda erimaganligini ko`rsatadi. Shu probirkaga 3-5ml 20% li NaCl va MgSO<sub>4</sub> ning neytral tuzlari yoki (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>S0<sub>4</sub> eritmalaridan biri qo`shib aralashtirilsa, loyqalangan eritma qantadan tiniq holga keladi. Bu hodisa globulin kuchsiz konsentratsiyali tuz eritmasida ham erishini ko`rsatadi.
2.Toza probirkaga 1 ml filtrat quyib, unga 0.5 g NaCl kristallari qo`shiladi. Bu xolda probirkadagi eritmaning konsentratsiyasi 50 protsentdan ortadi: globulin cho`kadi, eritma esa loyqalanadi. Bu hodisa oqsilning sho`rlanishi deyiladi. Eritmaga suv qo`shib konsentratsiyasi pasaytirilsa, u yana tiniq holga keladi.
3.Toza quruq probirkaga 1 ml filtrat quyib, ustiga konsentrlangan HC1, HNO<sub>4</sub> yoki H<sub>2</sub>S0<sub>4</sub> kislotalardan birontasidan 5 tomchi qushiladi. Kuchli kislota ta`sirida oqsil denaturatsiyalanadi, ya`ni ivib qoladi va o`z xususiyatini yo`qotadi. Bu cho`kmaning neytral tuzlar eritmasidan va suvda erimasligini tajriba qilib ko`rish kerak.
4.Probirkaga 1 ml filtrat quyib spirt lampa alangasida isitiladi. Filtratdagi oqsil issiqlik ta’sirida o`z xususiyatini yo`qotib cho`kmaga tushadi.
Filtrat tarkibida oqsil bor yo`qligini aniqlash uchun ba`zi rangli reaksiyalar qilib ko`riladi. Masalan: