Toshkent arxitektura qurilish instituti muhandislik qurlish infrastrukturasi

BOLG’ALI MAYDALAGICHMASHINALARINI TANLASH, 
UNUNG TUZILISHINI O’RGANISH 
Zarbaning kuchi bilan tosh maydalagichlarda xarakatlanuvchi bolg’alari 
kuzgalmas plitalariga materialni otadi. Tosh maydalagichni shatuni bosh tomoni 
bilan ekssintrik uk uzatmasi bilan sharnirlik boglanishga ega. Shatunni pastki 
kismiga ikki tomonidan tirgak plitalari takalib turadi, undan bittasi karama-
karshi tomoni bilan xarakatlanuvchi yuzani pastki tomoniga, ikkinchisi – 
boshkaruvchi moslamaga takaladi. Ekssentrik val aylanganda shatun asta 
kutariladi, tirgaklari bilan shatun orasidagi burchak kichrayadi va 
xarakatlanuvchi val aylanani yoyi kabi xarakatlana boshlaydi (sikilish yuli), 
aylanish markasi jagni osish nuktasida buladi. Tebranishni eng katta kiymati 
jagni pastki nuktasida buladi. Xarakatlanuvchi jagni sikilish yuli deb, pastki 
nukta xarakati trayektoriyasini normalga proyeksiyasi olinadi. Maydalovchi 

---

plitalarni xizmat kilish muddati, boshka teng sharoitlarga karaganda, yulni 
vertikal ukidagi tashkil kiluvchiga boglik. 
BM rotorining minimal (kritek)aylanma tezliginiberilgan materialning r,o 
aniqlangan qiumatlari v maydalash mahsulotining berilgan yirikligini d ni topish 
bilan ifodalanadi. 
Bolg’ali tosh maydalagichlarda xarakatlanuvchi rotor uzatmali ukni 
ekssentrik kismiga osib kuyiladi. Xarakatlanuvchi pastki kismi bilan tirgak 
plitaga sharnir yordamida suyanib turadi. Tirgak plita ikkinchi tomoni bilan 
boshkaruvchi moslamaga takaladi. Bu tosh maydalagichni tuzilishi onsonrok, 
ixchamrok va metalsigimligi kamrok. Xarakatlanuvchi rotor qismi xarakat 
trayektoriyasi yopik egrilikni tashkil kiladi. Maydalash kamerasi yukori kismida 
ushbu egrilik ellips bulib, aylanaga yakin keladi, pastki kismida esa – chuzik 
ellips. 
rotorli bolg’ali tosh maydalagichlarni asosiy kursatkichi VxL – maydalash 
kamerasini kabul kilish teshigini eni Vni uzunligiga kupaytmasi. Kabul kilish 
teshigini eni – maydalash kamerasini yukori kismidagi maydalovchi plitalarni 
orasidagi masofa bulib xarakatlanuvchi jagni maksimal uzoklashgandagi 
kiymati olinadi. Bu ulcham tosh maydalagichga tushadigan toshni eng katta
ulchamini aniklab beradi: D
max
q 0,85V. Maydalash kamerasini uzunligi L esa, 
bir vaktda D
max
diametrli bulaklardan nechtasi joylashishi mumkinligini 
aniklaydi. Jagli tosh maydalagichni zarur kursatkichlaridan biri chikish tirkishini 
kengligi – «v»dir. Bu kiymat maydalash kamerasidagi jaglarni uzaro maksimal 

---

masofadagi eng kichik ulchami masofasi buyicha aniklanadi. Chikish 
tirkmg’ishini kengligini boshkaruvchi moslama orkali uzgartirish mumkin. Bu, 
uz navbatida, chikayotgan materiallarni yirikligi uzgartirishga yoki jaglarni 
yemirilish darajasiga karamay yirikligini doimiy kiymatda ushlashga imkon 
beradi.
Kabul teshigi tepasida ximoya kiluvchi qoplama maxkamlangan bulib, 
maydalash kamerasidan toshlarni otilib chikishini oldini oladi. Xarakatlanuvchi 
ichki qismidagi rotorlari pulat kuymadan iborat bulib, uzatma vali ekssentrik 
kismiga urnatilgan. Pastki kismiga suxardon (suxar) joylashgan bulib, tirgak 
plita joylashishiga muljallangan. Ikkinchi tomoni bilan tirgak plita boshkaruvchi 
kurilmani suxardoniga urnatilagn. Boshkaruv kurilmaga ponalik mexanizm 
urnatilgan bulib, chikish tirkishini ulchamini boshkarishga yordam beradi. 
Tutashtiruvchi kism tortgich silindrik prujinadan iborat. Prujinani tortishini 
gayka orkali boshkariladi. Sikish yulida prujina sikiladi. Uz xolatiga kelishga 
xarakat kilib, prujina jagni uz xolatiga kaytaradi, xamda sharnir-richag 
sistemasini xarakatlantiruvchi jag, tirgak plitalar va boshkaruv kurilmalarni 
tutashtiradi. Saklash kurilmalari tirgak plitalardan iborat bulib, yuklama 
oshganda sinadi, ya’ni ruxsat berilgandan oshib ketsa (masalan, kameraga 
maydalanmaydigan material tushib kolsa). Eng yaxshisi, yuklama oshganda 
sinmaydigan saklovchi kurilmalardir. Bunday kurilmalar prujinali, friksion, 
gidravlik buladilar. Prujinani mustaxkamligi mashinani oddiy yuklamalarda 
bemalol ishlash kobiliyatini ta’minlashi lozim. Maydalash kamerasini kattik – 
maydalanmaydigan maxsulotlar tushib kolsa prujinalar sikilib, kuzgalmas yuza 
tuxtagan xolda ekssentrik ukini aylantirish va avtomatik tartibga utish imkonini 
beradi. Gidropnevmatik akkumulyator kullaniladigan saklagich kurilmalari 
xam mavjud. Yuklama kupayib ketsa, silindrdagi suyuklik maxsus 
kengaytirilgan teshik orkali akkumulyatorga utadi va saklagich kurilmani 
tezkorlik bilan ishga tushiradi. Silindrga yogni kaytadan tushishi
ingichkalashgan asta-sekinlik bmlan amalga oshiriladi va boshlangich xolatiga 
keladi. chikish tirkishini boshkarish uchun jagli tosh maydalagichlarda kunincha 
ponasimon mexanizm kullaniladi. Maydlovchi plitalar jagli tosh 
maydalagichlarni asosiy ishchi kismi xisoblanadi. Jagli tosh maydalagichlarni 

---

jaglarini yuzasi yukori marganetsli pulatdan tayyorlanib, yemirilishga karshilik 
kobiliyati katta buladi. Maydalovchi plitalarni tuzilishi uni uzunlik va kundalang 
kesim yuzalari buyicha aniklanadi. 
 Plitani ishchi kismini taram-taram kilinadi va kamdan-kam xolatda kupol 
maydalash uchun tekis yuzali kilinadi. Uzunligi buyicha kesimni tuzilishidan: 
tishlashish burchagi, egri chizikli yoki parallel kismlarni (zona) ulchami va 
maydalash jarayoniga karashlik ulchamlar boglik buladi. Trapetsiya 
kurinishidagi shakllar kabul teshigini kengligi 250 va 400 mm bulgan tosh 
iaydalagichda dastlabgi maydalash uchun ishlatiladi; uchburchak kurinishidagi 
taramlar kabul teshigi 500 mm va undan katta bulgan tosh maydalagichlarda 
dastlabki maydalash uchun va 250, 400 va 600 mm bulgan tosh 
maydalagichlarda natijaviy maydalash uchun ishlatiladi. Taramlashni kadami t 
va balandligi h (m) ikkala kurinish uchun xam chikish tirkishining kengligi «v» 
ga boglik bulib tq2hqv tenglik buyicha aniklash tavsiya qilinadi. 
Maydalash kamerasi qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas jag’lardan, staninaning yon 
devorlari almashadigan, eyilishga chidamli plitalari futerlashdan tashkil topgan.
Maydalash kamerasi shakli maydalanish jarayonida sezilarli ta’sir ko’rsatadi. 
Kameraning pastki qismi qiyshiq chiziqli shaklda bo’lishida, materiallarni qabul 
qiladigan tirqishdan chiqadigan tirqishgacha teng me’yorda o’tishi hisobiga 
mashinaning ishlab chiqarish samaradorligi kattalashadi. Bir vaqtning o’zida 
maydalaydigan plitaning xizmat muddati oshiriladi. 
Maydalaydigan plitalar puxtalash natijasida 
sovuq holatga mustahkamlashga qodir yuqori marganestli po’latdan 
tayyorlanadi. Xuddi shunday maydalaydigan plitalar bilan revirsli futerlanadi.
Revirssz harakati uzatmali valdan shatun va tirgovich plitalar orqali amalga 
oshiriladi. 
Uzatmali 
val 
staninalar 
yon 
devorining 
chuqurchalariga 
mustahkamlangan tub podshipniklarda joylashgan. Valning markaziy (markazi 
siljigan) qismida ilgarilanma–qaytuvchi valning aylantiruvchi harakatini qayta 
shakllantiradigan shatun osilgan.