Toshkent davlat agrar universiteti nukus filiali

Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

amalga oshirish shunchalik foydali bo’ladi. Mahsulotga bo’lgan talab qanchalik yuqori bo’lsa, korxona
shunchalik katta moslashuv xarajatlariga yo’l qo’yishi mumkin. Tajribalarning ko’rsatishicha, talab narxi
taklif narxidan qanchalik ko’p vaqt mobaynida yuqori bo’lsa, investitsiya kiritish ham, moslashuv
xarajatlariga qaramasdan, shunchalik samarali bo’ladi.
5. Multiplikator (ko’payuvchi) tamoyili.
Multiplikator tamoyili tarmoqlarning o’zaro aloqasiga suyanadi. Bu degani, misol uchun
avtomobillarga bo’lgan talabning oshishi, texnologik jihatdan ishlab chiqarish uchun lozim bo’lgan
tovarlarga bo’lgan talabning oshishiga ham olib keladi. Ya'ni ishlab chiqarish texnologiyasini bilish,
korrelyatsiya koeffitsientini aniq hisoblash imkonini beradi.
Multiplikator muayyan ta'sirning kuchini oldindan bilish, ushbu axborotdan samarali foydalanish,va
foyda keltirmayotgan investitsiyalardan voz kechib, kon'yunkturadan ilgarilagan holda yangi faoliyat turi
bilan shug`ullanishga imkon beradi.
Multiplikator ta'sirini keltirib chiqargan tarmoq mahsulotiga bo’lgan talabning susayishi, multiplikator
samarasiga ham o’z ta'sirini ko’rsatadi. Bundan tashqari, multiplikator samarasi vaqt o’tishi bilan asta-sekin
o’z kuchini yo’qotib boradi. Keyinchalik esa boshqa tarmoq mahsulotiga talab oshishi va bunday holat
investitsiyalar kiritish strategiyasiga o’zgartirishlar kiritishga olib kelishi mumkin.
6. Q - tamoyili.
Bu aktivni fond birjasida baholanishi va uning real tiklanish qiymati o’rtasidagi bog`liqlikni
belgilashdir. Bunday bog`liqlik ko’rsatkichi Q-nisbatdir:
Q  = Ishlab chiqarilayotgan moddiy aktivlarning birja bahosiga nisbati
Agarda nisbat birdan katta bo’lsa, investitsiya kiritish foydali hisoblanadi. Nisbat birdan qanchalik
katta bo’lsa, investitsiya kiritish shunchalik foydali bo’ladi. Shu tarzda, uylarning bozor (birja) bahosining
ularning joriy qiymatiga nisbatan o’sishi, uy-joy qurilishini rag`batlantiradi, chunki bozordagi narx joriy
xarajatlarni to’liq qoplaydi.
Q = Butun korxonaning birja qiymatini uning moddiy qismini qoplash xarajatlariga nisbati
Umuman olganda, davlat tomonidan tartibga solish darajasi qanchalik yuqori bo’lsa, ushbu
tamoyildan shunchalik kam foydalaniladi. Demak, davlat tomonidan tartibga solinish darajasi kamayib,
korxonalar asosiy va aylanma kapitali qiymatini baholash va qayta baholashda tovar-xom-ashyo va fond
birjalarining roli oshib borishi bilan, investitsiyalar samaradorligini baholashga bo’lgan bunday yondashuv
ahamiyati ham ortib boradi.
Tajribalarga qaraganda Q-tamoyilidan transport, avtomobilsozlik, aviasozlik, rangli metallurgiya kabi
sanoat tarmoqlarida foydalanish ayniqsa yaxshi natijalarga olib keladi, va neft qazib olish, gaz tarmog`i kabi
davlat tomonidan tartibga solinadigan tarmoqlarda umuman qo’llanilmaydi.
Investitsiyalarni jalb etish samaradorligi
Turli manbalardan moliyaviy resurslarni jalb etishning mumkin bo’lgan hajmiga ta'sir qiluvchi omillar
bo’lib quyidagilar xizmat qilishi mumkin:
- korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli;
- korxona o’lchami (o’z aktivlari hajmi);
- o’z kapitali konsentratsiyasining (mujassamlanishining darajasi);
- kapital bozori kon'yunkturasi;
- moliyalashtirish manbasini tanlash erkinligi;
- mablag`larni jalb etishda vaqt va miqdor cheklanishlari.
Vaqt cheklanishlariga quyidagilar kiradi:
- moliyalashtirish mablag`lariga ega bo’lish muddati;
- moliyalashtirish mablag`lari jalb etilgan muddat;
Miqdor cheklanishlari investitsiyalarni moliyalashtirish uchun ajratilgan mablag`lar hajmiga bog`liq
bo’ladi; u quyidagi shartlar bilan belgilanadi:
- investitsiyalarni moliyalashtirishdagi korxona ehtiyojlari;
- korxonaning yetarlicha moliyaviy mustahkamligini ta'minlash zaruriyati;
- jalb etilayotgan mablag`lar qiymati;
- mavjud ta'minot hajmi.
6-MAVZU. IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA XORIJIY INVESTITSIYALARNING
ROLI
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

O‘zbekiston Respublikasida investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan boshlab qabul
qilingan bo‘lib, ular o‘tgan vaqt ichida ancha takomillashtirildi. O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya
to‘g‘risida”gi qonunida ko‘rsatilishicha, “investitsiya bu - iqtisodiy samara (foyda, daromad)  olish yoki
ijobiy ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag‘lari, banklarga qo‘yilgan omonatlar, paylar,
qimmatli qog‘ozlar (aksiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar asmavzu-uskunalar, litsenziyalar va
samara beradigan boshqa har qanday boyliklardir”
2
.Bu iqtisodiy ta'rif investitsiyaning bozor iqtisodiyoti
sharoitiga mos kelishini to‘laligicha tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan,   investitsiyaning   o‘ziga   va
investitsiya   faoliyatining ob'ektlariga keng ta'rif berilgan. Ikkinchidan, investitsiyaning bevosita  iqtisodiy
va ijtimoiy samara olishga muqarrar bog‘liqligi ta'kidlab o‘tilgan.
«Investitsiya» atamasi lotin tilidagi «invest» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib «qo‘yish», «mablag‘ni
safarbar etish», «kapital qo‘yilmasi» ma'nosini beradi. Keng ma'noda investitsiya mablag‘ni ko‘paytirib va
qaytarib olish maqsadida kapitalni safarbar etishni bildiradi. Ko‘pgina hollarda «investitsiya» tushunchasi
iqtisodiy va boshqa faoliyat ob'ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne'matlar hamda ularga doir
huquqlar tarzida ta'riflanadi. Investitsiya deyilganda barcha turdagi milliy va intelektual boyliklar tushunilib,
ular tadbirkorlik faoliyati ob'ektlariga yo‘naltirilib daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga
erishishi zarur. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir.
Investitsiyalashda aylanma kapitalga ustuvorlik berilishini faqat kapitalning tarkibiy tuzilishi bilan
tushuntirish yetarli emas. Gap shundaki, dastlabki kapital jamg‘arish davrida pulni tez to‘plash uchun uni
kapital aylanishi tez sohalarga joylashtirilishi yuz beradi, chunki bunda yuqori foyda me'yori yuzaga keladi.
Foyda me'yori yuqori joyda esa, uni kapitallashtirish imkoni katta bo‘ladi. Bu omil ham xususiy sektorda
pulni aylanma kapitaliga aylantirish uchun rag‘bat yaratadi. Bozor talablariga binoan tejamli xo‘jalik yurita
bilmaslik tannarxning ortishiga olib keladi, bu narx o‘zgarmagan sharoitda ham zararga olib keladi. Bu
albatta, investitsiyalarni o‘z mablag‘i hisobidan ta'minlash imkonini cheklab ko‘yadi.
Investitsiya munosabatlarining davlat tomonidan tartibga solinishi huquqiy sharoitlar yaratish, ushbu
faoliyatni yuritish uchun kafolatlar berish, bu faoliyat sub'ektlarini sug‘urtalash va boshqa vositalar orqali
ijtimoiy yoki davlat manfaatlarini amalga oshirish yo‘lida tashkil etiladi. Investitsiya munosabatlarining
mohiyati bu faoliyat ishtirokchilari doirasida va darajasida o‘z ifodasini topadi. O‘zbekistonda investitsiya
faoliyatini davlat tomonidan tartibga solinishining asosiy yo‘nalishlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
1)
Investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish.
2)
Soliq to‘lovchilar va soliq solish ob'ektlarini, soliq stavkalari va ularga doir imtiyozlarni
tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo‘llash.
3)
Normalar, qoidalar, standartlarni belgilash.
4)
Monopoliyaga qarshi choralarni qo‘llash.
5)
Kredit siyosati va narx siyosatini o‘tkazishga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan
foydalanish shartlarini belgilash.
6)
Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash.
Investitsiya faoliyatini tartibga solish, huquqiy nuqtai nazaridan, turli mulkdorlar o‘rtasida moddiy va
nomoddiy aktivlarni takror ishlab chiqarish xususidagi o‘ziga xos, murakkab, ijtimoiy zarur iqtisodiy
(investitsiya) munosabatlarini shakllantirish me'yorlarini nazarda tutadi. Investitsiya jarayonining barcha
sub'ektlari – chet ellik investorlardan boshlab, davlat, yuridik va jismoniy, shu jumladan chet ellik shaxslar
(rezidentlar va norezidentlar)gacha bu munosabatlarning ishirokchilariga aylanadilar. Huquq nuqtai
nazaridan chet el investitsiyalari boshqa davlat hududida kapitalga egalik qilish, undan foydalanish va
tasarruf etish bilan bog‘liq. Iqtisodiy nuqtai nazardan esa ularning hududiy, zamon va makondagi harakati
ko‘pdan-ko‘p qo‘shimcha risklar bilan to‘qnashish ehtimoliga ega bo‘ladi.
Respublikada
investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish birinchi navbatda davlatning iqtisodiy, ilmiy-
texnikaviy va ijtimoiy siyosatini amalga oshirish maqsadlarini ko‘zlaydi.
Davlat xorijiy investitsiyalarni tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi:
1) moliyaviy: jadallashtirilgan amortizatsiya; soliq imtiyozlari; subsidiyalar, qarzlar berish; kreditlarni
sug‘urtalash va kafolatlash;
2) nomoliyaviy: yer uchastkalari ajratish; zaruriy infratuzilma ob'ektlari bilan ta'minlash; texnik
yordam ko‘rsatish.
Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yo‘naltirilgan har qanday shakldagi mulkni to‘la
qonli ravishda xorijiy investitsiya deyishimiz mumkin. Ammo shunday mulk shakllari borki, biz ularni
2
O‘zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari to‘g‘risida»gi Qonuni, 30.04.1998 y.
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

xorijiy investitsiya deya olmaymiz. Masalan, elchixona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki xorijiy fuqaro
shaxsiy uy sotib olsa bu xorijiy shaxs mulki hisoblanadi, lekin xorijiy investitsiya bo‘la olmaydi.
Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada  daromad olish, samaraga
erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar
etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir.
1998 yil 30 aprelda qabul qilingan «Chet el investitsiyalari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi
qonunining 3-moddasida  «Chet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik
faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob'ektlariga qo‘shadigan barcha
turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir
huquqlar,  shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O‘zbekiston Respublikasi
hududida chet el investitsiyalari deb e'tirof etiladi».
3
 Xorijiy investitsiyalarining umumiy ta'rifi F.
Xeniusning 1947 yil AQShda chop etilgan tashqi savdo lug‘atining 2-nashrida quyidagicha berilgan:
«Xorijiy investitsiyalar – bu bir mamlakat hududidan ikkinchi mamlakat hududiga kiritilgan, eksport
kilingan investitsiyalar»
4
.
Chet el investitsiyalari deyilganda chet mamlakatlarning milliy iqtisodiyotga moddiy, moliyaviy va
nomoddiy ko‘rinishidagi muddatli qo‘yilmalarning barcha shakllari tushuniladi. Bu quyidagilardan iborat
bo‘lishi mumkin: qo‘shma korxonalarni tashkil qilishda o‘z ulushi bilan qatnashish, xorijiy sarmoyadorlarga
to‘la tegishli bo‘lgan korxonalarni barpo etish, xorijiy shaxslar tomonidan qimmatli qog‘ozlarni,
shuningdek, zayom va kreditlar olish.
O‘zbekistonda ham investitsiya loyihalarni tuzish va moliyalashtirish uchun qulay investitsiya
muhitini yaratish bo‘yicha izchil chora-tadbirlar ishlab chiqilmokda.
Ularning negizida ikkita asosiy  omil  yotadi:
-iqtisodiy barqarorlik;
-inflyasiya jarayonlarini tartibga solish va milliy valyuta-so‘mning to‘lov qobiliyatini oshirishga
yo‘naltirilgan makroiqtisodiy siyosat.
Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasida qulay investitsiya loyihalarini tuzish va ularni
moliyalashtirish bo‘yicha  quyidagi omillar mavjud:
-investitsiya loyihalari bilan shug‘ullanuvchi  shaxslarni rag‘batlantirish;
-sanoatning ustuvor sohalari, yoqilg‘i, energetika majmualari bo‘yicha investitsiya loyihalarini
tuzishni  jadallashtirish;
-iqtisodiyotda ilm fanga talab kuchli  tarmoqlarida ishlab turgan quvvatlarni  yangilash va yangilarini
barpo etish bo‘yicha intellektual investitsion loyihalarni amalga kiritilishi.
7-MAVZU.  QISHLOQ XO‘JALIGI KORXONALARIDA INVESTITSION FAOLIYAT
Bozor iqgisodi sharoitida investitsiya mablag‘lari yangi, samarali texnologiya hamda intellektual mulkni
barpo etishga xizmat qiladi. Investitsiya mablag‘lari doimiy va o‘zgaruvchan kapitalni hamda intellektni
barpo etish, uni rivojlantirish uchun sarflanadi. Fermer xo‘jaligi daro- madlarining bir qismi asosiy
vositalarini sotib olish, qurish hamda ularni kapital ta'mirlashga sarflanadi. Aso- siy kapitalga kiritilgan
sarmoya investitsiya deb ataladi. Investitsiyalar fermer xo‘jaligining moddiy-texnika ba- zasini yaratib,
ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, kimyo- lashtirish, elektrlashtirish, irrigatsiya-melioratsiyalash
natijasida sarf-xarajatlarni kamaytirib, mahsulotlar hajmini ko‘paytirish va sifatini yaxshilash orqali daro-
madni oshirishdan iborat.
Investitsiya mablag‘laridan samarali foydalanishning tashkiliy-huquqiy asoslari haqida O‘zbekiston
Respubli- kasining «Investitsiya faoliyati to‘g‘risida»gi, «Chet el in- vestitsiyalari to‘g‘risida»gi qonunlari
qabul qilingan. Unda investitsiyalar maqsad va vazifalariga ko‘ra, 3 ga bo‘linadi: 1. Kapital investitsiyalar
asosiy fondlarni barpo etishga, takror ishlab chiqarishga va moddiy ishlab chiqarishning barcha shakllarini
rivojlantirishga sarflangan investi- siyalardir. 2. Innovatsiya investitsiyalari, texnika, texnolo- giyalar
yangi avlodini yaratish va o‘zlashtirishga sarflangan investitsiyalarga aytiladi. 3. Ijtimoiy investitsiyalar in
son salohiyatini, malakasini va ishlab chiqarish tajriba- sini oshirishga, shuningdek, moddiy iste'mollarning
boshqa shakllarini rivojlantirishga sarflanadigan mab- lag‘lardir.
Investitsiyalarning ikki turi bor:
1. Real investitsiyalar — moddiylashgan asosiy va aylanma vositalarga mablag‘lar. 2. Moliyaviy
3
 O‘zbekistonning yangi qonunlari. 19-son,-T.: Adolat,1998.532-bet.
4
 Dictionary of Foreign Trade. by F.Henus Sec/ Ed. N4.,1947, P.387.
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

iivestitsiyalar — qimmatli qog‘ozlarni (ak- siya, obligatsiya, veksel, sertifikat) shakllantirishga sar- flangan
mablag‘lar. Real investitsiyalar kapital ko‘yilma- lar deb ham ataladi. Kapital qo‘yilmalar yalpi va sof kapi-
tal qo‘yilmalarga bo‘linadi. Real investitsiyalarning umu- miy summasi yalpi kapital qo‘yilmalarini tashkil
etadi. Real investitsiyalarni sarflash natijasida ishga tushiril- gan qismi sof kapital qo‘yilmalardir. Sof
kapital qo‘yil- ma yalpi kapital qo‘yilma summasiga teng yoki kam bo‘lishi mumkin. Fermer xo‘jaligida
yalpi kapital qo‘yilmani sof kapital qo‘yilmaga aylantirishga alohida e'tibor berili- shi lozim.
Sarflanayotgan real investitsiyalar moddiylash- tirilishini, ya'ni ishga tushirilishini ta'minlash zarur.
Milliy hisoblar tizimida kapitalga hamda modsiy ish- lab chiqarish vositalariga sarflangan mablag‘lar
real iive- stitsiyalar deb ham yuritiladi.
Kapital qo‘yilmalarning fermer xo‘jaligidagi ahamiya- ti yuqori bo‘lib, birinchidan, kapital
qo‘yilmalar — jami xarajatlarning asosiy qismi hisoblanadi. Kagshtal qo‘yil- malardagi o‘zgarishlar jami
talabga yetarlicha ta'sir ko‘rsa- tadi, shuningdek, aholining bandligi va yalpi milliy mah- sulot (YaMM)
hajmining ham o‘zgarishini ta'minlaydi.
Ikkinchidan, kapital qo‘yilmalar fermerlarning asosiy fondlari jamg‘arilishiga, ya'ni ko‘payishiga olib
keladi.
Uchinchidan, kapital qo‘yilmalarning noratsional sarf qilinishi ishlab chiqarish resurslari, xarajatlar
o‘sishiga olib keladi, natijada YaMM qisqaradi.
Investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) fermer xo‘jali- gini har tomonlama rivojlantirib, modsiy-texnika
baza- sini mustahkamlaydi. Ulardan samarali foydalanish nati- jasida jonli mehnat xarajatlari qisqarib,
mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi ortib, sof foyda summasi ko‘payadi. Natijada fermer xo‘jaligini
kengaytirilgan takror ish- lab chiqarish asosida rivojlantirish imkoniyati kengayadi.
Fermer xo‘jaliklarining barcha investitsiyalari (kapi- tal qo‘yilmalar) ikkita manbadan: korxonaning o‘z
mablag‘- laridan va chetdan jalb qilingan mablag‘lardan shakllanadi.
Fermer xo‘jaligaiiig o‘z mablag‘lariga quyidagalar kiradi:
•
fvrmer xo‘jaligining sof foydasidan ajratilayotgan mablag‘lar;
-
amortizatsiya fondidagi mablag‘lar;
-
asosiy vositalarni tugatishdan, sotishdan kelib tush- gan mablag‘lar;
•
chorva mollarini sotishdan tushgan mablag‘lar;
•
fermer xujaligining qimmatli qog‘ozlar sotish va so- tib olishidan kelgan mablag‘lar.
Chetdan jalb qilingan mablag‘larga:
•
fermer xo‘jaligiga davlat byudjetidan ajratiladi- gan mablag‘lar;
•
hamkorlardan olinadigan mablag‘lar;
•
turli xil qarzlar va bank kreditlari;
' xo‘jalik a'zolarining bo‘sh mablag‘larini jalb etish;
•
xorijiy va mahalliy shaxsiy korxonalar hamda fuqaro- larning mablag‘lari;
•
homiylar ajratayotgan xayriya mablag‘lari va boshqa- lar.
Kapital kapital qurilishga va yangi texnikani joriy qilishda ishlatiladi. Kapital qo‘yilmalarning asosiy
va- zifasi — tarmoq mahsulotini ko‘paytirish va ishlab chiqa- rish samaradorligini oshirishni ta'minlashdir.
Kapital — fermer xo‘jaligi moliyaviy natijalarining bir qismi bo‘lib, aylanma fondlarga qo‘yilib,
daromad keltiradi.
Investitsiya kiritishda fermer xo‘jaligining o‘z mablag‘- laridan foydalanishi ikkita ustunlikka ega:
birinchidan, fermer xo‘jaligining tashqi to‘lovlari mavjud bo‘lmaydi (olingan kreditlar bo‘yicha foiz,
aksiyalar bo‘yicha divi- dendlar, ijara haqi va hokazo), shuningdek, fermer xo‘ja- ligini boshqarishda
mustahkam boshqaruvni shakllantiradi.
Chetdan jalb etilayotgan investitsiyalar - chet davlatlar- ning, yuridik hamda jismoniy shaxslarning
investitsiyala- ridan tashkil topadi.
Chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad respublika hududida chet el investitsiyalari
hisoblanadi. Ular O‘zbekiston Respublikasi hududida quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi.
Fermer xo‘jaligini boshqarishni takomillashtirishga va ishlab chiqarishni rivojlantirishga Jahon banki,
yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banklari- ning respublikadagi bo‘limlari hamda
AQSh, Germaniya, Is- roil, Gollandiya, Fransiya va boshqa davlatlarning vako- latxonalari investitsiyalarni
joylashtirish, sarflash bi- lan shug‘ullanmoqsa.
Ivestitsiyalar iqgisodiy va boshqa faoliyat ob'ektlari- ga kiritiladigan modsiy va nomodsiy ne'matlarsir.
Qishloq xo‘jaligitsa investitsiyalar quyitsash faoliyatsa bo‘latsi.
Investitsiya faoliyati sub'ektlarning investitsiyalari- ni amalga oshirish bilan bog‘liq harakatlardir.
Investor — o‘z mablag‘larining, qarzga olingan va jalb etilgan mablag‘larining, mulkiy boyliklarning
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m
Click here to buy
A
B
B
Y
Y
PD
F Transfo
rm
er
2
.0
w
w
w .A
B B Y Y.
c o
m

va ularga doir huquqlarning, shuningdek, intellektual mulkka doir huquqlarning investitsiya faoliyati
sub'ekti hisoblanatsi.
Investitsiya faoliyati ishtirokchisi investorning buyurt- malarini bajaruvchi sifatitsa investitsiya
faoliyatini ta'- minlovchi investitsiya faoliyati sub'ektitsir.
Reinvestitsiyalar investor tomonitsan kiritilgan inves- titsiyalarni boshqa savlatga yoki hutsutsga berib
yuborishsir.
 Investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligi va uni fermer xo‘jaliklariga jalb etish yo‘llari
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1998 yil 24 sekabrsa qabul qilingan «Investitsiya faoliyati
to‘g‘ri- sida»gi Qonunida fermer xo‘jaligiga xorijiy investitsi- yalarni jalb qilish yo‘llari ko‘rsatilgan.
Xalqaro moliya korporatsiyasi, yevropa tiklanish va ta- raqqiyot banklari, Osiyo «Krossroud» kredit
kompaniyasi, O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Mil- liy banki, O‘zbekiston
xususiylashtirish va investitsiya- lar bo‘yicha xalqaro «O‘zprivatbanki» ABN AMRO bank, «Asa- ka»
banki, Aksiyadorlik-tijorat «Paxtabank», Aksiyador- lik-tijorat «O‘ztadbirkorbank» kabi qator moliya insti-
tutlari fermer xo‘jaliklari loyihalarini moliyalash uchun qat'iy valyutada kreditlar berishadi.
Xalqaro moliya korporatsiyasi kreditlarni faqat mil- liy kompaniyalarga beradi va hozirgi paytda
qo‘shma kor- xonalarni tashkil etishga ko‘proq e'tibor qaratadi.
Shuningdek, xalqaro moliya korporatsiyasi maslahat be- rishda va boshqa moliyalash manbalarini jalb
etishda ish- tirok etadi. Uning O‘zbekistondagi strategiyasining muhim qismi xususiy sektor, tarkibiy
yangilanishlar va xusu- siylashtirish yo‘nalishidagi aniq loyihalarni moliyalash- tirishdan iborat.
yevropa tiklanish va taraqqiyot banki hamda Osiyo taraq- qiyot banki tomonidan ochilgan kredit
yo‘nalishlari, asosan, Milliy bank va «Asaka» banki orqali amalga oshiriladi. Yaqin kunlarda ishlab
chiqarishda yevropa tiklanish va ta- raqqiyot bankining kredit yo‘nalishlari aksiyadorlik ti- jorat «Paxta-
bank» orqali ochilishi kutilmoqda.
Kichik va o‘rta biznes mezonlariga muvofiq keladigan xususiy , kichik, qo‘shma, dehqon fermer
xo‘jaliklari va aksiyadorlik jamiyatlari yevropa tiklanish va taraqqiyot banki hamda Osiyo taraqqiyot banki
kreditlarining oluv- chilariga aylandilar.
Kredit yo‘nalishlarining resurslaridan xorijiy usku- nalar va texnologiyalarini xarid qilishni
moliyalashtirish, qishloq xo‘jalik mahsulotlari va mahalliy xomashyo resursla- rini qayta ishlash, ishlab
chiqilgan namunaviy yoki alohida loyihalar asosida eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlar va xalq iste'moli
molllari ishlab chiqarishni ko‘zda tutadigan investitsiya loyihalarini ta'minlash bilan bog‘liq dastlab- ki
ishchi kapitalini shakllantirish uchun foydalaniladi.
Zamonaviy investitsiya siyosatining muhim tamoyillari har turli kapitalni bir martalik imtiyozlar bilan
jalb etishdan emas, barqaror va o‘zaro manfaatli investitsiya tar- tibi hamda real kafolatlar berishdan iborat.
Hozirgi bosqichda xalqaro xorijiy kapital harakatining shakllari turlicha bo‘lib, bevosita xorijiy
investitsiyalar us- tuvor rol o‘ynaydi. Ular amalga oshiriladigan mexanizm va ka- nallar doimiy
takomillashib, rivojlanib zamonaviylashmoqsa.
Zamonaviy jahon xo‘jaligi mintaqaviy va xalqaro mi- qiyosda milliy iqgisodiyotga xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish va faoliyat ko‘rsatishning yetarli darajada aniq qoidalariga ega. Tajriba shuni
ko‘rsatadiki, ularga oqilo- na rioya etilishi xorijiy investitsiyalardan samarali foy- dalanishni ta'minlaydi.
Fermer xo‘jaliklari mahsulot yetishtirish va xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish uchun sarmoya sarf etadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida esa, har bir investor sarmoyasini sarflashdan oldin sarmoya sarflanadigan
tadbir qanday natija berishini, uning iqtisodiy samarasi qanday bo‘li- shini bilishni talab etadi. Fermer
xo‘jaligi ham sarf- lanadigan yoki yo‘naltiradigan kapital sarflarni, uzoq muddatga foydalaniladigan
vositalarni tashkil etishga qaratilgan mablag‘lar samarasini loyihalashtirish jara- yonini ko‘zda tutadi.
Fermer xo‘jaligi biron tadbirni amalga oshirish uchun tashqaridan mablag‘ jalb qiladigan bo‘lsa, tadbirni
ifoda etuvchi loyihada ko‘zda tutilgan sarf-xarajatlari, iqtiso- diy samaradorligi aniq hisoblangan bo‘lishi
kerak. Bu loyi- haning texnik-iqgisodiy jihatdan asoslanganligini (TeO) ifodalovchi hujjatda aks ettiriladi.
Bu masalani hal qilishda kapital sarflar va investitsiyaning iqgisodiy sa- maradorligini aniqlash usulidan
foydalaniladi.
Uzoq muddatga kiritiladigan investitsiyaning absolyut yoki mutlaq samaradorligi qiyosiy yoki nisbiy
aniqlanadi.