Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Tashxodjayev, M. G. Umarxodjayeva

Korporativ va tashkiliy madaniyat.
Boshqaruv madaniyatini 
o‘rganish sohasida mustahkam pozitsiya – tashkiliy va korporativ 
madaniyatdir.
Mahalliy va xorijiy olimlarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, 
“tashkiliy madaniyat” va “korporativ madaniyat” tushunchalarining 
semantik yuki haqida terminologik chalkashlik mavjud bo‘lib, bir 
nechta nuqtai nazarlar mavjud: ba’zilari bu tushunchalar sinonimdir 
desa, boshqalari esa korporativ madaniyat, odatda, korxonadagi bi-
rinchi shaxslar tomonidan shakllantiriladi, ushbu tashkilotning qadri-
yatlarini birlashtiradi, tashkiliy madaniyat xodimlarning qadriyatla-
rining o‘zaro ta’siri orqali o‘z-o‘zidan shakllanadi. Boshqalar katta 

---

74 
korxonani o‘rganishda “korporativ madaniyat” tushunchasidan foyda-
lanadilar va kichik korxona faoliyatini tahlil qilishda tashkiliy madani-
yat qo‘llaniladi deydi.
Korporativ madaniyat, norasmiy tizim bo‘lgan tashkiliy mada-
niyatni hisobga olmagan holda, menejerlar nima uchun xodimlar kor-
porativ madaniyat qadriyatlarini baham ko‘rmasligini, nima uchun 
ko‘pincha o‘z vazifalarini to‘liq bajarmasligini tushunmasa, “madaniy 
o‘xshashlik”ka olib keladi. Tashkiliy madaniyat tashkilotdagi xodim-
larning o‘zaro ta’siri, rasmiy orasmiy qoidalar va faoliyat me’yorlari, 
urf-odatlar, shaxsiy guruh manfaatlari, xatti-harakatlarning o‘ziga xos 
xususiyatlari, qadriyatlar aralashmasi bo‘lgan korporativ madaniyat os-
tida o‘z-o‘zidan shakllanadigan norasmiy tizim sifatida tushuniladi. 
Natijada, har bir korxona shakllanish, rivojlanish va faoliyat yuritish 
jarayonida tashkiliy va korporativ qadriyatlarni hisobga olgan holda 
o‘z maqsadlariga mos keladigan muayyan qiymat-tartibga solish tizim-
iga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, korporativ madaniyatning asosi sifat-
ida qadriyatlarni muhokama qilish uchun barcha korxonalar bir xil 
korporativ va tashkiliy qadriyatlar yo‘qligini esdan chiqarmaslik kerak, 
chunki ularning har birining madaniyati deyarli har doim qadriyatlar, 
munosabatlar, me’yorlar, odatlar, urf-odatlar, shakllar va marosimlar 
bo‘lgan.
Shunday qilib, korporativ madaniyat:
– korxona a’zolari tomonidan birgalikda baholash va vakillik tiz-
imi vaziyatni tushunish imkonini beradi;
– bir korxonani boshqasidan ajratib turadigan qadriyatlar, xulq-
atvor namunalari, belgilar, munosabatlar va qabul qilingan seldosti-
heniya usullari to‘plami;
– ushbu guruh tashqi muhitga moslashishga urinishlar yoki muay-
yan vaziyatda “yaxshi ishlagan” ichki integratsiyani ta’minlash bilan 
bog‘liq muammolarni hal qilish natijasida ushbu guruhni ixtiro qilgan, 
kashf etgan yoki erishgan asosiy g‘oyalarning jamiyati ushbu guruh 
tomonidan maqsadga muvofiq deb tan olinishi, shuning uchun ularni 
ushbu guruhning yangi a’zolariga haqiqatni anglash, tushunishning 
to‘g‘ri usuli bunday muammolarni hal qilishning to‘g‘ri, tashkilotning 
barcha a’zolari tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan munosabatlar, 
qadriyatlar, vakolatlar to‘plami, bu tashkilot a’zolarining xatti-
harakatlarini boshqaradi;

---

75 
– tashkilot a’zolari tomonidan birgalikda korxona bilan 
bog‘laydigan falsafa, mafkura, qadriyatlar, me’yorlar;
– natijada faoliyat jarayonida ma’no berish uchun mavjud bo‘lgan 
yaxlit tizim, o‘zaro ta’sir o‘tkazish shakllarini yaratadi, bu o‘zaro ta’sir 
orqali doimiy ravishda qayta tiklanadi;
– ish joyidagi xatti-harakatlarni doimiy ravishda boshqaradigan 
g‘oyalar, qarashlar, ichki qoidalarning asosiy to‘plami;
– atrof-muhit bilan munosabatlarning mazmunini belgilaydigan 
qadriyatlar va tushunchalar.
Zamonaviy boshqaruv tashkiliy madaniyatni barcha bo‘linmalar, 
ishchilarni umumiy maqsadlarga yo‘naltirishga imkon beruvchi kuchli 
strategik vosita deb biladi. Tashkiliy madaniyatning bir necha ta’riflari 
mavjud:
– tashkilot a’zolari tomonidan o‘z xatti-harakatlarini belgilaydigan 
qadriyatlar va normalar o‘rganilgan, qo‘llanilgan;
– tashkilotdagi atmosfera yoki ijtimoiy muhit;
– tashkilotning qadriyatlari, xulq-atvor uslublari tizimi.
Ushbu ta’riflarga asoslanib, tashkilotning madaniyati asosan tash-
kilot a’zolarining ko‘pchiligi tomonidan ajratilgan qadriyatlar, 
me’yorlar, shuningdek ularning tashqi ko‘rinishlari (tashkiliy xatti-
harakatlar) sifatida tushuniladi. Ko‘pincha, tashkiliy madaniyat tash-
kilot faoliyatining turli jihatlarida aks ettirilgan qadriyatlar, urf-odatlar, 
me’yorlar, e’tiqodlar va taxminlar to‘plami sifatida tavsiflanadi.
Tashkiliy madaniyat ikki asosiy vazifani bajaradi:
– ichki integratsiya: tashkilot a’zolarining ichki integratsiyasini 
ular bir-biri bilan qanday muloqot qilishni biladigan tarzda amalga 
oshiradi;
– tashqi moslashuv: tashkilotga tashqi muhitga moslashishga 
yordam beradi. 
Tashkiliy madaniyatning asosiy elementlari:
– xulq-atvor stereotiplari: tashkilot a’zolari tomonidan ishlati-
ladigan umumiy til; ular bajaradigan urf-odatlar; muayyan vaziyatlarda 
ular tomonidan amalga oshiriladigan marosimlar;
– guruh me’yorlari: guruh a’zolarining xatti-harakatlarini tartibga 
soluvchi standartlar va namunalar;

---

76 
– e’lon qilingan qadriyatlar: tashkilot yoki guruh (“mahsulot si-
fati”, “bozor yetakchiligi” va boshqalar) amalga oshirishga qaratilgan 
prinsiplar va qadriyatlar haqida e’lon qilingan;
– tashkilot falsafasi: xodimlar, mijozlar yoki vositachilarga nis-
batan o‘z harakatlarini belgilaydigan eng keng tarqalgan siyosiy va 
mafkuraviy tamoyillar;
– o‘yin qoidalari: tashkilotda ishlashda xatti-harakatlar qoidalari; 
tashkilotning to‘liq a’zosi bo‘lish uchun boshlang‘ich tomonidan 
o‘rganilishi kerak bo‘lgan an’analar va cheklovlar; “tashkil etilgan 
tartib”;
– tashkiliy iqlim: guruhning jismoniy tarkibi va tashkilot 
a’zolarining bir-biri bilan, mijozlar yoki boshqa uchinchi shaxslar bi-
lan o‘zaro munosabatlarining xarakterli uslubi bilan belgilanadigan 
tuyg‘u;
– mavjud amaliy tajriba: guruh a’zolari tomonidan muayyan 
maqsadlarga erishish uchun foydalaniladigan usullar va texnik usullar, 
avloddan avlodga o‘tadigan va majburiy yozma yozishni talab 
qilmaydigan muayyan harakatlarni amalga oshirish qobiliyati;
Yuqorida aytilganlarning barchasi tashkiliy madaniyat konsep-
siyasini yanada chuqur, har tomonlama rivojlantirish, ayniqsa, tad-
birkorlikda tashkiliy madaniyatni shakllantirish va boshqarish kabi 
zamonaviy iqtisodiyotning bunday murakkab masalasiga taalluqli 
ehtiyoj haqida gapiradi.