Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. M. Tashxodjayev, M. G. Umarxodjayeva
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10 1.1-jadval Ko‘p millatli kompaniyalarning turlari Ko‘p millatli korpo- ratsiyalarning (KMK) boshqaruv usullari bo‘yicha turlari Xususiyatlari Etnosentrik korporatsiya- lar O‘z mamlakatiga yo‘naltirilgan. Etnosentrik rahbarlar, o‘z fuqarolarining xorijiylardan ko‘ra ko‘proq o‘qimish- li, ishonchli va ishonchga loyiq ekanligiga ishonishadi. Korporatsiyani boshqarish butun hududida joylashgan markazdan amalga oshiriladi. Polisentrik korporatsiya- lar Uy egasi mamlakatiga (kompaniya faoliyat yuritadigan mamlakatga) yo‘naltirilgan. Bu mamlakatda katta poten- sial foyda bor, ammo tashqi bozorni tushunishning qiyin- ligi bilan izohlanadi. Mahalliy menejerlar “o‘zlari xoh- lagan ishlarni qilishlari” sharti bilan ko‘pburchak kom- paniyani boshqarish xalqaro faoliyatga yo‘naltirilayapti. Polisentrik kompaniyasining asosiy g‘oyasi: “Mahalliy insonlar ular uchun eng yaxshi narsalarni bilishadi, shuning uchun ularga javob beraylik va bizga foyda keltirmaguncha ularni yolg‘iz qoldiring”. Regional tashkilotlar Birlashtirilgan mintaqaviy tizimni yaratish orqali sinergi- yalarni oshirish tamoyiliga amal qiladi. Bunday kompa- niyalar rahbarlari ushbu mintaqadagi faoliyatni faqat ushbu mintaqaning vakili tomonidan muvofiqlashtirilgan bo‘lishi mumkinligiga ishonadilar. Mintaqaviy markazlar shirkati shiori: “Mintaqaviy vakillar qo‘shni mamlakatlar uchun nima kerakligini biladilar”. Shuning uchun u bu- tun Osiyo mintaqasi yoki fransuz filialini boshqarish uchun Yaponiya vakolatxonasini tanlashi mumkin. Geosentrik ompaniyalar Butun dunyoga yo‘naltirilgan, ular birlashtirilgan yagona xalqaro tizimni yaratishda o‘zlarining asosiy maqsadlari deb hisoblashadi. Ular eng yuqori darajadagi o‘zaro bog‘liqlik bilan ajralib turadi. Bu yerda filiallar mustaqil rol o‘ynamaydi. Butun korporatsiya faoliyati jahon va mahalliy vazifalarni hal etishga qaratilgan. Uning tarki- biy qismlarining har biri o‘zlarining noyob qobiliyatlari- dan foydalanib, umumiy sabablarga o‘z hissasini qo‘sha- di. Geocentric korporatsiyasining shiori: “Hammasi uchun va barchasi uchun bitta: biz birgalikda ishlaymiz va dunyodagi har qanday muammolarni hal qilamiz”. 11 Globallashuv sharoitida zamonaviy ko‘p madaniyatli muvaffa- qiyatli faoliyat konsepsiyalari quyidagilar: 1) dunyo darajasidagi yetakchilik; 2) madaniyatlararo muloqot; 3) madaniy befarqlik yoki sezgirlik; 4) madaniylashtirish (madaniy moslashish); 5) madaniyatning boshqaruv usullariga ta’siri; 6) madaniyatning mehnat unumdorligiga ta’siri; 7) insonlarning biznesini o‘zgartirish; 8) madaniy sinergiya. KMK xodimlarining farqli madaniy muhitdagi muvaffaqiyatli faoliyati vazifalari: 1. Madaniyatni o‘rganish – madaniyatlararo vakolatni rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Persi Barnevik, prezident Asca-Brown Boveri (ABB), “Xalqaro rahbarlar tug‘ilgan emas, balki ularga aylan- ishgan. Bu oddiy tabiiy jarayon emasdir”. Madaniy farqlarni bartaraf etish va madaniyatlararo muloqotning qiyinchiliklarini bartaraf etishda birinchi qadam madaniy bag‘ri kenglikni rivojlantirishdan iborat. Madaniyatlararo munosabatlarga kirishdan oldin madaniyat va uning tarkibiy qismlari kabi murakkab bir hodisani ro‘yobga chiqarish kerak. Bu, shuningdek, G‘arb, Markaziy va Sharqiy Yevropa ko‘plab mamlakatlardan kelgan tajribalar, zamonaviy boshqaruv sohasida ta’lim va o‘qitish yodda tutish lozim. markazlashgan rejalashtirish asosida totalitar jamiyatning paydo bo‘lishi va faqat bozor iqtisodiyoti, demokratiyaga ko‘chib o‘tishni boshlangan insonlarni boshqarish o‘zi yaqindan madaniyat bilan bog‘liq bo‘lgani uchun ta’lim dasturlari talabalar milliy madaniy muhitga ko‘ra mo‘ljallangan bo‘lishi kerak. Bir xil madaniy muhitda ishlash KMK xodimlari, madaniyatlararo muloqot vaziyatdan xabardor bo‘lishi kerak, biz uni o‘tkazish to‘rt umumiy yo‘nalishini taklif qilamiz: ‒ o‘rgangan va ishlayotgan mamlakat madaniyatini tushunishga harakat qilish; ‒ yashirin madaniy signallarni talqin qilish uchun boshqa madaniy qadriyatlarni tahlil qilish; ‒ olingan bilimlarni qo‘llash; 12 – ularni uy egasi mamlakat madaniyatiga moslashtirish uchun korpora- tiv qadriyatlarni o‘zgartirish (korporativ qadriyatlarni madaniyatning milliy qadriyatlariga moslashtirish). 2. Xalqaro yetakchini muvaffaqiyatli ishlashi uchun zarur bo‘lgan sinergiya qobiliyatlari. Samarali boshqaruv inson tabiatini va insoniy muloqot qonunlarini tushunish bilan boshlanadi. Buning ajablanarli joyi yo‘q John D. Rokfeller “Men har qanday boshqa malakatlarning insonlar bilan muloqot qilish qobiliyati uchun ko‘proq to‘lashga tayyor emasman”, deydi. 3. Yagona biznesda ishlash uchun murojaat qilish jarayonida madaniyat jarayonini osonlashtirish usullari. E. Xollu takidlashicha, Qanchalik ish muhiti yuqori kontekstual bo‘lsa, shunchalik yangi xodim oldida turgan adaptatsiya qiyinroq bo‘ladi. Birma-bir va qisman bir-biriga mos keladigan pastki madani- yatning boshlang‘ich qismi qanchalik ko‘p bo‘lsa, unda uning madani- yati yanada murakkablashadi. Har bir tashkilot o‘z a’zolari har dara- jadagi korporativ madaniyatga qanchalik mos kelishidan xavotirda. Kompaniyalar yangi kelganlarni yangi madaniy muhitga kirishiga ko‘maklashish maqsadida ta’lim, ijtimoiylashtirishga katta e’tibor be- radilar. Yüklə 3,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|