Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali s. A. Abdurahmonov

12-jadval
Reaksiya 
t,
0
C 
G, kDj 
lg Kp 
ZnS + 2O
2
= ZnSO
4
25 
1025 
- 76,5 
- 12,2 
118,6 
0,49 
2SO
2
+O
2
= 2SO
3
25 
1025 
- 196 
- 179 
24,3 
16,80 
Ikkilamchi oksidlanish ikkilamchi reaksiyalarning muvozanat 
doimiyliklari me’yoriy qiymatlarga egadir. Shuning uchun bu 
reaksiyalar aylanuvchan bo‘lib, oxirigacha yetmaydi va o‘tish darajasi 
harorat va kislorodni porsial bosimiga bog‘liqdir. 
Rux boyitmasini kuydirishda sulfat paydo bo‘lishi texnologik 
ahamiyatga ega. Bu sulfatlarni termodinamik turg‘unligi reaksiya 
ajralishi muvozanati bilan baholaymiz: 

---

244 
Reaksiya: ZnSO
4
= ZnO + SO
3
Ushbu reaksiyani o‘zgarmas doimiyligi haroratga bog‘liqdir: 
lg Pso
3
= 11,757 – 8586,0 / T
Rux boyitmasini kuydirishda, gaz tarkibida SO
2
va O
2
miqdorligiga bog‘liq bo‘lgan holda sulfatning maksimum paydo bo‘lish 
harorati 750–850
0
C to‘g‘ri keladi. 
Kuydirish davrida rux ferrit va silikat shakllarga bog‘lanishi 
mumkin: 
ZnO + Fe
2
O
3
= ZnO * Fe
2
O
3
ZnO + SiO
2
= ZnO * SiO
2
Bu ikkita birikma keyingi tanlab eritishda sulfat kislotasida qiyin 
erimaydi va ruxni isrofgarchilikni oshiradi. Shuning uchun jarayon 
shunday boshqarilishi kerakki, birikmalar iloji boricha kamroq hosil 
bo‘lsin. 
Rux boyitmalarida ko‘pincha qo‘rg‘oshin va kadmiy bor. Asosan 
ular metallar xossalarida mavjuddir: PbS – galenit va CdS – grikorit. 
Kuydirish paytida qo‘rg‘oshin sulfidi PbO holatiga 700–800
0
C 
yyengil o‘tadi. Qo‘rg‘oshin oksidi esa noruda moddalar bilan reaksiyaga 
kirib, past haroratlarda eriydigan birikmalar paydo qilishi mumkin. 
Kadmiy sulfidi 735
0
Cda alanga oladi va oksid shakliga o‘tadi. 
Ikkala sulfidlar yuqori haroratda uchuvchanlik xususiyatiga ega. Bu 
xususiyatni texnologlar bilib, metallarni jarayon mahsulotlariga o‘tishini 
hisoblashlari kerak. 
Rux boyitmalar mis xalkopirit, xalkozin va kovellin turlarida 
uchraydi. Bu birikmalar o‘zlarini kuydirishda o‘zgarishlari mis 
xomashyosini qayta ishlashdagi jarayonlariga o‘xshashdir. 
Zamonaviy zavodlarda rux boyitmasini kuydirish «KS» pechlarida 
o‘tkaziladi. Bu jarayonning afzalliklari: 
1) yuqori ishlab chiqarish unumdorligi (oddiy pechlarga nisbatdan 
2–3 marta yuqoriroq). 
2) kuydirish jarayonining tartiblanishi va mahsulotni sifatliligi; 
3) SO
2
ni gazdagi miqdorining ko‘pligi va undan sulfat kislotasini 
olish qulayligi; 

---

245 
4) tanlab eritishda salbiy ta’sir etuvchi ferrit va silikat birikmalarini 
cheklangan holatda paydo bo‘lishi va boshqalardir.