Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

Respublikamizda asosiy tayyorlanadigan dorivor o„simliklar ro„yxati 
 
 
O‗simlikning nomi 
Yig‗ish 
muddati 
Mahsulot
i 
O‗sadigan joyi 
1 
Arman gulxayrisi –  
Althaea armeniaca Ten. 
Oktyabr 
Ildizi 
Ariq,  ko‗l  bo‗ylarida, 
to‗qay, butalar orasida  
2 
Achchiq toron –  
Polygonum hydropiper L. 
May-
sentyabr 
Er  ustki 
qismi 
Botqoqlashgan  joylarda, 
kam  o‗tloqlarda,  ariq, 
ko‗l, 
hovuz, 
zovur 
bo‗ylarida   
3 
SHaftolibargli 
toron 
– 
Polygonum persicaria L. 
Iyul-
sentyabr 
Er  ustki 
qismi 
Nam 
erlarda, 
ariq 
bo‗ylarida,  bog‗larda  va 
polizlarda  
4 
Qushtoron –  
Iyun 
–  Er  ustki  Yo‗l 
yoqalarida, 

48 
 
Polygonum aviculare 
sentyabr 
qismi 
tashlandiq  erlarda,  ariq 
bo‗ylarida, 
ekinlar 
(ayniqsa 
bug‗doyzor) 
orasida 
5 
Katta andiz – 
 Inula grandis Schrenk. 
Oktyabr  
Ildiz  va 
ildizpoya 
Nam 
erlarda, 
suv 
bo‗ylarida,  o‗tloqlarda  va 
butalar orasida 
6 
Maydagulli 
tog‗rayhon-
Origanum 
tytthantum 
Gontstch. 
Iyun-
avgust  
Er  ustki 
qismi 
Tog‗larning  pastki  va 
o‗rta  qismidagi  mayda 
toshli qiyaliklarda 
7 
Dag‗al dalachoy –  
Hypericum scabrum L. 
Iyun-
avgust 
Er  ustki 
qismi 
Tog‗larda 
o‗rmon 
chetlarida, 
butalar 
orasida,  
8 
Oddiy dalachoy –  
Hypericum perforatum L. 
Iyun-
avgust 
Er  ustki 
qismi 
Yo‗l  yoqalarida,  ariq 
bo‗ylarida, 
o‗tloqlarda, 
bedazorlarda, 
tog‗larda 
o‗rmon chetlarida, butalar 
orasida  
9 
CHayano‗t- 
Urtica dioica L. 
Iyun-
avgust  
Bargi  
Yo‗l  yoqalarida,  ariq 
bo‗ylarida,  nam  va  salqin 
o‗rmonlarda, 
aholi 
yashaydigan erlarga yaqin 
joylarda, butalar orasida 
10 
Ko‗ka –  
Tusilago farfara L. 
Iyun-iyul  Bargi  
Tog‗lik  erlarida,  daryo 
hamda  ariq  bo‗ylarida, 
o‗rmonlarda,  jarliklarda 
va g‗orlarda 
11 
Katta zubturum-  
Plantago major L. 
Yil bo‗yi   Bargi  
Yo‗l 
yoqalarida, 
dalalarda, 
ekinzorlarda, 
o‗tloqlarda, 
o‗rmon 
chetlarida, ariq  bo‗ylarida 
hamda 
boshqa 
nam 
erlarda 
12 
O‗rta zubturum –  
Plantago media L. 
-/--/- 
Bargi  
-/--/- 
13 
Lansetsimon  zubturum  – 
Plantago lanceolata L. 
-/--/- 
Bargi  
-/--/- 
14 
Achchiq ermon –  
Artemisia absinthium L. 
Iyul 
(gullashd
an oldin) 
Er  ustki 
qismi 
Aholi 
yashaydigan 
joylarda,  yo‗l  yoqalarida, 
o‗tloqlarda, 
o‗rmon 
chetlarida,  suv  bo‗ylarida 
va ekinzorlarda 
15 
Na‘matak turlari –  
avgust-
Mevasi  
O‗rmonlarda, 
ariq 

49 
 
Rosa species. 
sentyabrd
a 
bo‗ylarida, 
butalar 
orasida, tog‗larning quruq 
toshloq yon bag‗irlarida 
16 
Turkiston  arslonquyrug‗i  - 
Leonurus turkestanica L. 
Iyun-
avgust  
er  ustki 
qismi 
Tog‗lik noxiyalarida, tog‗ 
etaklaridan 
to 
o‗rta 
qismigacha  bo‗lgan  tosh, 
tuproqli qiyalik-larda  
17 
CHuchukmiya  (qizilmiya, 
shirinmiya)- 
Glycyrrhiza 
glabra L. 
Sentyabr-
oktyabr  
Ildizi  
SHo‗r 
tuproqli 
cho‗llarda,  cho‗llardagi 
ariq,  kanal,  daryo  va  ko‗l 
bo‗ylari, 
begona 
o‗t 
sifatida 
ekinzorlarda, 
qum-li 
erlarda, 
qumli 
qiyaliklarda 
hamda 
to‗qayzorlarda  
18 
Bo‗ymodaron –  
Achillea millefolium L. 
Iyun-iyul  Er  ustki 
qismi 
O‗rmon,  o‗rmon-cho‗l  va 
cho‗l  hududlarida  hamda 
tog‗li  tumanlarda  (tog‗ 
etaklaridagi  tekisliklarda, 
tog‗ 
yonbag‗irlarda) 
ochiq  yalangliklarda  va 
quruq  o‗tloqlar,  qirlar, 
yo‗l  yoqalari,  o‗rmon 
chetlari 
19 
Dala qirqbo‗g‗imi –  
Equisetum arvensa L. 
Iyun-iyul  Er  ustki 
qismi 
Ariq  bo‗ylarida,  qumli 
o‗tloqlarda, 
butalar 
orasida, ekinzorlarda 
20 
Ittikanak –  
Bidens tripartita L. 
Iyun-
sentyabr 
Er  ustki 
qismi 
Nam 
o‗tloqlarda, 
botqoqliklarda, 
ariq 
bo‗ylarida,  begona  o‗t 
sifatida ekinlar orasida  
 
DORIVOR MAHSULOTLARNI TAYYORLASH 
Biologik  faol  moddalar  o‗simliklarning  hamma  organlarida  bir  vaqtning  o‗zida 
ko‗p  miqdorda  to‗planmaydi,  shuning  uchun  xam  ularni  turli  vaqtlarda  tayyorlashga 
to‗g‗ri keladi. 
O‗simlik organlarini quyidagi muddatlarda yig‗ib olish kerak: 
Barglar  odatda  o‗simlik  gullashi  oldidan  yoki  gullaganida  yig‗ib  olinadi.  Barglar 
juda  ohistalik  bilan,  iloji  boricha  o‗simlikka  zarar  etkazmasdan  yig‗ib  olinadi 
(belladonna, angishvonagul va boshqa o‗simlik barglari). 

50 
 
Ba‘zan  o‗t  o‗simliklarning  bargini  tayyorlash  uchun  er  ustki  qismi  o‗rib  olinadi, 
so‗ngra  barglari  teriladi  yoki  er  ustki  qismi  quritib  maydalanadi.  Barglari  ajratilib, 
poyasi  bilan  shoxlari  tashlab  yuboriladi.  Bunda  shox  va  gullar  aralashmasi  barglarga 
qo‗shilib ketishi mumkin (yalpiz, gazanda va boshqa o‗simliklar). 
O‘simlikning  er  ustki  qismi  (o‘t)  o„simlik  gullaganida  yig‗iladi.  O‗simlikning  er 
ustki  qismi  poyasining  tagidagi  barglar  oldidan  o‗rib  olinib,  poyaning  bargsiz  qismiga 
tegilmaydi.  Bo‗yi  baland  o‗simliklarning  esa  poyasining  tepa  qismi  (10-20  sm 
uzunlikda)  va  shoxchalari  kesib  olinadi  (achchiq  shuvoq,  dalachoy  va  boshqa 
o‗simliklar). 
Kurtaklar  erta  bahorda  (ochilmasdan  ilgari)  o‗simlik  tanasida  suyuqlik  yura 
boshlagan  vaqtda  yig‗iladi.  Kurtaklar  o‗simliklardan  terib  olinadi  yoki  kurtakli 
shoxchalarni qirqib olib so‗ngra shoxchalardan kurtaklarni asta-sekin qoqib to‗planadi. 
Po‘stloqlar  ham  erta  bahorda,  ya‘ni  o‗simlik  tanasida  suyuqlik  yurishib,  yog‗och 
qismidan oson ajraladigan davrida, poya va yo‗g‗on shoxlaridan shilib olinadi. Po‗stloq 
olishni  osonlashtirish  uchun  poya  yoki  yo‗g‗on  shoxlarni  bir-biridan  30  sm  masofada 
ikki  eridan  o‗tkir  pichoq  bilan  ko‗ndalangiga,  keyin  uzunasiga  kesiladi  va  po‗stloq 
ajratib olinadi. 
Gullar  o„simlik  qiyg‗os  gullaganda  yig‗iladi.  Ko‗pincha  gullar  alohida-  -alohida 
kesib  olinadi.  Ba‘zan  gul  to‗plamining  hammasi  (dastarbosh,  marjondaraxti  va 
boshqalar)  yoki  gulning  ayrim  qismlari  (sigirquyruq  o‗simligida  faqat  gul  tojibarglari) 
yig‗ib olinadi. 
Plantatsiyalarda  o‗stirilgan  yoki  yovvoyi  holda  ko‗p  uchraydigan  mayda  gulli 
o‗simliklarning guli mahsus asbob bilan yig‗iladi (moychechak va boshqalar). 
Meva  va  urug‘lar  pishib  etilgan  davrda  yig‗iladi.  Mevalar  odatda  ertalab  yoki 
kechqurun  yig‗ib  olinadi,  kun  isiganda  yig‗ilsa,  quruq  mevalarning  urug‗i  sochilib 
ketishi mumkin. 
Mevalar  turiga  qarab  tayyorlanadi.  Ba‘zilar  qo‗l  bilan  bitta-bitta  uzib  olinadi, 
boshqalari esa tayoq bilan qoqiladi. 
Urug‗lar  ham  turli  usullar  bilan  tayyorlanadi.  Ba‘zi  urug‗lar  maxsus  asbob  bilan 
mevadan  ajratib  olinadi  (bodom  urug‗i  va  boshqalar).  Mayda  meva  va  urug‗lar  esa 
urug‗lar etilganidan so‗ng yoki etilishi oldida o‗simlikni o‗rib quritib, so‗ngra xirmonda 
yanchib  tozalanadi  (fenxel,  arpabodiyon  va  kashnich  mevalari,  xantal  urug‗i  va 
boshqalar). 
Er  ostki  organlar  (ildiz,  ildizpoya,  tuganak  na  piyozlar)  odatda  o‗simlik  uyquga 
kirgan  vaqtida  –  erta  bahorda  yoki  kech  kuzda  tayyorlanadi.  Ba‘zi  er  ostki  organlarni 
o‗simlik  gullab  bo‗lganidan  so‗ng  yig‗iladi.  CHunki  ularning  ba‘zilarini  o‗sayotgan 
erida baland bo‗yli begona o‗simliklar orasidan topish qiyin (solab turlari va boshqalar), 
ba‘zilarini  qurib  qolgan  poyalarini  esa  shamol  sindirib  uchirib  ketadi  (etmak  va 
boshqalar). 
Er  ostki  organlarni  belkurak,  ketmon  va  boshqa  asboblar  bilan  qazib  olinadi.  Bir 
joyni o‗zida usimlik ko‗p hamda er ostki organlari yaxshi taraqqiy etgan bo‗lsa, u holda 
traktor  bilan  kovlab  olinadi  (qizilmiya  va  boshqalar).  Yig‗ilgan  er  ostki  organlarni  loy, 

51 
 
tuproq, qum, barg va poyalardan tozalab (ba‘zilarini suvda yuvib), quritish uchun mayda 
bo‗laklarga qirqiladi. 
O‗simlikning er ustki qismlarini, masalan bargi, guli va boshqa qismlarini shudring 
ko‗tarilgandan so‗ng havo ochik paytida yig‗ib olinadi. YOmg‗ir yoki ertalabki shudring 
ko‗tarilmasdan oldin yig‗ilgan o‗simliklarni quritish qiyin, ular qurtilganida ham qorayib 
ketadi.  Yig‗ilgan  dorivor  mahsulotlarni  savatlarga  bosib  yoki  bir  epra  uyub  qo‗yib 
bo‗lmaydi,  chunki  namlik  va  issiqlik  (qizish  yoki  quyosh  harorati)  ta‘sirida  o‗simlik 
to‗qimalarida  chuqur  biokimyoviy  o‗zgarishlar  ro‗y  beradi,  organimzga  ta‘sir  etuvchi 
kimyoviy birikmalar parchalanib ketib, dorivor mahsulot o‗z qimmatini yo‗qotadi. 
 
DORIVOR MAHSULOTLARNI QURITISH 
Tayyorlangan  dorivor  mahsulotlarni  boshqa  o‗simlik  aralashmalari,  loy,  tuproq, 
qum va boshqalardan tozalangandan so‗ng tezda quritishga kirishiladi. 
Quritishning  eng  oddiy  va  oson  usuli  tabiiy  sharoitda,  ya‘ni  ochiq  havoda 
quritishdir.  Lekin  o‗simliklarning  er  ustki  qismlarini  (po‗stloq,  meva  va  urug‗laridan 
tashqari)  ochiq  havoda,  quyoshda  qurutib  bo‗lmaydi.  Aks  holda  o‗simlikning  er  ustki 
organlari  hujayralaridagi  yashil  rang  beruvchi  xlorofill  hamda  gul  qismlaridagi  rang 
beruvchi pigmentlar parchalanib ketib, poya, barg va qisman gullar sarg‗ayib (ko‗pincha 
gullar  rangsizlanib)  qoladi.  Xlorofill  pigmenti  parchalanishi  bilan  birga  o‗simlik 
tarkibidagi  boshqa  kimyoviy  birikmalar  ham  gidrolizlanishi  mumkin.  SHuning  uchun 
ham  odatda  quyosh  issig‗ida  faqat  er  ostki  organlar,  po‗stloq,  meva  va  urug‗lar  quriti-
ladi.  
O‗simlikning  er  ustki  qismlari  (poya,  barg  va  gullar)  maxsus  qurilgan  bostirma, 
shiypon  yoki  cherdaklarda  quritiladi.  Bu  joylar  toza  va  shamol  o‗tib  turadigan  bo‗lishi 
kerak. Dorivor mahsulotlar maxsus ishlangan stelajlarga yupqa qilib yoyiladi. 
Meva  quritiladigan  quritgichlarni  ham  dorivor  mahsulotlarni  quritishga 
moslashtirish  mumkin.  Bundan  tashqari,  ho‗l  mevalarni,  masalan,  chernika,  malina, 
klyukvani rus pechida (non yopib bo‗lgandan so‗ng) quritsa ham bo‗ladi. 
So‗nggi  yillarda  dorivor  o‗simlik  mahsulotlarini  tabiiy  usulda  quritish  bilan  bir 
qatorda turli tipdagi quritgichlarda sun‘iy quritish keng qo‗llanilmokda. 
Ayrim  dorivor  o‗simliklar  tarkibidagi  ta‘sirchan  qimmatbaho  kimyoviy  birikmalar 
(masalan,  glikozidlar)  tabiiy  ravishda  uzoq  quritilganda  parchalanib  ketishi  mumkin. 
SHuning uchun ularni sun‘iy ravishda quritgan yaxshi. Bundan tashqari, sun‘iy ravishda 
quritilganda dorivor mahsulot tez quriydi va sifatli bo‗ladi. 
Tarkibida efir moyi bo‗lgan dorivor mahsulotlar 25-30
0
 da, alkaloidlar, glikozidlar 
va  boshqa  moddalar  bo‗lgan  dorivor  mahsulotlar  50-60
0 
da  quritilishini  esda  tutish 
kerak. Mahsulotni juda quritib yubormaslik lozim. Aks holda u kukunga aylanib ketadi. 
 
 
 
 
 

52 
 
DORIVOR MAHSULOTLARNI STANDART HOLIGA 
KELTIRISH 
 
Dorivor  mahsulotlar  qabul  punktlariga  tayyorlov  idoralari,  jamoalar  va  ayrim 
shaxslar tomonidan turli ko‗rinishda, ya‘ni standart talabiga javob bermaydigan holatda 
kelishi  mumkin.  SHuning  uchun  mahsulotlarni  idishlarga  joylashtirib  (qadoqlab), 
omborlarga  jo‗natishdan  oldin  ularni  ma‘lum  talablarga  javob  beradigan  holda  keltirish 
zarur. 
Dorivor mahsulotlarni standart holiga keltirish uchun quyidagi ishlar bajariladi: 
1.  Aralashmalardan  tozalash.  Tayyorlovchilarning  tajribasizligi  yoki  shoshilib  va 
pala-partish  ishlashlari  sababli  qabul  punktlariga  topshirilgan  dorivor  mahsulotlar 
tarkibida  turli  aralashmalar  bo‗lishi  mumkin.  Ular  organik  va  mineral  aralashmalarga 
bo‗linadi.  
Organik aralashmalarga dorivor o‗simlikka o‗xshagan yoki uning yonida o‗sadigan 
boshqa  o‗simliklar  qismlari,  xashak,  somon,  ko‗mir  va  boshqalar  hamda  shu  dorivor 
o‗simlikning mahsulot bo‗lmagan qismi kiradi. Mineral aralashmalar odatda kesak, tosh, 
tuproq, qum hamda shisha, sopol, chinni bo‗lakchalaridan iborat bo‗ladi. 
Mahsulotni  standart  holatga  keltirish  uchun  uni  aralashmalardan  tozalash  kerak. 
Buning uchun u mashinalar yordamida yoki qo‗lda elanib, aralashmalardan tozalanadi va 
navlapga  ajratiladi,  ayrim  hollarda  esa  (o‗simlikning  er  ustki  qismidan  gul  va 
barglarning  aralashmasini  ajratib  olish  uchun)  mahsulot  avval  mashinalarda  yanchilib, 
so‗ngra elanadi, poya va shoxlar ajratib tashlanadi.  
2.  Mahsulotning  nuqsonli  qismlarini  ajratish.  Agarda  dorivor  mahsulot  yomg‗ir 
yog‗ib  turgan  vaqtda,  yomg‗ir  yog‗ib  o‗tgan,  lekin  o‗simlik  hali  qurimagan  va  havoda 
namlik  ko‗p  vaqtda,  o‗simlikdan  ertalabki shudring  hali  ko‗tarilmaganda  tayyorlansa, u 
quritish  paytida  sarg‗ayib  yoki  qorayib  qolishi  mumkin.  Mahsulot  to‗g‗ri,  havo  quruq 
vaqtda  tayyorlansa,  lekin  noto‗g‗ri  quritilsa  ham  ular  sarg‗ayib  yoki  qorayib  qolishi 
mumkin.  Bu  nuqsonlar  tegishli  GOST  larda  ma‘lum  miqdorda  ruhsat  etiladi.  Agar  ular 
ko‗rsatilgan  miqdordan  ortiq  bulsa,  bu  mahsulot  sifatiga  ta‘sir  kiladi.  SHuning  uchun 
dorivor mahsulot navlarga ajratilib, qoraygan va sarg‗aygan qismlardan tozalanadi.  
3.  Mahsulotni  maydalangan  qismdan  tozalash.  Dorivor  mahsulot  tarkibida 
maydalangan  qismning  miqdori  tegishli  GOST  da  chegaralangan  bo‗ladi.  CHunki 
mahsulotni  tarkibida  maydalangan  qismi  me‘yoridan  ortiqcha  bo‗lsa,  uning  sifati  past 
hisoblanadi.  SHy  sababli  dorivor  mahsulotni  standart  talabiga  javob  beradigan  qilish 
maqsadida  uni  mayda  qismidan  tozalanadi.  Buning  uchun  mahsulot  tegishli  GOST 
talabiga binoan kerakli teshikli elaklarda elanadi. 
4.  Mahsulotni  qayta  quritish.  Qabul  punktlarida  qabul  qilib  olingan  mahsulotlar, 
ko‗pincha,  etarli  darajada  quritilmagan  bo‗ladi.  Bundan  tashqari,  bu  mahsulotlar 
(ayniqsa  gigroskopik  mahsulotlar)  saqlash  davrida  (tayyorlovchilar  zudlik  bilan  qabul 
punktlariga topshirmaganlarida) va qabul punktlariga olib ketilayotgan vaqtda sharoitga 
qarab  bir  oz  namlanib  qolishi  mumkin.  Xatto,  keyinchalik  ham,  bu  mahsulotlar 
omborlarda  yoki  dorixona  va  laboratoriyalarda  saqlanish  davrida  mog‗orlab,  sarg‗ayib 

53 
 
yoki qorayib o‗z sifatini yo‗qotadi. Mahsulotning qimmatini saqlab qolish uchun tegishli 
GOST da ko‗rsatilgan namlik qolguniga qadar qayta quritiladi. 
5. Mahsulotni maydalash. Dorixonaga ko‗pchilik mahsulotlar maydalangan (mayda 
bo‗laklarga  qirqilgan  yoki  kukun-poroshok)  holda  yuboriladi.  Mahsulotlar  faqat 
omborlarda  tezda  buzilib,  o‗z  sifatini  yo‗qotmasligi  uchun  butunligicha,  mayda-
lanmasdan saqlanadi. 
Mahsulotlarni  maydalash  (barglarni  qirqish,  er  ustki  qismini  yanchish,  ildiz  va 
ildizpoyalarni  kubsimon  qilib  qirqish,  kukun–poroshok  holiga  keltirish)  mashinalar 
yordamida  amalga  oshiriladi.  Har  bir  mahsulotni  qay  darajada  maydalash  kerakligi 
tegishli  standartlar  (GOST)  da  ko‗rsatilgan  bo‗lib,  bu  ishlar  markazlashtirilgan  va 
moslangan qabul punktlarida bajariladi. 
 
DORIVOR 
MAHSULOTLARNI 
IDISHLARGA 
JOYLASHTIRISH 
(QADOQLASH) 
 
Standart  holiga  keltirilgan  dorivor  mahsulotlar  turiga  karab  har  xil  qadoqlanadi. 
Dorivor  mahsulotlarni  idishlarga  joylashtirish  (qadoqlash)  ularni  tashqi  ta‘sirlardan  va 
to‗kilish, sochilishdan, ishlatiladigan muddati ichida uning sifatini va tashqi ko‗rinishini 
o‗zgartirmasdan  saqlanishini  hamda  transport  vositalarida  jo‗natish  va  tashishni 
ta‘minlashi lozim. 
Mahsulotlarni  joylashtirishga  qoplar,  xaltachalar  (paketlar),  taxtadan  va  karton 
qog‗ozdan yasalgan yashiklar va kutichalar hamda toylash uchun yasalgan yashiklar va 
boshqalar  ishlatiladi.  Ishlatiladigan  idishlar  quruq,  toza,  hech  qanday  hidi  bo‗lmasligi 
hamda har bir partiya uchun bir xil bo‗lishi kerak. 
Mahsulotlar  joylashtiriladigan  idishlar,  idishdagi  mahsulotlarning  og‗irligi  dorivor 
mahsulotlarning  turiga  qarab  aniqlanadi  va  ular  tegishli  me‘yoriy  hujjatlarda,  masalan 
farmakopeya maqolasi (FM) va GOST larda ko‗rsatiladi: 
Quritilgan  dorivor  mahsulotlarni  qadoqlash  uchun  quyidagi  idishlardan 
foydalaniladi:. 
GOST 19317-73 bo‘yicha matodan tikilgan qoplar yoki GOST 18225-72 bo‘yicha 
zig‘ir-jut-kanop  tolalaridan  to‘qilgan  qoplar.  Bu  qoplar  bir  yoki  ikki  qavat  holida 
ishlatilishi  mumkin.  Qoplarning  og‗zi  qo‗l  (GOST  17308-85  ga  binoan  kanop  ip  bilan) 
yoki  mashina  (GOST  14061-85  ga  binoan  zig‗ir  tolasidan  qilingan  ip  bilan)  yordamida 
tikiladi. Qopga solingan mahsulot og‗irligi 40 kg dan oshmasligi kerak. 
GOST 2226-75 bo‘yicha ko‘p qavatli qog‘oz qoplar va GOST 24370-80 bo‘yicha 
ikki yoki bir qavatli qog‘ozli xaltalar. Mahsulot bilan to‗ldirilgan qog‗oz qoplar, xaltalar 
og‗zi yuqorida ko‗rsatilgan iplar bilan qo‗l yoki mashina yordamida tikiladi. 
Bir yoki ikki qavat xaltalar tayyorlash uchun maxsus qog‗ozlar (GOST 2229-81 E 
va GOST 1760-81 ga binoan) ishlatiladi. Qog‗oz qopga 15 kg, qog‗oz xaltaga 5 kg dan 
ortiq maxsulot solinmasligi kerak. 
Matodan  tikilgan  GOST  19298-73  bo‘yicha  uzun  va  olti  qirrali  yashik  shaklli 
toylar.  Toylarga  50  kg  dan  ortiq  bo‗lmagan  miqdorda  dorivor  mahsulot  solinadi  va 

54 
 
ularning  og‗zi  yuqorida  aytib  o‗tilgan,  tegishli  GOST  larda  ko‗rsatilgan  iplar  bilan 
qo‗lda yoki mashina yordamida tikiladi. 
Ba‘zan usti mato bilan o‗rab tikilmagan toylar ham qo‗llaniladi. 
YOg‘ochdan  GOST  5959-80  bo‘yicha  yasalgan  yashiklar.  YAshiklar  ichiga 
tegishli  GOST  larda  ko‗rsatilgan  B  -  markali  qog‗oz  (GOST  8273-75)  yoki  qop 
tikiladigan  qog‗oz  (GOST  2228-81)  solib,  so‗ngra  dorivor  mahsulot  bilan  to‗ldiriladi. 
YOg‗och  yashiklarga  30  kg  gacha  og‗irlikda  dorivor  mahsulot  solinadi.  Keyin  uning 
qopqog‗i mixlanadi. 
Kartondan  GOST  15629-83  bo‘yicha  yasalgan  yashiklar.  Bu  yashiklarni  dorivor 
mahsulotlar  bilan  to‗ldirishdan  avval  ularni  ichiga  tegishli  qog‗ozlar  solinadi.  Oxirida 
karton yashiklar ustiga maxsus elim qog‗oz lentalar yopishtiriladi yoki ikki eridan po‗lat 
sim bilan o‗raladi (GOST 32822-74). 
Karton yashiklarga solingan dorivor maxsulot og‗irligi 25 kg dan oshmasligi lozim. 
Dorivor  mahsulotlarni  joylash  uchun  kerakli  bo‗lgan  idishlar  bu  mahsulotlarning 
turiga va hususiyatiga qarab tegishli GOST ga binoan tanlanadi. Masalan:  
-  o‗simliklarning  er  ustki  qismi,  bargi,  po‗stlog‗i,  ba‘zan  gullari,  ildizi  va 
ildizpoyalarini  odatda  oldin  preslab,  so‗ngra  maxsus  toylaydigan  yashiklarga  solinadi. 
Bu  usul  qopga  yoki  yashiklarga  solib,  joylashtirishga  nisbatan  arzon  tushadi  hamda 
tashish  yoki  saqlash  davrida  dorivor  mahsulotni  issiqdan,  namlikdan  va  quyosh 
ta‘siridan yaxshi himoya qiladi. 
- quritilgan xo‗l mevalar, shoxkuya hamda ayrim qimmatbaho va og‗ir mahsulotlar 
ikki qavat qilib tikilgan qoplarda saqlanadi. 
-  toylab  bo‗lmaydigan  engil  dorivor  mahsulotlar  ikki  qavatli  katta  qoplarga,  tez 
maydalanib  ketadigan  moychechak,  marvaridgul  gullari,  qarag‗ay  kurtagi  va  boshqalar 
ichiga zich qilib bir necha qavat qog‗oz solingan yashiklarga joylashtiriladi. 
Dorivor  mahsulotlarni  aholiga  sotish  uchun  qadoqlashda  GOST  64-026-87 
bo‗yicha qog‗ozdan (kartondan) yasalgan qutichalar, qog‗oz va polietilen xaltachalar va 
boshqalardan foydalaniladi. 
Qanday idishlarga va qanchadan dorivor mahsulot qadoqlanishi, xuddi shuningdek 
xaltachalar  va  qutichalar  og‗zi  qanday  elim  bilan  elimlanishi,  dorixona  va  omborlarga 
jo‗natish  uchun  yashiklarga  qancha  xaltacha  va  qutichalar  joylashtirilishi  kerakligi 
tegishli me‘yoriy-texnik hujjatlarda ko‗rsatiladi: 
Dorivor  mahsulot  idishlarga  joylashtirib  bo‗lingandan  so‗ng,  ular  joylashtirilgan 
idish  ustiga  shu  mahsulot  to‗g‗risida  to‗liq  ma‘lumot  yoziladi  (tamg‗alanadi)  yoki 
tegishli yorliq osiladi. 
Sotish  uchun  dorixonalarga  chiqariladigan  dorivor  mahsulotlar  idishi  (karton 
quticha,  polietilen  xaltacha,  yashik  va  boshqalar)  ustiga  GOST  17768-80  ga  binoan 
quyidagilar yozilgan bo‗lishi kerak: 
-  vazirlik,  tayyorlagan  korxona  va  uni  tovar  belgisi;  mahsulotning  lotin,  rus  va 
o‗zbek tilidagi nomi; namlikni eng ko‗p ruhsat etiladigan holatidagi mahsulot og‗irligi, 
ishlatish usuli, saqlash sharoiti, hisobga olingan nomeri, seriya nomeri, saqlash muddati 
va bahosi. 

55 
 
Transport vositasida jo‗natiladigan dorivor mahsulot idishi ustiga GOST 14192-77 
buyicha  quyidagilar  yozilgan  bo‗lishi  kerak:  vazirlik  (muassasa,  boshqarma),  jo‗natgan 
korxananing  nomi,  mahsulot  nomi,  namlikni  eng  ko‗p  ruhsat  etiladigan  holatdagi 
mahsulotni sof (netto) og‗irligi, idishi bilan birgalikdagi (brutto) og‗irligi, tayyorlangan 
yili  va  oyi,  partiya  nomeri,  ko‗rsatilgan  mahsulotning  me‘yoriy-texnik  hujjati 
(MTX)ning darajasi va nomeri. 
 
MAHSULOTNI TRANSPORT VOSITALARIDA JO„NATISH 
 
Tayyorlangan,  quritilgan  va  idishlarga  joylashtirilgan  mahsulotlar  o‗z  vaqtida 
saqlanadigan  va  ishlatiladigan  joylarga  jo‗natilishi  lozim.  Agarda  mahsulotlarni 
tarnsport  vositasi  orqali  jo‗natishda  tegishli  qoidalarga  rioya  qilinmasa,  u  yulda 
namlanishi, maydalanishi va boshqa sabablarga ko‗ra o‗z sifatini yo‗qotishi mumkin. 
Dorivor mahsulotlar GOST 14192-77 va GOST 17768-80 larga binoan quruq, toza, 
hech qanday hidi bo‗lmagan, usti yopiq transport vositalarida jo‗natiladi. 3aharli, kuchli 
ta‘sirga  ega  hamda  o‗zida  efir  moyi  saqlovchi  dorivor  mahsulotlarni  boshqa  mahsu-
lotlardan  alohida  boshqa  transport  vositalarida  (ayrim  avtomashina,  ayrim  temiryo‗l 
vagoni va boshqalar) yuborilishi lozim.