284
mavjud bo‘lishining asosini tashkil qiladi, ularning vazifasi nizolarning sabablarini
bartaraf etishdan emas, balki ularni tartibga solishning usullarini topishdan
iborat.Birgalikdagi ijodning sotsial jarayoni o‘zgaruvchanlarining o‘zaro
hamkorligi natijasida beqaror dinamik muvozanat vujudga keladi. Yakka shaxslar
va guruhlarni o‘zaro bog‘liqligi tasodifiy o‘zgaruvchanlikka qarama-qarshi
determinatsiyalangan munosabatlarni paydo bo‘lishidan iboratdir. Ushbu nuqtai
nazardan sotsial o‘zaro bog‘liqlik, tarkibiy qismlar, ichki va tashqi muhit,
o‘rtasidagi belgilangan tartibni bildiradi. Masalan, kontsepsus (umumiy rozi
bo‘lishlik) ichki muvozanatni namoyon bo‘lishlaridan biridir, bu ichki tartib tashqi
muhitga nisbatan esa ham jamoaviy aqlli yaratish va ham guruhga guruhli egoizm
ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, innovatsion guruhning tizim sifatidagi sotsial mavqei asta
sekin shakllanadi. Qaysi yerda yangi rolli taqsimlanishi, guruhni dinamika va
sotsial o‘zaro hamkorlik mavjud bo‘lsa, sotsial moslashuvning o‘zining me‘yorlari
amalda bo‘ladi, ham ichki va ham tashqi muhitga nisbatan belgilangan asosiy
vazilar va me‘yorlar bajariladi. Gap yana u yoki bu tizimni parametrlar va
o‘zgaruvchanlar tizimning o‘zining tuzilmasi o‘zgarmasdan o‘zgarishi mumkin
bo‘lgan zaruriy belgilangan miqdoriy doiralar haqida ketmoqda. Ushbu nuqtai
nazardan yakka shaxslar va masalan, konsensus va janjalning nisbatini belgilab
beruvchi guruhli dinamika holati parametrlarini psixologik reaksiyani ko‘rib
chiqish zarur. Innovatsion faoliyani sotsial jarayon sifatida ko‘rib chiqish
tizimning yangi g‘oyani ilgari surish paytidagi muvozanatsizlik, keyin g‘oyani
moslashishdagi oraliq va guruh a‘zolari tomonidan uni qarama qarshilik qiluvchi
jarayonlar janjalni mavjudligidan konsensusning muvozanatli holatiga keyinchalik
erishishiga e‘tiborni qaratish kabi holatlari o‘stasidagi harakatchan muvozanatni
oladi Janjal sotsial rivojlanishning muhim holatlaridan biri hisoblanadi. Janjalning
jarayon sifatidagi dinamikasi uni musobaqa, moslashish va o‘zlashtirish bilan bir
qatorda sotsial o‘zaro hamkorlikning asosiy turdaridan biri qiladi.
Janjal sotsial ahamiyatli maqsadlarga erishishning vositasi bo‘ladi. U
innovatsion faoliyatning faol harakatlantiruvchi kuchi bo‘lishi kerak. Boshqacha
285
fikrlash va janjalga yo‘l qo‘yishni g‘oyalarni ajoyib almashtirish bilan bir qatorda
novatorlik tashkilotlarni rivojlanishining me‘yori bo‘lib qoladi. Albatta, janjal
hamma vaqt ham, ayniqsa axloqiy tomondan maqsadga muofiq emas. Ammo
janjallarni yo‘qligi tashkilotni ijodiy o‘sishni sekinlashishigi va pirovardida to‘liq
qotib qolishga olib kelishi mumkin.
Janjal ham tashqi va ham ichki sotsial-iqtisodiy va texnologik muhitning
obyektiv sharoitlaridan kelib chiqishi mumkin. Janjalning zamonaviy tushunishga
nafaqat uni vujudga kelishining ko‘p sonli manbalari, janjalli vaziyatlarni
rivojlanishi va hal qilinishi tadqiqot qilish, balki janjalning vazifaviy
oqibatlarini, shu jumladan sotsial masofa nuqtai nazaridan o‘rganish ham kiradi.
Novator olim uchun innovatsion faoliyatning maqsadni mo‘ljallash va haqiqatlar
o‘rtasidagi moslikni yo‘qligi janjalning asosi bo‘lishi mumkin.
Innovatsion faoliyatda nafaqat shaxslararo va guruhlararo janjalli vaziyatlar,
balki ilmiy va tashkiliy tuzilmalarning takomillashganligi, texnologik va iqtisodiy
rivojlanishlar maqsadlarining ziddiyatliligi janjallarning manbalari bo‘lib xizmat
qilishlari mumkin. Janjal har xil tasavvurlar manfaatlar va boyliklarga
asoslanishi mumkin. Ayniqsa, ko‘proq janjallar yakka rahbarlikni yo‘qligi,
gorizontal tuzilmalarni ustuvorligi, tashkilotlarning matritsali va vazifaviy
turlarida vujudga keladilar. Ko‘pgina vaziyatlarda janjallar nafaqat tashxis qo‘yish
vazifasini bajaradilar, balki qo‘yilgan maqsadlarga erishining yagona yo‘li
bo‘ladilar. Ochiq tizimlarda janjalni boshqarishga boshqa jihatlardan
yondoshishi kerak. Janjalga sotsial - psixologik obyektning vaqtincha holati
sifatida qaraladi va uni boshqarish vaziyatli asosda amalga oshiriladi.
Hammadan avval maqsadlar, ko‘rsatmalar, qadriyatlarni birga bo‘la olishning
tahlili o‘tkaziladi. Keyin janjalli vaziyatlar rasmiy va norasmiy bitimlar orqali
tartibga solish rejasi mo‘ljallanadi. Tushunib yetilgan kelishuv konstruktiv faoliyat
bilan birga bo‘lishi kerak. Tizimli bashoratli yondashish asosida kelishuvga
erishish bo‘yicha eng yaxshi natijalarni olish mumkin.
Janjalli vaziyatlarni boshqarishning turkumiy usullari eng unumli bo‘ladi.
Umumiy ahamiyatga ega maqsadlar va qadriyatlarni belgilash janjal sabablarini
286
tekislaydi, avval dushman bo‘lgan tomonlar, guruhlar va yakka shaxslarni
faoliyatning yuqori tamoyillarini amalga oshirish uchun birlashtirishga yordam
beradi. Mukofotlar tizimi tuzilishini boshqarish xodimlar harakatlarini yaxshiroq
boshqarish va qo‘yilgan mAqsadlarni amalga oshirishga ko‘maklashadi.
Janjallarni boshqarishning bu barcha usullari tizimli- tashkiliy asosga ega.
Guruhni yuqori uyushganligi shaxsni boshiga va uning ijodiy qobiliyatini
tekislashiga olib kelmasligidan jarayonlar va kasbiy tabaqalashuvni inkor qilishi
janjalli vaziyatni boshlashiga olib keladi, u keyinchalik janjal vaziyatni
keskinlashuvi yoki shaxsning guruhdagi xulqining maqsadga muvofiq bo‘lmagan
turiga olib keladi. Ammo guruhli uyushqoqlik yana tashqi muhitni o‘zgarishiga
ham ta‘sir qiladi.
Dostları ilə paylaş: