Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment


Janjal sotsial rivojlanishning omili sifatida



Yüklə 1,22 Mb.
səhifə129/200
tarix07.01.2024
ölçüsü1,22 Mb.
#205520
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   200
O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi t-hozir.org

11.5.

Janjal sotsial rivojlanishning omili sifatida 

Birorta ham tashkilotda mutlaqo bir xil manfaat va qadriyatlarga ega bo‘lgan


ikki odamni topolmaysiz. Birgalikdagi faoliyat esa hamkorlikni taqozo etadi va
faqat ish holdagina u muvoffaqiyatli bo‘lishi mumkin. Manfaatlar va qadriyatlar
o‘zaro bir-birini tushunmagan, kelishilmagan, hollarda hamkorlik mavjud
bo‘lmaydi.
Ammo
amaliyotda
hamkorlikka
putur
yetkaziladigan,
kommunikatsiyalar
samarasini
pasaytiradigan,
boshqaruvni
murakkablashtiradigan, nizolarning vujudga kelishini kuzatish mumkin.
Nizo-bu manfaatlar, pozitsiyalar, qadriyatlarning antogonistik to‘qnashuvi, bu
shaxs yoki guruhning manfaatlarini ro‘yobga chiqarishiga ahamiyatli darajada
to‘sqinlik qiluvchi yoki cheklab qo‘yuvchi xatti-harakatlari, xulqidir.
Boshqaruvda nizolar ikkiyoqlama rol o‘ynaydi. Ular tashkilotni barbod
qilishi, boshqaruvning samaradorligini pasaytirishi, ammo ayrim holatlarda ijobiy
rol o‘ynashi ham mumkin. Ular yashirin salbiy jarayonlarni, ixtilof
(kelishmovchilik) lar va ularni o‘zgartirish tendensiyalarni, ko‘rinmas to‘siq (suv
ostidagi toshlar) larni ko‘rsatib beradi. Lekin ularning mumkin bo‘lgan ijobiy roli
nafaqat axborotlarni ―berishdan‖, balki innovatsiyalarni o‘tkazish uchun to‘sqinlik
qiladigan uyumlarni tozalash xususiyatidan iborat. G‘arb sotsiologiyasi ijtimoiy
nizoga jamiyat taraqqiyotining omili sifatida qaraladi.
G.Spenser ijtimoiy nizoning yuzaga kelishini muqarrar hodisa deb hisoblaydi
va unga ijtimoiy rivojlanish uchun rag‘bat sifatida qaraydi.
G.Zimmelning fikriga ko‘ra ijtimoiy nizo-bu psixologik sabablarga ega
bo‘lgan munozara (bahslashuv ) turidir.
R.Park ijtimoiy nizoga ijtimoiy ta‘sirlashuvning zarur turi sifatida qaragan.
Ijtimoiy nizo nazariyasining muallifi R.Darendorf ijtimoiy nizo har qanday
jamiyatda ―hukmronlik-bo‘ysunish‖ munosabatlarining murakkab tizimi
mavjudligining natijasidir deb hisoblagan. Jamiyat nizoni bostirishga uringan (uni
hal qilmagan) taqdirda u keskinlashadi, ayni paytda nizoni ratsional tartibga
solinishi uni boshqarish usulidir. Ushbu tamoyil demokratik tipdagi jamiyatning



284
mavjud bo‘lishining asosini tashkil qiladi, ularning vazifasi nizolarning sabablarini


bartaraf etishdan emas, balki ularni tartibga solishning usullarini topishdan
iborat.Birgalikdagi ijodning sotsial jarayoni o‘zgaruvchanlarining o‘zaro
hamkorligi natijasida beqaror dinamik muvozanat vujudga keladi. Yakka shaxslar
va guruhlarni o‘zaro bog‘liqligi tasodifiy o‘zgaruvchanlikka qarama-qarshi
determinatsiyalangan munosabatlarni paydo bo‘lishidan iboratdir. Ushbu nuqtai
nazardan sotsial o‘zaro bog‘liqlik, tarkibiy qismlar, ichki va tashqi muhit,
o‘rtasidagi belgilangan tartibni bildiradi. Masalan, kontsepsus (umumiy rozi
bo‘lishlik) ichki muvozanatni namoyon bo‘lishlaridan biridir, bu ichki tartib tashqi
muhitga nisbatan esa ham jamoaviy aqlli yaratish va ham guruhga guruhli egoizm
ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, innovatsion guruhning tizim sifatidagi sotsial mavqei asta
sekin shakllanadi. Qaysi yerda yangi rolli taqsimlanishi, guruhni dinamika va
sotsial o‘zaro hamkorlik mavjud bo‘lsa, sotsial moslashuvning o‘zining me‘yorlari
amalda bo‘ladi, ham ichki va ham tashqi muhitga nisbatan belgilangan asosiy
vazilar va me‘yorlar bajariladi. Gap yana u yoki bu tizimni parametrlar va
o‘zgaruvchanlar tizimning o‘zining tuzilmasi o‘zgarmasdan o‘zgarishi mumkin
bo‘lgan zaruriy belgilangan miqdoriy doiralar haqida ketmoqda. Ushbu nuqtai
nazardan yakka shaxslar va masalan, konsensus va janjalning nisbatini belgilab
beruvchi guruhli dinamika holati parametrlarini psixologik reaksiyani ko‘rib
chiqish zarur. Innovatsion faoliyani sotsial jarayon sifatida ko‘rib chiqish
tizimning yangi g‘oyani ilgari surish paytidagi muvozanatsizlik, keyin g‘oyani
moslashishdagi oraliq va guruh a‘zolari tomonidan uni qarama qarshilik qiluvchi
jarayonlar janjalni mavjudligidan konsensusning muvozanatli holatiga keyinchalik
erishishiga e‘tiborni qaratish kabi holatlari o‘stasidagi harakatchan muvozanatni
oladi Janjal sotsial rivojlanishning muhim holatlaridan biri hisoblanadi. Janjalning
jarayon sifatidagi dinamikasi uni musobaqa, moslashish va o‘zlashtirish bilan bir
qatorda sotsial o‘zaro hamkorlikning asosiy turdaridan biri qiladi.
Janjal sotsial ahamiyatli maqsadlarga erishishning vositasi bo‘ladi. U
innovatsion faoliyatning faol harakatlantiruvchi kuchi bo‘lishi kerak. Boshqacha



285
fikrlash va janjalga yo‘l qo‘yishni g‘oyalarni ajoyib almashtirish bilan bir qatorda


novatorlik tashkilotlarni rivojlanishining me‘yori bo‘lib qoladi. Albatta, janjal
hamma vaqt ham, ayniqsa axloqiy tomondan maqsadga muofiq emas. Ammo
janjallarni yo‘qligi tashkilotni ijodiy o‘sishni sekinlashishigi va pirovardida to‘liq
qotib qolishga olib kelishi mumkin.
Janjal ham tashqi va ham ichki sotsial-iqtisodiy va texnologik muhitning
obyektiv sharoitlaridan kelib chiqishi mumkin. Janjalning zamonaviy tushunishga
nafaqat uni vujudga kelishining ko‘p sonli manbalari, janjalli vaziyatlarni
rivojlanishi va hal qilinishi tadqiqot qilish, balki janjalning vazifaviy
oqibatlarini, shu jumladan sotsial masofa nuqtai nazaridan o‘rganish ham kiradi.
Novator olim uchun innovatsion faoliyatning maqsadni mo‘ljallash va haqiqatlar
o‘rtasidagi moslikni yo‘qligi janjalning asosi bo‘lishi mumkin.
Innovatsion faoliyatda nafaqat shaxslararo va guruhlararo janjalli vaziyatlar,
balki ilmiy va tashkiliy tuzilmalarning takomillashganligi, texnologik va iqtisodiy
rivojlanishlar maqsadlarining ziddiyatliligi janjallarning manbalari bo‘lib xizmat
qilishlari mumkin. Janjal har xil tasavvurlar manfaatlar va boyliklarga
asoslanishi mumkin. Ayniqsa, ko‘proq janjallar yakka rahbarlikni yo‘qligi,
gorizontal tuzilmalarni ustuvorligi, tashkilotlarning matritsali va vazifaviy
turlarida vujudga keladilar. Ko‘pgina vaziyatlarda janjallar nafaqat tashxis qo‘yish
vazifasini bajaradilar, balki qo‘yilgan maqsadlarga erishining yagona yo‘li
bo‘ladilar. Ochiq tizimlarda janjalni boshqarishga boshqa jihatlardan
yondoshishi kerak. Janjalga sotsial - psixologik obyektning vaqtincha holati
sifatida qaraladi va uni boshqarish vaziyatli asosda amalga oshiriladi.
Hammadan avval maqsadlar, ko‘rsatmalar, qadriyatlarni birga bo‘la olishning
tahlili o‘tkaziladi. Keyin janjalli vaziyatlar rasmiy va norasmiy bitimlar orqali
tartibga solish rejasi mo‘ljallanadi. Tushunib yetilgan kelishuv konstruktiv faoliyat
bilan birga bo‘lishi kerak. Tizimli bashoratli yondashish asosida kelishuvga
erishish bo‘yicha eng yaxshi natijalarni olish mumkin.
Janjalli vaziyatlarni boshqarishning turkumiy usullari eng unumli bo‘ladi.
Umumiy ahamiyatga ega maqsadlar va qadriyatlarni belgilash janjal sabablarini



286
tekislaydi, avval dushman bo‘lgan tomonlar, guruhlar va yakka shaxslarni


faoliyatning yuqori tamoyillarini amalga oshirish uchun birlashtirishga yordam
beradi. Mukofotlar tizimi tuzilishini boshqarish xodimlar harakatlarini yaxshiroq
boshqarish va qo‘yilgan mAqsadlarni amalga oshirishga ko‘maklashadi.
Janjallarni boshqarishning bu barcha usullari tizimli- tashkiliy asosga ega.
Guruhni yuqori uyushganligi shaxsni boshiga va uning ijodiy qobiliyatini
tekislashiga olib kelmasligidan jarayonlar va kasbiy tabaqalashuvni inkor qilishi
janjalli vaziyatni boshlashiga olib keladi, u keyinchalik janjal vaziyatni
keskinlashuvi yoki shaxsning guruhdagi xulqining maqsadga muvofiq bo‘lmagan
turiga olib keladi. Ammo guruhli uyushqoqlik yana tashqi muhitni o‘zgarishiga
ham ta‘sir qiladi.

Yüklə 1,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   200




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin