Toshkent moliya instituti "iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyot nazaryasi"

1-chizma. Doimiy, o’zgaruvchi va umumiy (yalpi) xarajatlarning grafikdagi 
tasviri.  
Umumiy doimiy хarajatlar mahsulot hajmini ko’payishi yoki kamayishiga 
qarab o’zgarmaydi.
Maxsulot birligini ishlab chiqarishga qilinadigan sarf xarajatlarni 
xisoblash uchun O’rtacha umumiy, O’rtacha doimiy va O’rtacha o’zgaruvchan 
xarajatlar tushunchalaridan foydalanadi.
O’rtacha хarajat (AC) –firmaning mahsulot birligiga to’g’ri kelgan 
хarajatlardan iborat. O’rtacha хarajatni ham o’rtacha doimiy хarajatga (AFC) va 

---

8 
o’rtacha o’zgaruvchan хarajatga (AVC) bo’lish mumkin. O’rtacha doimiy хarajat 
mahsulot miqdorini ko’payishi bilan doimo kamayadi va aksincha mahsulot 
miqdorini, miqdorini kamayishi bilan u ko’payadi. O’rtacha o’zgaruvchan хarajat 
(AVC) bo’lsa mahsulot miqdorini o’zgarishi bilan ko’payadi yoki kamayadi. 
O’rtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot 
miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
 
TFC 
AFC= 
Q 
Bu yerda: AFC-o’rtacha doimiy xarajat;
TFC-doimiy xarajatlar summasi.
Qo’shimcha хarajatlar (MC) –хar bir qo’shimcha ishlab chiqarilgan 
mahsulot birligi uchun sarflangan хarajat hisobiga umumiy хarajatni o’sgan 
qismi. Doimiy хarajat har doim o’zgarmas bo’lganligi uchun qo’shimcha doimiy 
хarajat хar doim “0” ga teng (MFSq0). SHuning uchun ham qo’shimcha xarajat 
–xar doim qo’shimcha o’zgaruvchan xarajatdan iborat bo’ladi.
Yuqoridagi aytilgan fikrlarni aniqroq tushunish uchun quyidagi jadvalga 
murojaat etamiz.
Doimiy (FC), o'zgaruvchi (VC) va yalpi (TC) xarajatlarning grafikdagi ifodasini 
1-chizma orqali ko'rishimiz mumkin.
С
2-chizma. Doimiy, o'zgaruvchi va umumiy (yalpi) xarajatlarning grafikdagi 
tasviri 
. Bekmurodov A.Sh., G'afurov U.V. O'zbekistonda iqtisodiyotni 
liberallashtirish va modernizastiyalash: natijalar va ustuvor yo'nalishlar. O'quv 
qo'llanma. T.: TDIU, 2020