Toshkent moliya instituti m. S. Hojiyev, I. I. Meliyev, S. A. Djumanov moliyaviy hisobot auditi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.12-jadval
Buxgalteriya balansi auditi bosqichlarida tahliliy amallarning qo’llanilishi 61 Faoliyatni baholash bosqichlari Tahliliy amallar maqsadi Ma’lumotlar to’plami Tahliliy amallar Tayyorgarlik bosqichi Foydalaniladigan axborot muhimligi va to’liqligini tasdiqlash Normativ hujjatlar, buxgalteriya va boshqaruv hisobotlari – hisobotlarni normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqlik borasida tekshirish; – ko’rsatkichlar o’rtasida bevosita va bilvosita nazorat xabarlarini tekshirish Ma’lumotlarni dastlabki baholash Ijobiy va salbiy tendentsiyalar, o’zaro aloqalarni aniqlash - Yillik hisobot; - Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari; – marketing tadqiqotlari va bozor sharhlari – sub’ekt haqida axborot to’plash (faoliyat ko’rsatish tarmog’i, bozordagi o’rni va h.k.); – faoliyat asosiy ko’rsatkichlarining o’sish sur’atlari tahlili; – faoliyat asosiy ko’rsatkichlarini tarmoq bo’yicha o’rtacha ko’rsatkichlar bilan taqqoslash; – hisobotda muammoli moddalar mavjudligini tekshirish Hisobot ko’rsatkichlarini tahlil qilish, hisob-kitob amallarini bajarish Moliyaviy hisobot ma’lumotlari bo’yicha umumiy xulosa chiqarish –yillik moliyaviy hisobot; –jamiyatning yillik hisoboti – mulkiy holatni baholash; – moliyaviy barqarorlik ko’rsatkichlari hisob-kitobi; – to’lovga layoqatlilik va likvidlikni baholash; – unumdorlikni baholash Ta’kidlash joizki, faoliyatni baholashning aniq belgilangan tartibi mavjud emas. Har bir auditor, o’z tajribasi, malakasi va sub’ekt faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqib, o’zining ko’rsatkichlar tizimi va tahliliy amallar to’plamidan foydalanadi. Shunday qilib, faoliyatni baholashning birinchi bosqichi tayyorgarlik bosqichi hisoblanadi. Ushbu bosqichda moliyaviy hisobot rasmiy va sifat ko’rsatkichlariga muvofiq baholanadi. Masalan, moliyaviy direktor, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning hisobotlari bilan ishlashning amaliy tajribasini umumlashtirib, tashkiliy (moliyaviy hisobot tarkibini noto’g’ri aniqlash, imzolash qoidalariga rioya qilmaslik va hokazo), texnik (asosan arifmetik) va uslubiy xatolarni eng ko’p uchradigan kamchiliklar sifatida ko’rsatadi. Olib borilgan izlanishlar shuni ko’rsatadiki, buxgalteriya balansidagi xatolar va kamchiliklar asosan qonun hujjatlaridagi yangiliklar va xodimlarning tajribasizligi bilan bog’liq bo’ladi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar buxgalteriya balansini xaqqoniyligini 61 Muallif tomonidan tayyorlandi 119 tasdiqlashda tahliliy amallarning quyidagi shakllarda utkazilishi mumkin: - gorizontal tahlilda xisobot davridagi moliyaviy xolatni ifodalovchi Ko’rsatkichlar o’tgan davr bilan taqqoslanadi, ya’ni bu ko’rsatkichlarning dinamikasi aniqlanadi; - vertikal tahlilda moliyaviy xolatga taallukli bo’lgan ko’rsatkichlarning tarkibiy tuzilmasi o’rganiladi. Masalan, korxona mablag’larining yoki ularni koplovchi manbalarining xisobot davridagi tarkibi va uni o’tgan davrga nisbatan uzgarishi ifodalanadi; - nisbiy ko’rsatkichlar tahlilida moliyaviy xolat Ko’rsatkichlari o’rtasidagi aloka o’rganiladi. Masalan korxona mablaYolarining va ularning manbalari urtasidagi aloka, moliyaviy resurslar va ulardan foydalanish urtasidagi aloka ifodalanadi; - taqqoslash tahlilida korxona bo’yicha moliyaviy xolat uning aloxida bulimchalari moliyaviy xolati bilan takkoslanadi, bu korxonaning moliyaviy xolati boshka korxonalarning moliyaviy xolati bilan solishtiriladi va pirovardida, omillar tahlilida korxonaning moliyaviy xolatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar tahlil etiladi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriya balansini tahlil qilish orqali quyidagi xolatlarni aniqlashimiz mumkin: - mol-mulk tarkibini; - mablag’lar manbaining tahlilini; - aylanma mablag’lar xolatini; - moliyaviy barqarorlik xolatini; - to’lov qobiliyatlilik darajasini; - mol-mulk va mablag’lar xarakatchanligini tahlilini. Auditor korxonananing mol-mulk tarkibini va mablag’lar manbaini tahlil qilish orqali hisobot davri davomida sodir bo’lgan o’zgarishlarni baholaydi. Dalillar to’plash amallaridan biri sifatida kuzatish amalini yuqorida ta’kidlab o’tgan edik. Bunda auditor inventarizatsiya o’tkazishda №19 – «Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish» nomli BHMS umumiy qoidalariga, xususan 3.24-3.29 bandlariga rioya qilinganligini aniqlaydi. Shu bilan birga auditor inventarizatsiya 120 natijasini buxgalteriya hisobi schetlarida aks ettirilishi va soliqqa tortilishining to’g’riligini ham tekshiradi. Auditor O’zbekiston Respublika Adliya Vazirligi tomonidan 23 iyun 2001 yilda 1054-raqam bilan ro’yxatga olingan «Inventarizatsiyada aniqlangan mulklar kamomadi va oshiqcha chiqishini buxgalteriya hisobida aks ettirish va soliqqa tortish to’g’risidagi qaror»ga rioya qilinganini tekshiradi. Nazoratlash amaliy yordamida quyidagi ma’lumotlar manbalarining o’zaro mosligini tekshiriladi: - Buxgalteriya balansiga doir ko’rsatkichlar; - Buxgalteriya balansi va bosh daftar ko’rsatkichlari; - Bosh daftar, sintetik va analitik hisob registrlari ko’rsatkichlari. Xo’jalik muomalalarini rasmiylashtirish va hisobga olishda yuz beradigan aniq xatolar va me’yordan chetga chiqishlar hayotda g’oyat xilma-xil turlicha bo’lishi mumkin. Rahbarlar va hisob xodimlari xo’jalik faoliyatining deyarli har bir sohasida yo’l qo’yadigan eng ko’p uchraydigan xatolar mavjud (ular turli mualliflar tomonidan tadqiq etilgan, tizimlashtirilgan va tahlil etilgan). Bunday maqolalarning zarurligiga shubha yo’q, chunki ularda auditorlarga amaliy ishda yordam beradigan ma’lumotlar bo’ladi; lekin, ularda xatolikning umumiy mohiyati, shuningdek xo’jalik yuritish natijalariga ularning ta’siri ochib berilmaydi. Ataylab qilingan xatolar (ularning bir qismi ma’muriyat va xodimlarning suiste’molchiliklari sifatida tasnif qilinishi mumkin) odatda jinoiy huquq doirasida bo’ladi. Tekshirish huquqni muhofaza qiluvchi organlarning topshirig’iga muvofiq o’tkazilayotgan bo’lsa (majburiy audit) auditordan bunday suyiiste’molchiliklarni to’la ochib berishni ta’minlash kutiladi. Shu bilan birga atayin qilingan g’arazlarni aniqlash chog’ida, agar muhim bo’lsa, umuman buxgalteriya hisoboti to’g’riligiga shubha tug’dirsa, auditordan shunga mos harakatlarni va xulosada tegishlicha tavsifni kutish lozim. Buxgalteriya balansi auditi jarayonlarida ko’rsatkichlar o’rtasida bevosita va bilvosita nazorat nisbatlari o’rtasidagi tafovutlar aniqlanadi. Bevosita nazorat 121 nisbati bu – turli hisobot shakllarida bir xil ko’rsatkich ko’rsatilishidir. Masalan, hisobot davrida ustav kapitali miqdori xususiy kapital to’g’risidagi hisobotda va buxgalteriya balansida keltiriladi. Bilvosita nazorat nisbati - bitta ko’rsatkich bir yoki bir nechta hisobot shakllarining ko’rsatkichlari orasidagi oddiy arifmetik amallarning natijasi bo’ladi. Shunday qilib, faoliyatni baholashning birinchi bosqichi asosiy maqsadi ma’lumotlarni tahlil qilishga tayyorligini baholashdir. Ikkinchi bosqich balans ma’lumotlarini dastlabki baholash hisoblanib, sub’ekt haqidagi ma’lumotlarni tanlashdan boshlanadi: tashkiliy-huquqiy shakli, faoliyat sohasi, faoliyat muddati, bozor holati, ishlab chiqarilgan tovarlar, ko’rsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlar yoki filiallarning mavjudligi va boshqalar, bu sub’ektning asosiy tavsifini tuzishga yordam beradi. 2-bosqichda balansda muammoli moddalarni aniqlashga alohida e’tibor qaratiladi (4.13-jadval). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|