Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Marjinal 
foyda 
X2 
Doimiy 
xarajatlar
 
Mahsulot hajmining o„zgarishiga bog„liq bo„lmagan 
xarajatlar 
Operat 
sion foyda 
X3 
Davr xarajatlari, 
asosiy faoliyatining 
boshqa daromadlari
 
Ishlab chiqarishdan tashqari 
xarajatlar (sotish, ma‟muriy va 
boshqa umumxo„jalik xarajatlari), 
mahsulot (ish, xizmat)larni 
sotishdan tashqari sotishlardan 
daromadlar 
Asosiy 
faoliyat 
foydasi 
X4 
Moliyaviy faoliyatdan 
daromadlar, xarajatlar
 
Moliyaviy tasnifga 
ega jarayonlardan 
daromadlar va 
xarajatlar 
Umumxo„jali
k faoliyati 
foydasi 
X5 
Favqu 
lodda 
daromadlar
, xarajat 
lar 
Xo„jalik yurituvchi 
subyektning 
odatdagi 
faoliyatidan aniq 
farq qiladigan, 
ya‟ni tez-tez yoki 
muntazam sodir 
bo„lmaydigan 
voqealar yoki 
bitimlar natijasida 
yuz bergan 
daromadlar yoki 
xarajatlar 
Soliq 
to„loviga 
qadar foyda 
X6
Soliq idoralari 
tomonidan 
belgilangan 
qoidalarga muvofiq 
aniqlangan foyda 
(zarar)
Buxgalteriya hisobi bo„yicha foyda -soliq xarajatlari chegirib 
tashlanishidan oldingi davr foydasi yoki zarari
Soliqlar, to„lovlar, 
yig„imlar 
X7
Sof foyda 
X8 
Ishlab chiqarish xarajatlarini o‗zgaruvchan va o‗zgarmas xarajatlarga 
tarkiblashdan maqsad shuki, bu xarajatlarni yuzaga chiqish shakli, o‗rni va 
javobgarlik markazlari bo‗yicha hisobga olish hamda xarajatlarni maqsadli 
boshqarish imkonini beradi. Afsuski, ishlab chiqarish xarajatlarini o‗zgaruvchan va 
45
K.R. Subramanyam ―Financial statement analysis‖, eleventh edition Published by McGraw-Hill 
Education, 2 Penn Plaza, New York, NY 10121. Copyright © 2014 by 

---

378 
o‗zgarmas xarajatlariga tarkiblashda ishlab chiqarish va davr xarajatlariga bir xil 
mazmunda qarashmoqda. Vaholanki, bu tarkib xarajatlarning har ikkala guruhiga 
nisbatan ham tarkiblanishi to‗g‗ri deb qaraladi. 
Mahsulot sotishdan olingan tushumni hisoblashda ―Buxgalteriya hisobi 
to‗g‗risidagi‖ (eski tahriri, 1996-yil) Qonunni qabul qilinishi va amaliyotga 
kiritilishi bilan kassali usuldan hisobga olish usuliga o‗tish belgilandi. Buni 
bevosita hisobning barcha o‗zgaruvchi birliklarini o‗z ichiga oluvchi korxona 
hisob siyosatining o‗zgarishi bilan xarakterlash mumkin. Demak, marjinal foyda 
kontributsiyasiga ta‘sir etuvchi asosiy birliklardan biri bu – korxona hisob 
siyosatining o‗zgarishidir. 
Kassali usuldan hisobga olish usuliga o‗tilishi marjinal foyda, yalpi 
summasini oshiradi. Lekin keyingi davrlar bo‗yicha uning realligini ta‘minlash 
vazifasi qo‗yiladi. 
11.11-jadval