392
Bu umumiy leveridjni tahlil qilish uchun iqtisodiyotda ma‘lum bo‗lgan,
―o‗lik nuqta‖sidan foydalaniladi.
―O‗lik nuqta‖ usuli. Har bir korxona ishlab chiqarish jarayonida turli xildagi
xarajatlarga duch keladi. Yangi hisobotlar rejasiga binoan, mahsulot ishlab
chiqarish va uni sotish bo‗yicha ikkita xarajat hisobi varianti bor. Birinchi, sobiq
iqtisodiyotga xos bo‗lgan, xarajatlarni egri va to‗g‗ri xarajatlarga bo‗lish orqali
mahsulot tannarxini aniqlash. Ikkinchi variant, bu iqtisodiy rivojlangan
mamlakatlarda ko‗p qo‗llaniladigan sir bo‗lib, bunda korxona xarajatlari
o‗zgaruvchan (ishlab chiqarish) va doimiy xarajatlarga ajratiladi. O‗zgaruvchan
xarajatlar sotish hajmiga to‗g‗ri proporsionaldir. Doimiy xarajatlar esa sotishga
bog‗liq emasdir. Agar biz doimiy va o‗zgaruvchan xarajatlarni doimiy,
o‗zgaruvchan va yarim o‗zgaruvchan xarajatlarga bo‗lsak maqsadga muvofiq
bo‗ladi.
O‗rtacha tannarx usuli zaxiralarni o‗rtacha bahosida ishlab chiqarish
tannarxiga olib borishni, Fifo usuli dastlabki kirimni dastlab chiqarishni, Lifo usuli
so‗nggi kirimni dastlab hisobdan chiqarishni xarakterlaydi.
Bu usullarni farqlashni ahamiyati shundaki, ularning natijaviy ko‗rsatkichga
ta‘siri turlicha bo‗ladi. Masalan; o‗rtacha tannarx bo‗yicha alohida ishlab chiqarish
tannarxiga, Fifo usulida alohida, Lifo usulida alohida ishlab chiqarish tannarxi
ko‗rsatkichlariga ega bo‗linadi. Buning ta‘sirida natijaviy ko‗rsatkich ham turlicha
bo‗ladi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini baholashda boshqa xarajat elementlarini
baholanishi xarajatlarning tarkibi bo‗yicha farqlanadi. Masalan; xizmatlar shaklida
olingan ishlar hajmi ularning haqiqiy qiymati yoki majburiyatlarning tan olingan
qiymati bo‗yicha baholanadi.
Dostları ilə paylaş: