Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda
Ko„rsat 
kichlar 
Hisobot yili 
O„tgan yil 
Farqi (+;-) 
Darom
ad 
Xarajat 
Daroma
d 
Xaraja
t 
Daroma
d 
Xaraja
t 
Mahsulot 
(ish 
va 
xizmat) 
larni 
sotishdan 
sof tushum 
5 180 8
01 340 
x 
3 362 22
5 550 
x 
1 818 57
5 790 
x 
Sotilgan 
mahsulot 
(ish 
va 
xizmat)lar
ni 
ishlab 
chiqarish 
tannarxi 
x 
3 191 2
87 162 
x 
2 474 6
22 038 
x 
716 665
124 
Sotishdan 
yalpi 
foyda 
1 989 5
14 178 
887 603 
512 
1 131 91
0 666 
Sotilgan 
mahsulot 
o‗tgan yil 
bahosi va 
tannarxida 
4 852 1
24 352 
2 865 2
41 005 
3 362 22
5 550 
2 474 6
22 038 
1 489 89
8 802 
390 618
967 
K
1
 = ∑ q
1
s
0
/∑q
0
 s
0 
K
1
*R
0
 -P
0 
∑ q
1
p
k
- ∑ q
1
 p
1
Korxonada mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushum, sotilgan 
mahsulot (ish va xizmat)larni tannarxi, mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan 

---

383 
yalpi foyda o‗tgan yilga nisbatan o‗zgarishini omilli tahlili yuzasidan amalga 
oshirilgan qayta hisoblashlarda sotishdan daromadlar o‗tgan yilga nisbatan qiyosiy 
bahoda 1 418 898 802 ming so‗mga, xarajatlar summasi esa 390 618 967 ming 
so‗mga ortganligini ko‗rish mumkin. 
Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foyda va uning o‗zgarishiga 
ta‘sir etuvchi omillar qatoriga quyidagilar kiradi: 
- sotish hajmi; 
- mahsulotlar tarkibining o‗zgarishi; 
- mahsulotlarni sotish bahosining o‗zgarishi; 
- xomashyolar, materiallar, yoqilg‗i sarflari ta‘riflari o‗zgarishi; 
- moddiy va mehnat sarflarining o‗zgarishi. 
11.13-jadval 
Omillar ta‟sirini hisob-kitoblari quyidagi tartibda amalga oshiriladi 
Ko„rsatkichlar 
Formulalar 
Izohi 
1. Sotishdan yalpi foydaning 
umumiy o‗zgarishi 
∆ R = R
1
 – R
0
R
1
;R
0
– joriy va o‗tgan davrdagi yalpi 
foyda summasi 
1.1. 
Sotilgan 
mahsulot 
bahosining 
o‗zgarishi 
hisobiga 
∆R
1
 = ∑ q
1
p
1
-
 ∑q
1
 p
0
q
1
p
1
– joriy davrda sotilgan mahsulot 
miqdori va bahosi 
q
1
p
0 
– joriy davrda
sotilgan mahsulot 
o‗tgan yil bahosida 
1.2. Xomashyo, materiallar, 
energiya 
sarflari 
ta‘rif 
bahosining 
o‗zgarishi 
hisobiga 
∑ q
1
p
k
- ∑q
1
 p
1
 
p
k 
– xom ashyo, materiallar, energiya 
sarflari ta‘rif bahosining o‗zgarishi 
1.3. 
Sotilgan 
mahsulot 
hajmining o‗zgarishi hisobiga 
K
1
 = ∑ q
1
s
0
/∑q
0
 s
0, 
K
1
*R
0
 -P
0
K
1
– sotilgan mahsulot hajmining 
o‗zgarishi 
1.4. 
Sotilgan 
mahsulot 
tarkibining 
o‗zgarishini 
sotishdan tushumga ta‘siri 
hisobiga 
R
0
*K
2
 
K
2
=(∑ q
1
p
0
/∑ q
0
p
o
-
∑ q
1
s
0
/∑ q
0
s
0
) 
R
0
*K
2
 
–
sotilgan mahsulot tarkibining 
o‗zgarishining sotishdan tushumga 
ta‘siri hisobiga 
1.5. Bir so‗mlik mahsulotga 
xarajat 
summasining 
o‗zgarishi hisobiga 
∑ q
1
s
0
-∑ q
1
s
k
 
s
k 
– shartli baholar o‗zgarishi hisobiga 
korrektirovka qilingan tannarx 
1.6. 
Sotilgan 
mahsulot 
tarkibiy 
o‗zgarishlarining 
tannarxga ta‘siri hisobiga 
∑ q
0
s
0
*K
1
-∑ q
0
s
0
 
 

---

384 
11.14-jadval 
Omillar ta‟sirini jamlash 
Ko„rsatkichlar 
mln so„m 
Sotishdan yalpi foydaning umumiy o‗zgarishi 
1 131 
910 666 
1.1. Sotilgan mahsulot bahosining o‗zgarishi hisobiga 
328 676 
988 
1.2. Xomashyo, materiallar, energiya sarflari ta‘rif bahosining 
o‗zgarishi hisobiga 
-488 289 
775 
1.3. Sotilgan mahsulot hajmining o‗zgarishi hisobiga 
178 891 
297 
1.4. Sotilgan mahsulot tarkibining o‗zgarishini sotishdan 
tushumga ta‘siri hisobiga 
1 874 444 
428 
1.5. Bir so‗mlik mahsulotga xarajat summasining o‗zgarishi 
hisobiga 
-390 618 
967 
1.6. Sotilgan mahsulot tarkibiy o‗zgarishlarining tannarxga ta‘siri 
hisobiga 
-371 193 
305 
Korxonada sotishdan olingan yalpi foyda va uning o‗zgarishiga ta‘sir 
etuvchi omillar ta‘sirida sotilgan mahsulot bahosining o‗zgarishi (328 676 988 
ming so‗m), sotilgan mahsulot hajmining o‗zgarishi (178 981 297 ming so‗m), 
sotilgan mahsulot tarkibiy o‗zgarishining sotishdan tushumga ta‘siri 
(1 874 444 428 ming so‗m) ijobiy ta‘sir etgan. 
Xomashyo va materiallar, energiya safrining ta‘rif baholarining o‗zgarishi 
hisobiga (488 289 775 ming so‗m), bir so‗mlik mahsulotga xarajat summasining 
o‗zgarishi hisobiga (390 618 967 ming so‗m) hamda sotilgan mahsulot tarkibiy 
o‗zgarishlarining tannarxga ta‘siri tufayli (371 193 305 ming so‗m) yalpi foyda 
kamayishi kuzatilgan. 
Barcha omillar ta‘sirida mahsulot sotishdan yalpi foyda summasi o‗tgan 
yilga nisbatan 1 131 910 666 ming so‗mga ortgan. 
 
11.7. Moliyaviy natijalar tarkibiga kiruvchi xarajatlarning turlari va 
ularning tavsifi 
 
Xo‗jalik yurituvchi subyektlar xarajatlari funksiyalar bo‗yicha:
- mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari; 

---

385 
- sotish xarajatlari; 
- ma‘muriy xarajatlar; 
- boshqa operatsion xarajatlar; 
- moliyaviy xarajatlar; 
- favqulodda xarajatlarga tarkiblanadi. 
Xo‗jalik yurituvchi subyektlarining xarajatlari mahsulot ishlab chiqarish 
xarajatlari, davr xarajatlari, moliyaviy xarajatlar va favqulodda xarajatlardan iborat 
bo‗ladi. 
Xo‗jalik yurituvchi subyektning barcha xarajatlari ularning xususiyati 
(masalan, eskirish, xomashyolar xaridi, transport xarajatlari, xodimlarga haq 
to‗lash xarajatlari)ga qarab birlashtiriladi. Masalan: 
- foydalanilgan xomashyolar va materiallar;
- xodimlarga haq to‗lash xarajatlari;
- eskirish va amortizatsiya xarajatlari; 
- boshqa xarajatlarga tarkiblanadi.
Mahsulot (ish va xizmat)lar ishlab chiqarish tannarxiga bevosita mahsulot 
(ish va xizmat)larni ishlab chiqarish bilan bog‗liq bo‗lgan, ishlab chiqarish 
texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan xarajatlar kiritiladi. Ularga 
quyidagilar tegishli bo‗ladi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va 
bilvosita mehnat xarajatlari, boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan, 
ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‗lgan ustama xarajatlar. 
Davr xarajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‗liq 
bo‗lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv xarajatlari, mahsulotni 
sotish xarajatlari va umumxo‗jalik ahamiyatiga ega bo‗lgan boshqa xarajatlar. 
―Davr xarajatlari‖ga quyidagi moddalar kiradi.