Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

3.10. Auditor xulosalarini ko„rib chiqish. Auditdan o„tkazilmagan 
hisobotlar. 
Auditorlik xulosasi yuridik kuchga ega bo‗lgan muhim hujjatlardan biridir. 
Xulosa asosida xo‗jalik yurituvchi subyektlarning bir yillik moliya-xo‗jalik 
faoliyatiga baho beriladi. 
Auditorlik xulosasining quyidagi turlari mavjud: Auditorlik xulosasining 
ikkita turi mavjud: a) ijobiy auditorlik xulosasi; b) salbiy auditorlik xulosasi. Ijobiy 
auditorlik xulosasida buxgalterlik balansi va moliyaviy hisobot ko‗rsatkichlarining 
ishonchliligi auditor tomonidan tasdiqlanadi. Qoidaga ko‗ra ijobiy auditorlik 
xulosasi auditorlik tashkiloti xo‗jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti 
uning moliyaviy holati va sodir etilgan moliya-xo‗jalik muomalalarining 
O‗zbekiston Respublikasi qonunchiligi talablariga muvofiqligini ishonarli aks 
ettiradi‚ degan fikrga kelingan vaqtda tuzilishi lozim. Salbiy auditorlik xulosasi 
moliyaviy hisobot korxonaning moliyaviy ahvoli to‗g‗risida ishonarli ma‘lumot 
bermagan va buxgalterlik hisoboti hamda uning moliya-xo‗jalik faoliyati hisobi 
amaldagi me‘yoriy qonunchilik talablariga mos kelmagan holda yuritilgan vaqtda 
tuziladi. Bunday xato-kamchiliklar o‗z vaqtida tuzatilmasa moliyaviy hisobotdan 
foydalanuvchilarni chalg‗itishi mumkin. 
Tahlilning ishonchli axborot manbalariga egaligini zaruriy kafolati bu 
birinchi navbatda moliyaviy hisobotlarni auditorlik nazoratidan o‗tganligi va 
xulosalanganligiga bog‗liq.

---

144 
Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‗ra ho‗jalik 
yurituvchi subyektda quyidagilarga baho berishi lozim
24
: 
- 
auditorlik faoliyati to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga muvofiq fikr bildirish 
uchun yetarli va lozim darajadagi dalillar olinganligiga; 
- alohida-alohida yoki umumiy birgalikda olinganda tuzatilmagan buzib 
ko‗rsatishlar auditorlik faoliyati to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga muvofiq muhim 
hisoblanishiga; 
- qabul qilingan hisob siyosatining asoslanganligiga va uning buxgalteriya 
hisobi to‗g‗risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligiga; 
- moliyaviy hisobotda aks ettirilgan axborotning ishonchli, qiyoslanuvchanli, 
tushunarli va o‗rinli ekanligiga; 
- moliyaviy hisobotning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzishga 
doir normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligiga. 
Auditorlik xulosasi auditorlik tashkilotining ijobiy yoki modifikatsiyalangan 
fikri bilan ifodalanishi mumkin. 
Xo‗jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti barcha muhimlilik 
munosabatlarida uning moliyaviy ahvolini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks 
ettirsa va buxgalteriya hisobi to‗g‗risidagi qonun hujjatlariga muvofiq kelgan 
hollarda ijobiy fikr bildiriladi. 
Modifikatsiyalangan fikr quyidagi holatlarda bildiriladi: 
- olingan auditorlik dalillari asosida umumiy holda ko‗rilayotgan moliyaviy 
hisobot muhim buzib ko‗rsatishlarga ega bo‗lsa; 
- umumiy holda ko‗rilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib 
ko‗rsatishlarga ega emasligini aniqlash uchun yetarli darajadagi tegishli auditorlik 
dalillarini olish imkoniyati bo‗lmasa. 
Auditorlik hisobotining tahliliy qismi auditor (auditorlar) tomonidan 
bajarilgan ishlar va auditorlik dalillarini olishga qaratilgan auditorlik amallari 
bayonini hamda quyidagilarning tekshirish natijalarini qamrab olishi lozim: 
24
Молия вазирининг буйруғи 
(рўйхат рақами 2844, 2016 йил 1 декабрь) 
билан Ўзбекистон 
Республикаси аудиторлик фаолиятининг миллий стандарти (70-сон АФМС) "Молиявий ҳисобот 
тўғрисидаги аудиторлик ҳисоботи ва аудиторлик хулосаси" тасдиқланди.

---

145 
qo‗llanilayotgan hisob siyosatini; xo‗jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat 
tizimini; buxgalteriya hisobi tizimi va moliyaviy hisobot tuzilishini; moliyaviy-
xo‗jalik faoliyatini amalga oshirishda buxgalteriya hisobi to‗g‗risidagi qonun 
hujjatlariga rioya etilishini; soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarni hisoblash va 
to‗lashning to‗g‗riligini; aktivlar saqlanishining ta‘minlanganligini; moliyaviy 
koeffitsiyentlarning hisob-kitobi va uning tahlilini o‗z ichiga oladi. 
Moliyaviy koeffitsiyentlarning hisob-kitobi va ularning tahlili quyidagilarni 
o‗z ichiga qamrab oladi: 
- 
tekshirilgan 
moliyaviy 
hisobot 
asosida 
hisoblangan 
moliyaviy 
koeffitsiyentlar tahlili; 
- o‗tkazilgan tahlil natijalaridan kelib chiqib, xo‗jalik yurituvchi subyektning 
moliyaviy holati to‗g‗risida ma‘lumot. 
Hisob-kitob va tahlil uchun moliyaviy koeffitsiyentlarni tanlab olish 
auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi bilan 
kelishgan holda amalga oshiriladi. 
Xo‗jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotida ahamiyatli buzib 
ko‗rsatishlar mavjud bo‗lsa va ularning xo‗jalik yurituvchi subyekt tomonidan 
bartaraf etilmasligi, moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalg‗itishi mumkin 
bo‗lgan hollarda auditorlik tashkiloti salbiy fikr bildirilgan auditorlik xulosasini 
tuzadi. 
Shuningdek, quyidagi holatlarda ham salbiy fikr bildiriladi: 
- xo‗jalik yurituvchi subyekt tomonidan amalga oshirilgan moliya-xo‗jalik 
operatsiyalari moliyaviy hisobotda haqqoniy aks ettirilgan, lekin ular qonun 
hujjatlari talablariga muvofiq kelmaganda; 
- xo‗jalik yurituvchi subyekt rahbariyati aniqlangan buzib ko‗rsatishlarni 
bartaraf etish maqsadida moliyaviy hisobotga tuzatishlar kiritishga rozi 
bo‗lmaganda. 
Xo‗jalik yurituvchi subyekt auditorlik tekshiruvi davomida moliyaviy 
hisobotda aniqlangan buzib ko‗rsatishlarni bartaraf etsa salbiy fikr bildirilmaydi. 

---

146 
Auditorlik xulosasi yozma ko‗rinishda tayyorlanishi kerak. Auditorlik 
xulosasiga unga nisbatan fikr bildirilgan, buxgalteriya hisobi to‗g‗risidagi qonun 
hujjatlariga muvofiq xo‗jalik yurituvchi subyekt tomonidan sanasi ko‗rsatilgan va 
imzolangan moliyaviy hisobotning nusxasi ilova qilinadi. 
Auditorlik xulosasini olish barcha uchun majburiy hisoblanmaydi. 
Moliyaviy hisobotlarni tuzishda tashqi buxgalterlarga yoki autsorsing 
xizmatlari bo‗yicha maxsus firmalarga murojaat qiluvchi ko‗pgina korxonalarni 
auditdan o‗tkazish ma‘lum bir xarajatlar qilinishi talab qilganligi sababli doimo 
ham auditorlar xizmatidan foydalanavermaydilar. Bunday holatlarda analitiklar 
oldida qator vazifalar yuklanadi: 
- moliyaviy hisobotlarni tuzuvchilar qanchalik tajribali va uddaburonligini; 
- tuzilgan moliyaviy hisobotlar qanchalik ishonchli, to‗liqligiga; 
- barcha majburiyatlar hisobga olinganmi yoki yo‗qmi; 
- agar moliyaviy hisobotlarni yetuk mutaxassislar tomonidan tuzilganligi 
qayd etilgan holda, ularning mustaqilligi qay darajada ta‘minlanganligiga; 
- moliyaviy hisobotlarni tuzuvchilar korxonaning shaxsiy tarkibida doimiy 
turishiga; 
- moliyaviy hisobot tuzuvchilarni aktivlar qiymatini aniqlashda va 
majburiyatlarni hisobga olishda obyektiv yondashganlik darajasiga; 
- korxona rahbarining moliyaviy hisobotlarni tuzishga ta‘sir darajasiga baho 
berish talab etiladi. 
Auditorlik xulosalari talab etilmaydigan axborot manbaalariga soliq 
hisobotlari, shaxsiy jamg‗arib boriladigan pensiya jamg‗armalari, sug‗urta 
badallari bo‗yicha hisobotlar va boshqa axborot manbalari kiradi.