Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tashqi va ichki auditning tavsif jihatdan farqlanishi № Farq qiluvchi belgilar Ichki audit Tashqi audit
|
Takrorlash uchun savollar: 1. Auditorlik hisoboti qanday tuziladi? 2. Auditorlik hisobotining kirish qismida nimalar aks ettiriladi? 3. Auditorlik hisobotining tahliliy qismida nimalar aks ettiriladi? 4. Auditorlik hisobotining yakuniy qismida nimalar aks ettiriladi?. 5. Auditorlik xulosasining tuzilishi ketma-ketligi qanday? 6. Auditorlik xulosalarining qanday turlari mavjud? 7. Auditorlik xulosasini tuzishdan bosh tortish deganda nima tushuniladi? 163 12-BOB. ICHKI AUDIT ASOSLARI 1. Moliyaviy nazorat tizimida ichki auditning o’rni Auditorlik faoliyati va ichki audit xizmati to’g’risida so’z yuritishdan avval, «audit» so’zining lug’aviy ma’nosini iqtisodiy adabiyotlarda iqtisodchi olimlarning bergan fikr va mulohazalarini keltirib o’tsak. Umuman olganda audit atamasi lotin tilidan olingan bo’lib, «eshituvchi», «eshitmoq» degan ma’noni anglatadi. Ma’lumki, auditorlik faoliyatini amalga oshirishda auditning maqsadi va vazifalari, majburiyatlari va ob’ektlari xar xil ekanligini inobatga olgan holda, ular tashqi va ichki audit xizmatiga bo’lingan. Tashqi va ichki audit xizmati tashkil etilishi uslubiyatiga ko’ra o’xshash bo’lsada, ular o’rtasidagi farq, ularning amalga oshirishning huquqiy, tashkiliy shakllarida namoyon bo’ladi. Ammo auditorlar o’z faoliyatida ko’p jihatdan ichki audit natijalariga tayanadi. Tashqi audit bilan ichki auditning tavsif jihatdan farqli jihatlarini mazkur jadvalda ko’rishimiz mumkin. Tashqi va ichki auditning tavsif jihatdan farqlanishi № Farq qiluvchi belgilar Ichki audit Tashqi audit 1. Maqsadi bo’yicha Korxona rahbariyati tomonidan belgilanadi Moliyaviy hisobotlarning haqqoniyligini baholash va amaldagi qonunchilikka rioya etilayotganligini tasdiqlash 2. Qo’yilgan vazifalariga ko’ra Korxona bo’limlari yoki umuman korxonaning talabiga ko’ra korxona kengashi va boshqaruvchisi tomonidan belgilanadi Mustaqil tomonlar o’rtasidagi shartnomaga asosan: korxona va auditorlik firmasi 3. Javobgarligi bo’yicha Majburiyatni bajarganligi uchun rahbariyat oldida Mijoz va huquqiy – me’yoriy hujjatlarda ko’rsatilgan uchunchi shaxslar oldida 4. Obe’kti bo’yicha Boshqaruvning alohida funktsional masalalarini echish, korxonaning axborot tizimini ishlab chiqish va tekshirish Korxonaning hisob tizimini va moliyaviy hisobotlarini tekshirish 5. Sub’ekti bo’yicha Korxona rahbariyatiga bo’ysunuvchi va shtat tarkibidagi xodimlar Auditorlik faoliyatini amalga oshirish litsenziyasiga ega bo’lgan yuridik shaxs 6. Huquqiy jihatlari bo’yicha Mustaqil belgilanadi (yoki korxonalarda ichki audit o’tkazish to’g’risidagi Nizom) Umumqabul qilingan auditorlik standartlari bilan belgilanadi 164 7. Faoliyat turi bo’yicha Ijro faoliyati Tadbirkorlik faoliyati 8. O’zaro munosabat bo’yicha Korxona rahbariyatiga bo’ysunishi va undan mustaqilligi Teng huquqli sherikchilik, mustaqillik 9. T Xizmatlar uchun haq to’lash tamoyillariga ko’ra Shtatjadvaliga asosan ish haqi Haqni mijoz – korxona yoki uning roziligiga ko’ra auditorlik xulosasini olishga ehtiyoji bo’lgan organ to’laydi 10. Hisobot taqdim etilishi bo’yicha Korxona egasi va boshqaruv organiga Auditorlik tashkilotining yakuniy qismi nashr ettirilishi mumkin, tahliliy qismi mijozga topshiriladi 11. Uslubiy jihatdan Uslubiy jihatdan bir xil, ammo qo’yilgan maqsadlar xilma – xilligidan kelib chiqib har xil nisbatlarda qo’llaniladi Ichki audit xizmati ham auditorlik faoliyatining bir qismi bo’lib, uning faoliyat yuritishi tashqi auditorlik faoliyatidan bir qancha farq qiladi. Ichki audit xizmati aynan aktsiyadorlik jamiyatlarida faoliyat yuritishi qimmatli qog’ozlar bozorining ham rivojlanishiga asos bo’ladi. Umuman olganda ichki auditorlar o’zlari ishlaydigan korxonalar faoliyatini tekshiradi. Ular qoidaga ko’ra, korxonaning kuzatuv kengashi tarkibiga kiradilar. Omillar Tashqi Ichki Davlatning me’yoriy qonunchiligini hisobga olish: 1. Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonun 2.AFMS Ilmiy-metodik Korxonaning tashkiliy tuzilmasi Boshqaruv organlari tuzilmasi Tashqi hisobot tayyorlash tartibi Ichki nazorat Kadrlar siyosati Javobgarlik va vakolatlar taqsimoti Korxonada hisobga olish tizimini tashkil qilish 165 Amaliy faoliyatda ichki auditorlar O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi talablari, shuningdek, ta’sis hujjatlari, korxonalar bo’yicha buyruqlar va lavozim yo’riqnomalariga amal qilishi lozim. Ichki auditni tashkil qilishga ta’sir qiluvchi omillar quyidagi rasmda keltirilgan. Ichki auditning samarali tizimini tashkil qilish ancha murakkab vazifa. Bu quyidagi sabablar bilan izohlanadi: — moliyaviy-xo’jalik tsiklining nazorat talab qiladigan tarkibiy qismlarining ulkan miqdori (xarid, sotish, ishlab chiqarish va boshqalar); — auditorlarga yuqori kasbiy va axloqiy talablar (ularning malakasi kamida faoliyati tekshirilayotgan shaxslar malakasiga mutanosib bo’lishi lozim). Yirik va o’rta korxonalarda ichki auditni tashkil qilishga turtki sifatida quyidagilar xizmat qiladi: — qonunchilik tizimi murakkablashuvi; — moliyaviy vaziyatlarni boshqarishga intilish; — korxonaning o’zi va uning tuzilmaviy bo’linmalari faoliyatini boshqarish samaradorligini oshirish; — resurslardan oqilona foydalanish ustidan nazorat; — majburiyatlarni bajarish; — hisob tizimini optimallashtirish. Ichki ishlab chiqarish auditini tashkil qilish davlat tomonidan qonunchilik asosida tartibga solinadigan masalalar sirasiga kiritilmaydi. Bu korxonaning o’ziga taalluqli huquq hisoblanadi. Shunga qaramay, uning faoliyati samaradorligiga nafaqat iqtisodiy sub’ekt aktivlari saqlanganligi, balki korxonaning ish qobiliyati ham bog’liq bo’ladi. Ichki audit boshqaruv tizimini takomillashtirish yo’llarini ko’rsatadi. Dunyoda ichki auditga bo’lgan qiziqish bir qator omillar bilan asoslanadi. |