Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Qovurg„alararo ichki muskullar 
(mm. intercostales interni) qovurg‗a 
oralig‗ining to‘sh suyagi bilan qovurg‗a burchagi o‘rtasidagi masofani to‘ldirib 
turadi. Muskul tolalari pastdan Yuqoriga va oldindan orqaga yo‘nalgan. Ichki 
qovurg‗alar muskuli qovurg‗aning ustki chetidan boshlanib ustki qovurg‗aning pastki 
chetiga yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Qovurg‗alarni pastga tortadi. 
Qovurg‗a oraliq muskullari i n n e r v a t s i y a s i nn. intercostales (ThI–XI)dan. 
Q o n t o m i r l a r i: aa. intercostales posteriores, a. thoracica interna, a. 
musculophrenica.
Qovurg„a osti muskuli 
(m. subcostales) Ko‗krak qafasining pastki qismida 
joylashgan bo‘lib, tolalari ichki qovurg‗alararo muskul tolalariga o‘xshab yo‘nalgan 
bo‘ladi. Muskul tolalari pastki qovurg‗alarning ustki chetidan (qovurg‗a burchagiga 
yaqin joydan) boshlanib, qovurg‗aning pastki chetiga 1–2 qovurg‗ani tashlab 
yopishadi. 
F u n k s i y a s i. Qovurg‗alarni pastga tortadi. 
I n n e r v a t s i y a s i: nn.intercostales (ThVIII–XI) dan. 
Q o n t o m i r l a r i: a. intercostales posteriores.

---

279 
Ko„krakning ko‟ndalang muskuli 
(m. transversus thoracis) to‘sh suyagining 
ichki Yuzasidan ko‘ndalang yo‘nalgan tolalaridan boshlanib, II–VI qovurg‗alarning 
tog‗ay qismiga yopishadi. 
F u n k s i y a s i. To‘sh-qovurg‗alar Bo‗g‗imini mustahkamlaydi, qovurg‗alarni 
pastga tortib nafas chiqarishda qatnashadi.
I n n e r v a t s i y a s i: nn. intercostales (ThII–ThVI) dan. 
Q o n t o m i r l a r i: a. thoracica interna. 
 
KO„KRAK-QORIN TO‟SIG„I – DIAFRAGMA 
Ko‗krak-qorin to‘sig‗i – diafragma (diaphragma) Yupqa muskuldan tuzilgan 
bo‘lib, Ko‗krak qafasi tomonga gumbaz hosil qilib joylashgan. Diafragmaning o‘rta 
(markaz) qismi (centrum tendineum) paydan tuzilgan. Chetlari muskul tolalaridan 
iborat bo‘lib, bel, qovurg‗a va to‘sh qismlari tafovut qilinadi. 
Bel qismidagi (pars lumbalis) ikkita o‘ng va chap oyoqcha (crus dextrum et 
sinistrum) umurtqa pog‗onasi bilan aorta va uning orqasidan ductus thoracicus 
o‘tadigan uchburchak shaklli oraliq (hiatus aorticus) ni hosil qiladi. Bo‘shliq chetlari 
pay plastinkalari bilan qoplangani uchun diafragma harakati aortaga ta‘sir etmaydi. 
Bundan tashqari, o‘ng va chap tomondagi oyoqchalar oralig‗idan nn. splanchnici, v. 
azygos, v. hemiazygos va simpatik nerv stvollari o‘tadi. Diafragmaning o‘ng va chap 
oyoqchalari aorta oldida o‘zaro qo‘shilib Yuqoriga bir oz ko‘tarilgach, yana ajralib 
qizilo‘ngach va adashgan nervlar o‘tishi uchun teshik (hiatus esohpageus) hosil etadi. 
Teshik atrofini o‘ragan muskul tolalari qisqarib-ochilib, qizilo‘ngachdan ovqatning 
o‘tishini tartibga soladi. 
Qovurg‗a (pars costalis) bilan bel qism (pars lumbalis) oralig‗idagi uchburchak 
yoriq (trigonum lumbocostale) Ko‗krak bo‘shlig‗i fascia endothoracica va plevra 
bilan o‘ralgan qorin bo‘shlig‗i tomonidan fascia subperitonealis biriktiruvchi to‘qima 
parda orqali qoplangan. Ba‘zan qorin bo‘shlig‗ida bosim haddan tashqari oshib 
ketganda, ichak yoki qorin charvisi ana shu teshiklar orqali Ko‗krak bo‘shlig‗i 
tomoniga yo‘nalib, diafragma churrasi Yuzaga kelishi mumkin.
 
Diafragma. 
1–aorta; 2–m. transversospinalis; 3–m. erector spinae; 4–m. latis simus dorsi; 5–
m. serratus anterior; 6–centrum tendenium; 7–obliquus externus abdominis; 8–m. 
rectus abdominis; 9–pars sternalis diaphragmatis; 10–pars costalis diaphragmatis; 11–
pars lumbalis diaphragmatis; 12–v. cava inferior; 13–m. trapezius; 14–esophagus. 
 
Qovurg‗a bo‘lagi (pars costalis) VII–XII qovurg‗alar tog‗ayidan boshlanib, 
diafragma pay tomoniga qarab yo‘naladi. To‘sh qismi (pars sternalis) xanjarsimon 

---

280 
o‘siq qismidan boshlanib, diafragma markazi tomon yo‘naladi. Qovurg‗a-to‘sh qismi 
oralig‗ida joylashgan teshik (trigonum sternocostale)dan a. thoracica o‘tadi. 
Diafragma pay qismining o‘ng tomonida pastki kavak vena o‘tadigan teshik (foramen 
venae cavae) joylashgan. 
F u n k s i a s i. Diafragma qisqarib gumbazi yassilanadi va Ko‗krak qafasi 
kengayib, nafas olishga yordam beradi. 
I n n e r v a t s i y a s i: n. phrenicus (CIII–V), (ThVII–XII), nn. intercostales, 
plexus solaris dan. 
Q o n t o m i r l a r i: a. pericardiacophrenica, a. phrenica superior, a. phrenica 
inferior, a. musculophrenica, aa. intercostales posteriores.