Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг

Ko„krak qafasi 
Ko‗krak qafasi yoki toraks org‗a tomondan 12 ta Ko‗krak umurtg‗asi, ikki Yon 
tomondan 12 juft qovurg‗a va ular uchidagi tog‗aylar xamda old tomondan to‘sh 

---

90 
suyagi boylamlari bilan birlashib, Ko‗krak qafasi bo‘shlig‗i (kavum torakis) ni hosil 
g‗iladi. 
Ko‗krak qafasida tepa (aperture thoracis superior) va pastki (aperture thoracis 
inferior) teshiklar bor. Tepa teshigi kichikrog‗ bo‘lib, oldindan to‘sh suyagi dastasi, 
ikki Yondan 2 qovurg‗a va org‗a tomondan 2 Ko‗krak umurtg‗a bilan chegaralanadi, 
bu teshik org‗ali kekirdak g‗izilo‘ngach, g‗on tomir va nervlar o‘tadi. Pastki teshik 
Yug‗ori teshikka nisbatan kattarog‗ bo‘lib, uning org‗adan XII Ko‗krak umurtg‗asi, 
ikki Yondan XII juft qovurg‗a va oldindan to‘sh suyagining xanjarsimon o‘sig‗i 
chegaralab turadi, bu teshik g‗orin bo‘shlig‗idan diafragma org‗ali aylalib turadi. 
Ko‗krak bo‘shlig‗ining org‗a tomonida jo‘lashgan umurtg‗a pog‗onasining ikki 
Yonboshida o‘pkalarning org‗a Yuzasi jo‘lashadigan egat - sulci pulmonesbor, 
qovurg‗alar oralig‗ bo‘shlig‗da spatial intercostalia deyiladi. Ko‗krak qafasining 
xajmi va shakli Yoshga, yiliga va kasbga g‗arab turlicha bo‘ladi. Ko‗krak qafasi 
chag‗alog‗larda piramidaga o‘xshagan shaklda bo‘lib, oldindan org‗aga g‗aragan 
xajmi ko‘ndalang o‘lChovga nisbatan kattarog‗ bo‘ladi. To‘sh osti burchagi (angulus 
infrasternalis) keng, o‘tmas burchak hosil g‗ilib jo‘lashadi. Ayollarning Ko‗krak 
qafasi yesa yerkaklarnikiga g‗araganda birmuncha kaltarog‗ va pastki ravog‗i (arcus 
costalis) torg‗og‗ bo‘ladi. o‘rta Yoshdagi yerkaklarning Ko‗krak qafasi oval shaklda 
bo‘lib, ko‘ndalang o‘lChovi kattarog‗ bo‘ladi. To‘sh osti burchagi to‘g‗ri burchak 
hosil kilib jo‘lashgan. 
Qo„l suyaklarining birlashuvi
. 
Elka kamari suyaklarining birlashishi. o‗mrov suyagining to‗mtog uchi to‘sh 
suyagi bilan g‗o‘shilib to‘sh o‗mrov Bo‗g‗imi (articulatio sternoclavicularis) ni, 
ikkinchi yassi uchi kurak suyagining yelka o‘sig‗iga g‗o‘shilib yelka o‘sig‗i o‗mrov 
(articulatio acromioclavicularis) Bo‗g‗imini hosil qiladi, o‗mrov suyagining to‘sh 
suyagi dastasi bilan Bo‗g‗im hosil kiladngan uchi mos bo‘lmagani uchun ularning 
orasida tog‗ay diski (discus articularis) borligi tufayli Bo‗g‗im bo‘shlig‗i ikkiga 
bo‘lingan va deyarli xar tomonga erkin xarakat g‗ila oladi. Bo‗g‗im kapsulasi oddingi 
va org‗a ligg. sternoclavicularis anterius et posterius bilan mustaxkamlangan. 
O‗mrov suyaklarining uchlari o‗mrov suyaklari oralig‗ boylam (lig. 
interclaviculare) bilan o‘zaro birlashadi. Bundan tashg‗ari, o‗mrov suyagi birinchi 
qovurg‗a bilan o‗mrovqovurg‗a boylami (lig. sostaclaviculare) org‗ali tutashadi. 
O‗mrov suyagi ikkinchi uchining Bo‗g‗im Yuzasi kurak suyagining yelka 
o‘sig‗idagi Bo‗g‗im Yuzasi bilan yelka o‘sig‗i o‗mrov Bo‗g‗im (articulatio 
acromioclavicularis) ni hosil g‗ilib birlashadi. Bo‗g‗im hosil g‗iluvchi suyaklarni bir 
biriga moslashturadigan Bo‗g‗im diski (discus articularis) bo‘ladi. Bo‗g‗im 
karsulasining tepa g‗ismida lig. acromioclaviculare superius pastki tomonda lig. 
acromioclaviculare inferius joylashgan. Bulardan tashg‗ari, kurak suyagining 
tumshug‗simon 
o‘sig‗ini 
o‗mrov suyagiga lig.coracoclavicularis boylami 
birlashturadi. Kurak suyagi tana skeletiga to‘g‗ridan to‘g‗ri birlashmasdan, muskullar 
orasida jo‘lashgan bo‘lib, bu yerda kurakning o‘ziga xos boylamlari mavjud. 
Jumladan, kurakning tumshug‗simon o‘sig‗i bilan yelka o‘sig‗i (akromion) o‘rtasida 
lig.coracoacrominale tortilgan bo‘lsa, kurak suyagining ustki g‗irrasida jo‘lashgan 
kesimta (incisura scapule) chekkalari oraligida ligamentum trasversum scapule 
superius bor. 

---

91 
Elka bo‗g‗imi (articulatio humeri) yelka suyagining sharsimon boshi bilan 
kurak suyagining bo‗g‗im chug‗uri g‗o‘shilishidan hosil bo‘ladi. Bo‗g‗im boshchasi 
bo‗g‗im yuzasiga g‗araganda taxminan uch barobar kattadir. Shuning uchun bo‗g‗im 
yuzasining g‗irrasidan boshlangan lab tog‗ayi (labrum glenoidale) Bo‗g‗im Yuzasini 
kattalashtirib bo‗g‗im boshchasiga moslashturadi. Bu Bo‗g‗im atrofida boylamlar 
kam, kapsulasi yupg‗a bo‘lganligidan Bo‗g‗imni mustaxkamlaydi. Kapsulaning tepa 
g‗ismi g‗alinlashib tumshug‗simon yelka boylami (lig. coracoacrominale )ni hosil 
g‗iladi. Bu boylam tumshug‗simon o‘sig‗dan boshlanib yelka suyagining anatomik 
bo‘yniga yopishadi. Bo‗g‗imni uning atrofida jo‘lashgan muskullar, aynig‗sa bo‗g‗im 
xaltasining ichidan o‘tgan ikki boshli yelka muskuli uzun boshining payi 
mustaxkamlab turadi.
1
Tirsak Bo‗g‗imi (articulatio cubiti) yelka suyagining pastki uchi bilan bilak va 
tirsak suyaklarining Yug‗ori uchlari g‗o‘shilishidan hosil bo‘ladi. Tirsak Bo‗g‗imi 
tarkibida yelka-bilak, yelka-tirsak va bilak bilan tirsak suyaklari Yug‗ori uchlarining 
Bo‗g‗imlari tafovut etiladi. Bu uchta Bo‗g‗imlar bitta kapsula bilan g‗o‘shilib, paylar 
bilan tutashib turganligidan tirsak Bo‗g‗imi deb ataladi. Ulardan biri yelka-tirsak 
Bo‗g‗imi (articulatio humeroulnaris) yelka suyagining pastki uchidagi g‗altaksimon 
g‗ismining Bo‗g‗im Yuzasi bilan, tirsak suyagining tepa uchidagi g‗altak kemtigi 
g‗o‘shilishidan hosil bo‘ladi. g‗altaksimon Yuzaning botig‗i bir tomonga sal 
g‗iyshayganligidan Bo‗g‗im vintsimon xarakatlanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 
Articulatio radioulnaris proximalis - bilak suyagi boshchasi atrofidagi aylanma 
Bo‗g‗im Yuzasi (circumferentia articularis radii), bilak tirsak suyagidagi bilak 
kemtigi (uncisura radualis ulnea) - ning g‗o‘shilishidan hosil bo‘lgani uchun silindr 
shaklidagi Bo‗g‗imlar gurixiga kiradi. Tirsak Bo‗g‗imi ikki Yon tomonidan xuddi 
uzun kanop ip singari Yumalok va pishig‗ boylamlar vositasida mustaxkamlangan. 
Bu boylamlarning ichki (medial) tomondagi Yonlama tirsak boylami ligamentum 
collaterale uinea deb atalib, yelka suyagi ichki do‘ng usti do‘mbog‗ining 
(epicondylusmedialis) pastki chetidan boshlanadi va tirsak suyagidagi katta 
kemtikning ichki kirgog‗iga yopishadi. Ikkinchi boylam, Yonlama bilak boylami - 
ligamentum collaterale radiale yelka suyagi distal uchining tashg‗i do‘ngidan 
boshlanib, bilak suyagining boshini xalg‗a singari o‘ragan boylam - ligamentum 
anulare radii g‗o‘shilib ketadi. Bu so‘nggi boylam tirsak suyagidagi kemtik (incisura 
radialis ulnea) chetidan boshlanib, bilak suyagining boshchasini aylanib o‘tadi va 
kemtikning org‗a (karama-karshi tomonidagi) chetiga yopishadi. Bu aylanma boylam 
suyakning boshchasiga birikmaganligi uchun bilak suyagi o‘zining tikka (vertikal) 
o‘g‗i atrofida erkin aylana oladi. Tirsak suyagining incisura radialis ulnea g‗irrasi 
bilan bilak suyagi bo‘yni oralig‗ida ko‘ndalang tortilgan lig. guadratum jo‘lashgan. 
Tirsak Bo‗g‗imidagi xarakat asosan bitta o‘g‗ (ko‘ndalang o‘g‗) atrofida sodir bo‘ladi 
(bukilish va yozilish). Shuning uchun u bir o‘kli Bo‗g‗imlar guruhiga kiradi. 
Bunday xarakat vag‗tida ikki Bo‗g‗im, ya‘ni articulatio humeroradialis bilan 
articulatio humeroulnaris g‗atnashadi. Bukilish xadeb davom etavermaydi, tirsak 
suyagidagi to‘sh o‘sig‗i (processus coronoideus) yelka suyagidagi shu nomli 
chug‗urchaga kirib tag‗algach, bukilish to‘xtaydi. Xuddi shuningdek yozilish xam 
ma‘lum chegaragacha davom etadi. Bunda tirsak suyagining katta o‘sig‗i (olecranon) 
1
Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill 
Livingstone, 2014

---

92 
yelka suyagining org‗a tomonidagi tirsak chug‗uri (fossa olecrani) ga kirib tag‗aladi 
va yozilishiga to‘sg‗inlik qiladi.