Tourism and recreation in the XXI century: problems and prospects

TOURISM AND RECREATION IN THE XXI CENTURY: PROBLEMS AND PROSPECTS
3-4 May 2019
48
Baku, Azerbaijan

---

məşğulluq və əmtəə-xidmət bazarının genişlənməsində istifadəsi problemləri meydana çıxır. Əhalinin 
mənzil təsərrüfatı, qoşqu heyvanları və həmçinin fərdi maşınlar turizm xidməti üçün istifadə olunur. 
kənd əhalisinin tələbi artım tempi şəhər əhalisindən yüksək olur. Amma iş yerləri, təhsil və yaşayışın 
sosial təminatı şəhərlərdə yuxarı olduğu üçün miqrasiya problemləri baş verir. Kənd əhalisinin 
məşğulluğunu artırmaq üçün yeni iş yerlərinin açılması kəndlərdə və dağ regionlarında turizm 
komplekslərinin tikilməsi istiqamətləri üstünlük təşkil edir.
Regionlarda kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı həmin regionun təbii resursları, iş qüvvəsi və ərzağa 
olan maliyyə vəsaitinin istehsal dövriyyəsinə imkanlarını artırır.
Əhalinin maliyyə imkanları, əmək gəlirləri, bank kreditləri və həmçinin satış üçün bazara çıxardıqları 
maddi-mənəvi nemətlərin məcmuu ilə müəyyənləşir. Bu resursların formalaşmasında dövlət gəlrlərinin 
kənd təsərrüfatına və kənd əhalisinə yardımları və transfer xərcləri təşkil edir. Əhalinin biznes və 
sahibkarlıq fəaliyyəti kimi turizm sahəsi ilə əlaqəsi, investor olaraq bu sahəyə kapital yatırmaq və bu 
sahənin fəaliyyətindən öz fərdi və içtimai gəlirlərini artırmaq məqsədi güdülür. 
Turizmin gəlirləri kəndin yerli büdcələrini və əhalinin, həmçinin dövlətin gəlirlərinin formalaşması 
mənbəsi kimi çıxış edir. Daha çox turizm müəssisə olaraq mənfəət əldə etmək və mənfəətin kənd resursla-
rının təkrar istehsal və əhalinin istehlakı üçün zəruri olan əmək haqqı və digər xərcləri ödəməkdən ibarətdir. 
Turizmin təbii və coğrafi əlverişli şəhər və kənd ətrafı infrastrukturla bağlı olduğu üçün onun 
məhsulunun regional differensiyası formalaşır. Regionların iqtisadi vəziyyəti, həmin regionlarda ucuz iş 
qüvvəsi və təbii sərvətlər turizm məhsulunun maya dəyərini azaldır. Bu da öz növbəsində bu rayonların 
turizm bazarında əlverişli mühitə görə əlavə gəlirlər əldə etməsinə səbəb olur. Bu sahəyə qoyulan hər 
kapital qoyuluşu vahidinə uyğun olaraq artımda dıgər regionlara nisbətən yuxarı olur. Ona görə də regional 
inkişafı və aqlomarasiya səmərəsi həmin regionların turizm fəaliyyəti üzrə ixtisaslaşması və təşəkkülünü 
təmin edir. 
Turizmin kənd təsərrüfatının təbii-coğrafi mühitin fərqlərinə görə yerləşməsi əlavə dəyər yaradır ki, bu 
da yerli əhali, sahibkar və yaxud ölkə miqyasında “bonus” kimi mərkəzləşdirilir və ərazinin inkişafına sərf 
olunur. 
Müasir dövrdə turizm bütöv sənaye və ərazi kompleksi kimi formalaşır. Bu sahə insanların istirahəti 
ilə bağlı olan sənaye, nəqliyyat və digər sahələrin qarşılıqlı əlaqəsi və turist xidmətinin təşkili və idarəçiliyi 
məqsədi ilə formalaşmış müəssisə, təşkilat və orqanlar daxildir. Turizm sənayesi və kompleksinə ərazinin 
əhatəsində və ona yaxın sahələrdə artıq formalaşmış mehmanxana kompleksləri, yeməkxanalar, ekskursiya 
şirkətləri, nəqliyyat müəssisələri və sosial-mədəni sahələr daxildir. 
Turizmin ərazi inkişaf problemləri və bu sahəyə cəlb olunan maddi-maliyyə resurslarının cəlb 
edilməsi istehlak malları və xidmət sferasını, kənd təsərrüfatını və emal sənayesini genişləndirmək 
funksiyası durur. Müasir şəraitdə turizmin inkişafının əsas istiqamətləri strateji və islahatlar proqramının 
əsas istiqaməti kimi özünü zəruriləşdirir. Dövlət turizmin inkişafı ilə məşğul olana sahibkarlara, hüquqi və 
fiziki şəxslərə yardım və bir sıra iqtisadi-təşkilatı mexanizmlərlə təsir etməklə həmin regionun turizm 
dövriyyəsinin artmasına səbəb olur. O çümlədən, bazarların kəsişməsi və ümumi əmtəə və xidmət tələb və 
təklifin formalaşmasında turizm dövriyyəsinin rolu və xüsusi çəkisi qiymətləndirilir.
Turist bazarı turistlərin sayının və büdcə daxilində fəaliyyət mexanizmini açır. Turist dövriyyəsinin 
ərazi üzrə yerləşməsi regionlar və regionlar üzrə ayrı-ayrı təsərrüfat fəaliyyətlərini müəyyənləşdirir. 
Azərbaycan özünün təbii sərvətləri mərkəzdən yerləşmə radiusu və dövlət sərhədlərinə yaxınlığı dövlət 
fəaliyyəti üçün əlverişli iqtisadi və inzibati zonalara daxildir. O cümlədən turist bazarının regionlar üzrə 
yerləşməsi, həmin regionlarda perspektiv baxımdan səmərəli ərazi strukturları həll edici amil olaraq qalır. 
Belə ki, Xəzər və Abşeron ətrafı yay turizminin əlverişliyini Bakı-Abşeron tarixi abidələri, şəhər mühiti və 
resurslarla zənginliyi, həmin regionların əhalisinin xarici turizmə ehtiyaclarını və xarici turistlərin şəhər 
üçün əlverişli mühitə tələbatını müəyyənləşdirir. 
Turizmin regionlar üzrə yerləşməsi, həmin regionların məhsuldar qüvvə və infrastruktur amilləri kimi 
dağlarının, çaylarının, mineral sular, tarixi abidələr və həmçinin yaşayış üçün ucuz istirahət obyektlərini 
əhatə edir. Turizmin regional xüsusiyyətləri daha çox aparıcı sənaye sahəsi olan emal sənayesini, şərab, 
üzüm və bir sıra konserv sənayesini artırmağı tələb edir. Digər tərəfdən turizm müəssisələrinin yerləşməsi, 
onun marketinq quruluşu və seqmentləşməsi planlaşma və idarəetmə məsələlərində iqtisadi əlverişli 
mühitlə bağlıdır.
Turizm fəaliyyət sahəsi olmaqla, özünün nəzəri-metodoloji və praktiki əhəmiyyət kəsb edən təşkilatı-
iqtisadi, sosial amilləri və məqsədləri ilə tədqiq olunur. Turizmin məqsədi və onun inkişafına zəruriyyət